FINANSE wykłady
26.02.2003
Do wejścia w życie obecnej ustawy nie było ustawowej definicji finansów publicznych, która w nowej ustawie zawarta jest w art. 6. Brak jednolitej definicji w doktrynie, w związku z tym uwypuklany jest ten aspekt, którym zajmuje się tworzący definicję.
Prof. Stefan Wolland (ekonomista) – finanse to zjawiska i procesy pieniężne (początkowo finanse oznaczały zarządzanie, administrowanie.
Prof. Jerzy Harasymowicz (prawnik) – finanse to stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydawaniem środków pieniężnych.
Elementy, które pojawiają się zawsze w obecnych definicjach:
· stwierdzenie, że jest to gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych,
· powiązanie ich ze stosunkami społecznymi.
Prof. Marian Weralski (prawnik) – finanse to pieniężna forma podziału dochodu narodowego.
Prof. Leon Kurowski (prawnik) – nie powinno się posługiwać takim terminem, lecz pojęciem „gospodarka finansowa”, co oznacza szeroko rozumiane posługiwanie się pieniędzmi.
Prof. Józef Szyrocki (ekonomista) – wyróżniał też gospodarkę finansową, którą rozumiał jako stosunki społeczne związane z procesem gromadzenia, podziału i wydatkowaniem środków pieniężnych.
Prof. Paul – Marie Gaudemais – finanse publiczne to odrębna gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm dotyczących publicznych zasobów pieniężnych i operacji z nimi związanych. Obecnie zasoby pieniężne gromadzone są na 3 sposoby:
o gotówkowy
o bezgotówkowy
o elektroniczny.
Prof. Cezary Kosikowski i prof. Eugeniusz Ruśkowski – finanse to zasoby pieniężne, operacje oraz normy prawne ich dotyczące, a finanse publiczne (element finansów w ogóle) to publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami i normy prawne je regulujące.
Wyodrębnia się też finanse prywatne. Finanse PUBLICZNE + finanse PRYWATNE = FINANSE
Prof. Karol Ostrowski:
Zaspokajanie potrzeb społecznych w określonych warunkach i w czasie wymaga uruchomienia niezbędnych środków finansowych; obowiązek dostarczania tych środków spoczywa na związkach publicznoprawnych. Źródła tych środków:
q wpłaty wnoszone przez samo społeczeństwo (cła, podatki),
q zasilanie zewnętrzne, np. przez banki międzynarodowe (w większości o charakterze zwrotnym).
Wyodrębnia też „działalność finansową” – czerpanie środków pieniężnych z określonych źródeł, ich podział i kierowanie na zaspokajanie określonych potrzeb. Obecnie więc 3 elementy: gromadzenie, podział i wydatkowanie.
W finansach z punktu widzenia procesów gromadzenia, podziału i wydatkowania pojawiają się dwie strony:
v strona gromadzenia i podziału,
v strona wydatkowania.
Finanse to pojęcie obejmujące formy, treść i przejawy działalności finansowej.
Prof. Jaśkiewicz – finanse to zjawiska ekonomiczno – społeczne, których treścią jest gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych. Istotną cechą finansów jest ich pieniężny charakter, ale finanse to nie pieniądz. Finanse nie mogą być utożsamiane z pieniądzem, bo jest to ruch pieniądza.
Szkoła toruńska (prof. Borodo, Brzeziński, Głuchowski) – odwołanie się do pierwotnego znaczenia; finanse to środki pieniężne i gospodarowanie nimi. Podział:
Ø ujęcie ekonomiczne – stosunki społeczne, które powstają w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych,
Ø ujęcie dydaktyczne – stosunki społeczne, które występują w scentralizowanych lub zdecentralizowanych procesach wydatkowania środków pieniężnych.
PODSUMOWANIE
Finanse zawsze oznaczają pewne procesy związane z wykorzystaniem zasobów pieniężnych. Te procesy pojawiają się, gdy pieniądz (w różnej postaci) jest gromadzony, dzielony i wydatkowany. Finanse oznaczają dynamikę, ruch pieniądza, przesunięcie pieniądza z różnych tytułów.
Finanse publiczne a prywatne – rozdział tych dwóch elementów, co wiąże się z nowym spojrzeniem na pojęcie finansów publicznych.
4 zasadnicze różnice:
Gromadzenie: w zakresie gromadzenia w dochodach prywatnych nie ma przymusu (przymus szczególnego rodzaju może się pojawić w postępowaniu egzekucyjnym, ale tylko wtedy, gdy podmiot zobowiązany nie spełnia świadczenia).
