PRAWO FINANSOWE – PYTANIA
1. Pojęcie finansów.
Finanse to metoda podziału produktu krajowego brutto (PKB) podziału dokonywanego za pomocą pieniądza.
Istota finansów polega na gromadzeniu i rozdysponowywaniu zasobów pieniężnych przez państwo lub inny związek publiczno – prawny np. gminy.
Zasadniczą cechą finansów jest ich pieniężny charakter. Poza sferą stosunków pieniężnych finanse w ogóle nie występują. Finanse jako stosunki społeczno – ekonomiczne pojawiły się wraz z powstaniem i rozwojem gospodarki towarowo – pieniężnej, nie istniały w warunkach gospodarki naturalnej. Z czasem przejmowały one podstawową role w zakresie podziału produktu krajowego brutto (PKB). Pieniężny charakter finansów występuje zarówno wówczas, gdy podziału PKB dokonuje się za pomocą pieniądza gotówkowego jak i za pomocą pieniądza bezgotówkowego. Zarówno wtedy, gdy w grę wchodzi pieniądz w jego pierwotnej postaci a więc pieniądz kruszcowy, jak i w postaci banknotów inaczej biletów bankowych. Mówiąc o finansach należy zwrócić uwagę, iż nazwa ta nie jest synonimem pieniądza, (nie możemy postawić znaku równości pomiędzy finansami a pieniądzem). Finanse oznaczają ruch pieniądza, dzięki któremu dokonują przesunięcia wartości dóbr i usług pomiędzy określonymi podmiotami. Finanse mogą, zatem służyć i służą zamianie form wartości z pieniężnej na rzeczową i z rzeczowej na pieniężną.
Finanse polegają na gromadzeniu środków pieniężnych z jednej strony wraz z wydatkami, z drugiej strony jednakże celem finansów (lub mówiąc szerzej działalnością finansów) nie jest gromadzenie środków pieniężnych dla samego ich tylko gromadzenia i wydatkowania, bowiem pod powłoką gromadzenia i wydatkowania kryje się gromadzenie i wydatkowanie określonych w pieniądzu wartości PKB. Wydatkowanie środków pieniężnych oznacza realizację nabytych wcześniej uprawnień do określonej części PKB. Realizacja tych uprawnień odbywa się poprzez nabywanie (za pomocą pieniądza) określonych dóbr i usług. Uprawnienia te mogą być jednak udostępniane innym podmiotom, który bądź realizuje nabyte w ten sposób uprawnienia do realizowania części PKB bądź też odstępuje je z kolei innym podmiotom, te zaś mogą je realizować bądź udostępniać dalszym. Gromadzenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych to finanse. Z punktu widzenia pojęcia finansów czy tez działalności finansów obojętny jest charakter i sposób gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. Obojętne jest, zatem czy gromadzenie to i rozdysponowywanie obywa się w sposób:
- zwrotny czy bezzwrotny
- odpłatny czy nieodpłatny
- ekwiwalentny czy nie ekwiwalentny
- scentralizowany czy zdecentralizowany
- skoncentrowany czy zdekoncentrowany
Działalność finansową prowadzą różne podmioty, zarówno osoby prawne (przedstawiciele spółek akcyjnych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością) jak również podmioty nie posiadające osobowości prawnej ( spółki cywilne, komandytowe) oraz osoby fizyczne. Jednak jak na razie działalność w zakresie finansów prowadzi państwo oraz inne podmioty prawa publicznego (np. gminy)
2. Pojecie finansów publicznych.
Ogół stosunków finansowych a więc stosunków zachodzących na tle prawidłowego rozdysponowywania PKB za pomocą pieniądza, można podzielić na finanse publiczne i finanse prywatne.
Finanse publiczne związane są z obiektywną koniecznością finansowania potrzeb zbiorowych, społecznych potrzeb, które nie mogą być zaspokajane w sposób indywidualny.
Ich zaspokojenie możliwe jest w drodze zbiorowych nakładów, mowa tu o takich potrzebach jak transport publiczny, drogi publiczne, zapotrzebowanie w wodę skupisk ludzkich, utylizacja nieczystości a także potrzeb związanych z funkcjonowaniem państwa a więc potrzeb związanych z obroną narodową, porządkiem publicznym, wymiarem sprawiedliwości, ochrona przeciw pożarową itp.
Z zaspokojeniem potrzeb zbiorowych, o których mowa wyżej w ścisły sposób wiążą się finanse publiczne, bowiem realizacja potrzeb zbiorowych, społecznych wymaga określonych części PKB. Istotną cechą finansów publicznych jest to, że realizowane są one z udziałem podmiotów prawa publicznego a więc państwa, województwa, gminy.
Stosunki finansowe należące do sfery finansów publicznych oparte są na zasadzie władztwa i podporządkowania, co w konsekwencji pociąga za sobą kształtowanie sytuacji prawnej jednego podmiotu przez inny podmiot prawa publicznego. Ten ostatni narzuca swą wolę poprzez nakładanie podatków, ceł itp. Do uiszczenia, których zobowiązanie są określone podmioty stosunków finansowo – prawnych. Finanse publiczne związane są z realizacją interesów publicznych a nie prywatnych. Wszystko to wpływa na kształt norm prawnych regulujących tę dziedzinę stosunków społecznych, która zaliczana jest do sfery finansów publicznych. Normy te mają w wysokim stopniu charakter reglamentacyjny w sposób ścisły nierzadko kazuistyczny określające zachowania adresatów tych norm, np. podatników.
3. Normatywne ujęcie finansów publicznych.
Finanse publiczne to procesy obejmujące gromadzenie oraz rozdysponowywanie środków publicznych. (art. 6 u.f.p.)
W szczególności finanse publiczne polegają na:
- pobieraniu i gromadzeniu dochodów,
- na wydatkowaniu środków publicznych,
- finansowaniu deficytu,
- zaciąganiu zobowiązań angażujących środki publiczne,
- zarządzaniu środkami publicznymi,
- zarządzaniu długiem publicznym….
NIE JEST TO KATALOG ZAMKNIĘTY!
4. Pojęcie środków publicznych.
Środki publiczne są to:
1. dochody publiczne,
2. środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi,
3. przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, pochodzące:
§ ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,
§ z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,
§ ze spłat pożyczek udzielanych ze środków publicznych,
§ z otrzymanych pożyczek i kredytów.
4. przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.
5. Pojęcie dochodów publicznych.
Dochodami publicznymi są:
1. daniny publiczne (zaliczamy do nich podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, j.s.t. oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z innych ustaw), oraz
2. pozostałe dochody, zalicza się do nich:
§ opłaty,
§ dochody z mienia (dochody z najmu, z dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze np. leasing a także dywidendy od wniesionego kapitału),
§ dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw majątkowych, nie stanowiące przychodów ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych także przychodów z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątków j.s.t., dochody pochodzące ze świadczonych usług,
§ spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej,
§ inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów, o ile są one pobierane przez organy jednostki sektora finansów publicznych . (katalog art. 3 ustawy o finansach publicznych)
6. Przeznaczenie środków publicznych.
Środki publiczne mogą być przeznaczone na:
- wydatki publiczne,
- rozchody budżetu państwa (art. 4 ust. 1 u.f.p)
Rozchodami publicznymi są:
- spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,
- wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe,
- udzielone pożyczki.
7. Państwowy dług publiczny.
Przez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów i tylko z tych tytułów:
1. wyemitowanych papierów wartościowych,
2. zaciągniętych kredytów i pożyczek,
3. przyjętych depozytów,
4. wymagalnych zobowiązań
- jednostek budżetowych
- wynikających z ustaw i orzeczeń sadu, udzielonych przez państwo poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.
Przez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa.
8. Deficyt sektora finansów publicznych.
Deficytem sektora finansów publicznych nazywa się ujemną różnicę między dochodami publicznymi (powiększonymi o zagraniczne środki finansowe nie podlegające zwrotowi) a wydatkami publicznymi, ustaloną dla okresu rozliczeniowego.