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Funkcje – zadania, jakie pełnią finanse w ramach określonego ustroju. Istnieje zbieżność między funkcjami finansów publicznych, podatków a innych regulacji publicznych związanych z finansami publicznymi.
Funkcje:
Funkcja REDYSTRYBUCYJNA – rozdzielcza. Po procesie gromadzenia podział i wydatkowanie - przesunięcie tych środków między podmiotami. Może mieć wymiar rzeczowy (np. wydatki na zakup określonych przedmiotów) lub osobowy. Niektórzy dzielą wydatki w ramach tej funkcji na konsumpcyjne (na cele społeczne) i produkcyjne (finansują określone przedsięwzięcia produkcyjne). Też możliwe przesuwanie środków między częściami podziału terytorialnego kraju (z bogatszych do biedniejszych). Obecnie gminy bogatsze mają obowiązek wpłat na fundusz, z którego środki otrzymują gminy uboższe (system janosikowy).
Funkcja STYMULACYJNA – finanse mogą być wykorzystywane jako element do skłonienia do pewnego zachowania się; można dążyć do skłonienia do pozytywnych zachowań lub do wyeliminowania zachowań negatywnych. Widać zwłaszcza w podatkach, np. jeśli działalność gospodarcza niszczy środowisko naturalne, to likwidując wszystkie ulgi można skłonić przedsiębiorcę do zrezygnowania z tej działalności. Finanse mogą pobudzać do działań, stymulować inicjatywy albo zmuszać do zrezygnowania z nich.
Funkcja KONTROLNA – związana z finansami jako ruchem pieniądza. Przy pomocy finansów publicznych można kontrolować przebieg określonych procesów.
Funkcja FISKALNA – fiskalizm to dążenie do wyciągnięcia od zobowiązanych maksymalnej ilości środków pieniężnych na potrzeby fiskusa. Przy jej pomocy gromadzi się środki pieniężne, by zabezpieczyć wykonanie określonych zadań.
05.03.2003
Art. 6 ustawy o finansach publicznych zawiera definicję legalną, bazującą na dorobku nauki.
FINANSE PUBLICZNE obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:
1) pobieranie i gromadzenie dochodów,
2) wydatkowanie środków publicznych,
3) finansowanie deficytu,
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne,
5) zarządzanie środkami publicznymi,
6) zarządzanie długiem publicznym.
PRAWO FINANSOWE
Działalność finansowa związana jest z działaniem pewnych instytucji, które mają zabezpieczyć tą działalność. Prawo finansowe to normy prawne składające się na instytucje prawne mające zabezpieczyć dysponowanie i obsługę finansów.
Prof. Jerzy Harasymowicz:
Prawo finansowe to ogół norm prawnych regulujących działalność finansową, a ich struktura zależy od rodzaju działalności finansowej. Normy prawa finansowego to normy zakładające równość oraz normy zakładające podporządkowanie. Struktura działalności finansowej decyduje o strukturze norm.
Prof. Jaśkiewicz:
Prawo finansowe to normy regulujące stosunku wynikające z działalności finansowej. Podział norm prawa finansowego:
ü normy sensu stricto – akty poświęcone tylko przepisom prawa finansowego,
ü normy sensu largo – każdy akt normatywny zawiera w jakimś stopniu element związany z finansami; ta część przepisów należy do prawa finansowego sensu largo.
Prof. Borodo:
Złożoność stosunków powstałych w wyniku działalności finansowej, więc muszą być wypracowane normy, które regulują działalność finansową i ich skutki. Dominują normy prawa finansowego, ale są też inne.
Prof. Brzeziński:
Prawo finansowe to zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie. Zakres prawa finansowego odpowiada zakresowi finansów publicznych.
Prof. Szyrocki:
Prawo finansowe to ogół norm prawnych regulujących stosunki społeczne wynikające z gromadzenia, podziału i wydatkowania środków pieniężnych.
Normy prawa finansowego – mają zróżnicowany charakter. Dzieli się je na dwa rodzaje:
· oparte na równorzędności (względnej) podmiotów (cywilnoprawne),
· oparte na nierównorzędności podmiotów (administracyjnoprawne).
Jest też odrębny sektor prawa finansowego, który zbliżony jest do regulacji prawnokarnej – istnieje bowiem prawo karnoskarbowe, przewidujące stosowanie kar za naruszenie porządku prawnego, ale odwołują się do stanów faktycznych określonych przepisami prawa finansowego.