Natomiast dodatnia różnica, o której mowa wyżej nazywana jest nadwyżką sektora finansów publicznych.
9. Sektor finansów publicznych. (art. 5)
Sektor finansów publicznych zdefiniowany został przez ustawodawcę przez enumeratywne wymienienie podmiotów do niego zaliczanych. W ten sposób do sektora finansów publicznych zalicza się:
1. organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej, organy ochrony prawa, sądy i trybunały, jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki,
2. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,
3. fundusze celowe,
4. państwowe szkoły wyższe,
5. jednostki badawczo – rozwojowe,
6. samorządowe publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
7. państwowe lub samorządowe instytuty kultury,
8. ZUS, Kasa Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez nią fundusze,
9. Kasy Chorych/ Narodowy Fundusz Zdrowia
10. Polska Akademia Nauk i utworzone przez nią jednostki badawcze,
11. Samorządowe lub państwowe osoby prawne utworzone w celu wykonywania zadań publicznych (np. fundacje) z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
Nie zaliczane są do jednostek sektora finansów publicznych:
- przedsiębiorstwa,
- banki,
- spółki prawa handlowego.
10. Pojecie i treść budżetu państwa.
Budżet państwa jest rocznym planem finansowym zawierającym liczbowe zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:
- organów władz państwa (Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta),
- organów kontroli i ochrony prawa (np. NIK)
- sądów i trybunałów (SN, NSA, sądy powszechne, TK, TS) oraz
- administracji rządowej (Kancelarii Prezesa Rady ministrów, ministrów i urzędników im podległych).
Budżet państwa uchwalany jest formie ustawy, a mówiąc ściślej jest częścią składową ustawy budżetowej uchwalanej na okres roku kalendarzowego zwanego rokiem budżetowym.
Budżet jest planem finansowym o charakterze centralnym a więc obejmującym wszystkie dochody i wydatki oraz przychody i rozchody podmiotów wyżej wymienionych, ujęte w skali całego kraju.
Budżet państwa jest ponadto planem o charakterze dyrektywnym. Dyrektywność ta ma jednak ograniczony charakter i jest jednostkowa, oznacza ona, iż ujęte w budżecie dochody stanowią jedynie prognozę ich wielkości to w konsekwencji pozbawia budżet dyrektywności po stronie dochodowej, jednakże dyrektywność budżetu pojawia się po stronie wydatków i rozchodów. Wydatki i rozchody stanowią, bowiem nieprzekraczalny limit. Przekroczenie tego limitu wywołuje konsekwencje prawne w stosunku do osób odpowiedzialnych. Dyrektywność rozumiana w ten sposób jest cechą charakterystyczną nie tylko budżetu państwa, lecz także budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
11. Budżet państwa a ustawa budżetowa.
Ustawa budżetowa zawiera nie tylko budżet państwa, w ustawie tej ujmowane są także obok budżetu państwa inne elementy składowe, które przyjmują postać różnych rodzajów „załączników”.
W ustawie budżetowej oprócz bufetu państwa zawarte jest także:
- zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych i środków specjalnych utworzonych w państwowych jednostkach budżetowych,
- plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych),
- zestawienie dotacji dla państwowych agencji i fundacji z udziałem Skarbu Państwa.
Ponadto ustawa budżetowa nie musi, lecz może zawierać plany przychodów i wydatków wspomnianych wyżej zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych jak również innych jednostek sektora rządowego.
Ustawa budżetowa = budżet państwa + tzw. „załączniki”
12. Dochody budżetu państwa.
Do dochodów budżetu państwa zalicza się:
1. dochody podatkowe, a wśród nich:
- podatek od towarów i usług (VAT),
- podatek akcyzowy,
- podatek dochodowy od osób prawnych (CIT),
- podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT),
- podatek z gier,
- podatek od sprzedaży akcji w obrocie publicznym
2. dochody z ceł
- cła i różnego rodzaju opłaty celne
3. wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego,
4. dywidendy,...
gosicka