Punkt ciężkości spoczywa na normach administracyjnoprawnych. Normy cywilnoprawne stanowią mniejszość. Coraz częściej pojawia się też myśl, że wśród tych norm występuje też prawo bankowe, które z założenia opiera się na normach cywilnoprawnych. Przewaga norm administracyjnoprawnych związana jest z realizowanymi celami.
Prawo finansowe – ogół norm prawnych, które regulują działalność finansową (procesy pobierania, gromadzenia, dzielenia i wydatkowania środków pieniężnych).
POLITYKA FINANSOWA – pozostaje w ścisłym związku z prowadzeniem spraw publicznych, każda polityka musi zawierać 2 niezbędne środki: wyznacza cel i środki realizacji tego celu.
Polityka finansowa polega na doborze środków finansowych służących realizacji celów państwa (też innego związku publicznoprawnego). Głównymi instytucjami zapewniającymi realizację tej polityki są prawo finansowe i planowanie finansowe.
Polityka finansowa to dokonywanie wyboru celów i środków w działalności finansowej.
Prof. Komar:
Polityka finansowa obejmuje organizację i kierowanie przez odpowiednie organy państwowe publiczną działalnością finansową. To kierownictwo ma charakter świadomy – zmierza do osiągnięcia określonego celu.
Polityka finansowa jest realizowana, gdy przyjmuje postać określonego akty, jak i gdy nie posiada takiego charakteru. W naszym systemie prawnym mamy do czynienia z aktami formułującymi założenia polityki finansowej państwa, ale o charakterze wycinkowym, dotyczące określonych fragmentów, np. uchwalane przez Sejm na podstawie projektu Rady Polityki Pieniężnej założenia polityki pieniężnej na dany rok (w formie uchwały). Przedkładane w tym samym czasie, co budżet. W następnym roku budżetowym prezes NBP jest zobowiązany do złożenia sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej państwa. Te założenia stanowią uzupełnienie ustawy budżetowej. Często jednak politykę finansową realizuje się przy braku konkretnej regulacji prawnej.
PLANOWANIE FINANSOWE – nie jest pojęciem, które straciło znaczenie. W czasie reform likwidowano plany finansowe o charakterze obowiązujących norm prawnych. Istniało jednak urządzenie planistyczne –plan roczny uchwalany przez parlament – centralny plan finansowy dotyczący funkcjonowania państwa o dużo węższym zakresie. W PRL gospodarkę wyznaczał plan 5 – letni uchwalany przez parlament (o charakterze rzeczowo – finansowym).
Nie można prowadzić gospodarki finansowej bez jakichkolwiek urządzeń planistycznych. Obecnie istnieje zarówno państwowy plan finansowy (budżet), jak i plany finansowe przedsiębiorstw.
Planowanie finansowe to zespół działań polegających na ustalaniu na przyszłość kształtowania się dochodów i wydatków pieniężnych i nadawanie im mocy wiążącej przez wykorzystanie prawa finansowego.
Nie są to bliżej sprecyzowane działania, ale zmierzają do stworzenia pewnej koncepcji dochodów i wydatków. Okresem przyjmowanym jest okres 1 roku. Brak urządzeń planowania strategicznego w dłuższym okresie czasu. Obok budżetu istnieją też inne urządzenia planistyczne, które wiążą działalność gospodarczą państwa z działalnością gospodarczą innego państwa – bilans płatniczy. Istnieje też zestawienie zobowiązań i należności. Czy te plany mają charakter normatywny? Problem zapewnienia wykonania tych planów, bo w razie braku konsekwencji za ich niedotrzymanie nie były dotrzymane. Stąd konieczność powiązania urządzeń planistycznych z instrumentami zapewniającymi ich realizację.
12.03.2003
SYSTEM FINANSOWY
Prof. Harasymowicz:
System finansowy to ogół zasad i instytucji finansowych (1) stworzonych przez obowiązujące prawo finansowe w danym miejscu i danym czasie (2). On jako jedyny nawiązuje do konkretnego stanu prawnego. Dwa elementy definicji.
System finansowy to ogół ściśle ze sobą powiązanych instytucji i form gromadzenia i rozdzielania zasobów finansowych. Uwypuklony proces gromadzenia i wydatkowania zasobów finansowych.
Ogniwo systemy finansowego państwa – działalność finansowa państwa przybierz różne formy i dotyczy różnych podmiotów. W ramach systemu finansowego uda się wyodrębnić określone działy, które są specyficzne dla funkcjonowania określonych kategorii podmiotów i dotyczą określonych form działalności finansowej.
5 zasadniczych ogniw systemu finansowego państwa:
System finansowy to organizacja finansów, która składa się z zespołu instytucji, urządzeń i tworów umożliwiających gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych.
System finansów publicznych to złożona konstrukcja prawna, niezbędna dla potrzeb działalności finansowej państwa. poszczególne działy prawa finansowego znajdują odzwierciedlenie w ogniwach systemu finansowego państwa. Podkreśla cel, a nie składniki.
Prof. Ostrowski:
System finansowy to urządzenia organizacyjne, przy pomocy których prowadzona jest działalność finansowa. Dla skuteczności powinny być powiązane w funkcjonalną całość w zakresie podmiotowym i przedmiotowym. Przy tym założeniu system finansowy to całość tych urządzeń organizacyjnych, przy pomocy których państwo prowadzi działalność finansową. Te urządzenia są związane węzłem funkcjonalnej całości.
System finansowy państwa lub jakiegokolwiek związku publicznoprawnego to zespół urządzeń, przede wszystkim instytucji prawnych o charakterze publicznym, które są ze sobą połączone w celową i logiczną całość, a służą gromadzeniu i rozdysponowaniu środków pieniężnych.
System finansowy państwa jest traktowany przede wszystkim jako zespół urządzeń, zasad i instytucji, które tworzą całość i obowiązują w określonym miejscu i czasie. To wszystko pozwala na realizowanie działalności finansowej państwa (gromadzenie i rozdysponowanie).
4 System finansowy ubezpieczeń
2 System bankowo - kredytowy
1 System budżetowy
3 System finansów przedsiębiorstw
5 Finanse ludności
Powiązania:
5 è 1: świadczenia o charakterze daninowym, podatki lub inne należności z nimi zrównane, cła, opłaty, darowizny, spadki,
1 è 5: świadczenia o charakterze nieodpłatnym, bezzwrotnym (renty, emerytury, zasiłki), też wynagrodzenia za pracę,
1 è 3: przede wszystkim więź o charakterze komercyjnym, np. zakup rzeczy i usług, ale też występują świadczenia o charakterze bezzwrotnym, np. dotacje na podstawie ustawy o finansach publicznych, też dotacje celowe,
3 è 1: odprowadzanie na rzecz budżetu podatków, np. przychodowych – od towarów i usług, akcyza, (nie ma znaczenia, czy podatnik osiągnął dochód, liczy się to, że prowadzi działalność gospodarczą). Jednak podstawowym tytułem świadczenia o charakterze daninowym i inne np. cła, opłaty, wpłaty od przedsiębiorstw państwowych.
5 è 4, 4 è 5: ubezpieczenia dobrowolne i obowiązkowe,
3 è 5: przede wszystkim wypłata wynagrodzeń, świadczenia o charakterze odpłatnym, ale też nieodpłatne, np. zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, zasiłki doraźne,
5 è 3: ludność dokonuje zakupów towarów i usług u przedsiębiorców,
5 è 2, 2 è 5: świadczenia o charakterze finansowym, w wyniku ich realizacji przekazanie środków, np. umowy kredytu; świadczone usługi mają charakter odpłatny,
3 è 2, 2 è 3: dobrze funkcjonujący podmiot gospodarczy powinien prowadzić działalność w oparciu o kapitały obce; ewentualny podział ze względu na rodzaj czynności, brak więzi pozagospodarczych,
3 è 4, 4 è 3: zawieranie umów ubezpieczenia, niekiedy obowiązkowych,
2 è 4, 4 è 2: obecnie pojawiają się podmioty świadczące oba typy usług; ten sam podmiot prowadzi działalność ubezpieczeniową i bankową, pojawia się więc więź o charakterze organizacyjnym,
1 è 2, 2 è 1:
o system bankowo – kredytowy – niegdyś uważano, że tylko udzielanie kredytów, obecnie też inne formy prawne,
o między systemem budżetowym a systemem bankowo – kredytowym istnieją więzi o charakterze naturalnym – system budżetowy nie jest w stanie sam w pełni obsłużyć tego systemu, zatem tradycyjnie system budżetowy jest kasowo obsługiwany przez system bankowy, państwo – NBP, J...
gosicka