Serce (cor) jest narządem mięśniowym położonym w śródpiersiu środkowym objęte workiem osierdziowym. Serce spoczywa na przeponie i jest zawieszone na wielkich naczyniach wychodzących i wchodzących do niego, tworzą te naczynia koronę serca (corona cordis). Ma kształt stożka, podstawą zwrócony do tyłu a wierzchołkiem do dołu w lewo i do przodu. Składa się z części prawej i lewej a w każdej z nich wyróżnia się część górną zwaną przedsionkiem (atrium cordis) i dolna zwaną komorą (ventriculus cordis). Bruzda okrężna-wieńcowa dzieli i wyznacza granicę pomiędzy przedsionkami i komorami.
Przedsionek prawy (atrium dextrum) ma sześć ścian. W ścianie górnej jest ujście żyły głównej górnej, w tylnej ścianie jest ujście zatoki wieńcowej oraz ujście żyły głównej dolnej, boczną ścianę stanowią uszka czyli uwypuklenia mięśniówki przedsionka, w ścianie dolnej znajduje się ujście przedsionkowo komorowe w którym znajduje się zastawka trójdzielna (valva tricuspidalis) .
Komora prawa jej ściana przednia schodzi się ze ściana tylną w prawym brzegu serca, ściana przyśrodkowa tworzy przegrodę międzykomorową. Na ścianach komory znajdują się beleczki mięśniowe, do których przyczepione są nitki ścięgniste przytwierdzone do komorowych powierzchni płatków. W komorze prawej są wyraźne trzy mięśnie brodawkowate. W lewym górnym narożniku znajduje się początek pnia płucnego (truncus pulmonalis) a przejście komory w tętnicę ma kształt ściętego stożka i nosi nazwę stożka tętniczego prawego. W ujściu pnia płucnego znajduje się zastawka pnia płucnego zbudowana z trzech płatów półksiężycowatych. Płatki te przymocowane są do bocznej ściany jak jaskółcze gniazda, opadając zamykają ujście pnia płucnego do komory.
Przedsionek lewy w górnej ścianie przedsionka lewego znajduje się ujście czterech żył płucnych w dwóch parach, na ścianie przyśrodkowej znajduje się ślad po otworze owalnym.
Komora lewa kształtem podobna do prawej, jest bardziej masywna, ściany ma trzy razy grubsze, beleczki mięśniowe są liczniejsze, nitki ścięgniste są grubsze, odchodzą od dwóch mięśni brodawkowatych wyrastających z przedniej i tylnej ściany. W ujściu przedsionkowo komorowym lewym znajduje się zastawka przedsionkowo komorowa lewa zwana dwudzielną (valva atrioventricularis sinistra) zbudowana z dwóch płatków grubszych niż w zastawce trójdzielnej. Ujście aorty od którego zaczyna się tętnica główna skierowane jest ku górze i w stronę prawą. Zastawka aorty zbudowana jest z trzech płatków półksiężycowatych, grubszych niż płucne, tworzą one poszerzenie aorty.
Przegroda serca dzieli się na przegrodę międzyprzedsionkową i międzykomorową. Na pograniczu przedsionków i komór jest część błoniasta, pozostałe części to część mięśniowa przegrody.
Ściany serca zbudowane są z trzech warstw z których wewnętrzna wyścielająca jamę serca stanowi wsierdzie. Środkowa jest zbudowana głównie z mięśnia sercowego tworzy śródsierdzie i zewnętrzna nazywana nasierdziem. Mięsień sercowy zbudowany jest z mięśni poprzecznie prążkowanych, różniących się od mięśni szkieletowych o układzie skręcającego się wrzeciona. Mięśnie przedsionków oddzielone są od mięśni komór. Pierścienie włókniste tworzące ściany ujść tętnicy głównej, pnia płucnego, ujścia przedsionkowo komorowego prawego i lewego tworzą rusztowanie włókniste z których po stronie prawej i lewej tworzą dwie trójkątnego kształtu płyty, przytwierdzone do przegrody międzykomorowej. Przegroda międzykomorowa, pierścienie włókniste i trójkątne, kąty włókniste stanowią szkielet serca i zastawek. Mięśnie przedsionków mają dwie warstwy mięśniówki: zewnętrzną, okrężną i wspólną dla obu przedsionków i warstwę głęboką oddzielną dla każdego przedsionka. W zakresie komór mięśnie maja układ: zewnętrzny wspólny dla obu komór ułożony skośnie do dołu, zbiegające się w okolicy końca serca, śrubowato tworząc tam „wir serca” Włókna te można znaleźć w warstwie najgłębszej wchodzącej w skład beleczek mięśniowych mięśni brodawkowych. Trzeci układ mięśni to włókna własne, oddzielne dla każdej komory o przebiegu okrężnym.
Osierdzie (pericardium)to jakby worek zbudowany z błony surowiczej, składający się z dwu blaszek jedna to blaszka trzewna pokrywająca bezpośrednio mięsień serca oraz duże naczynia wychodzące z serca. Druga blaszka pokrywa blaszkę trzewną i obejmuje całe serce tworząc walcowatą strukturę o szczelinowej jamie wypełnionej surowiczym płynem.
Układ przewodzący serca własna sieć elektryczna serca zbudowana jest ze swoistego układu mięśniowego, którego zadanie polega na regulacji rytmicznej akcji serca, właściwej koordynacji skurczów przedsionków i komór. Układ ten składa się z części zatokowo przedsionkowej stanowiącej węzeł zatokowo przedsionkowy, od węzła biegną trzy odnogi: prawa wzdłuż grzebienia granicznego, lewa zdąża do przyczepu przegrody międzyprzedsionkowej i trzecia po tylnej ścianie przedsionka prawego. Od nich wychodzą drobne gałązki.
Część przedsionkowo komorowa stanowi węzeł przedsionkowo komorowy i pęczek przedsionkowo komorowy. Węzeł leży na zwróconej do prawego przedsionka powierzchni przegrody i dzieli się na dwie odnogi siedząc jakby :okrakiem: na przegrodzie. Każda z tych odnóg biegnie pod wzniesieniem dzieląc się na coraz mniejsze gałązki.
Krążenie małe krew żylna żebrowa wpada do prawego przedsionka do którego uchodzą żyły zbierające krew z mięśnia serca. Dalej krew płynie do komory prawej, do pnia płucnego i do płuc skąd po utlenowaniu wraca żyłami płucnymi do serca i wlewa się do lewego przedsionka.
Krążenie duże z lewego przedsionka krew wpada do lewej komory skąd przez aortę i jej rozgałęzienie zostaje rozprowadzona po całym ustroju. W narządach przechodzi przez sieć naczyń włosowatych tętniczych, następnie żylnych i żyłami głównymi oraz zatoką wieńcową wlewa się do prawego przedsionka.
Krążenie płodowe wymiana produktów przemiany materii oraz tlenu odbywa się w kosmkach łożyskowych. Krew matki i płodu nie zawiera się ze sobą, ale kosmek łożyskowy „kąpie się” w zatokach wypełnionych krwią matki. Krew dostaje się z łożyska do płodu przez żyłę pępkową i wpada do żyły wrotnej w obrębie wnęki wątroby. Ta wymieszana krew płynie do serca prawego przedsionka-do lewego przedsionka przez otwór owalny i do prawej komory stamtąd do sieci włosowatej płuc płodu. Krew z lewego przedsionka do lewej komory płynie do narządów na obwodzie. Krew z prawej komory płynie przez przewód tętniczy z pnia płucnego do aorty i dalej na obwód. Poprzez żyły pępkowe płynie do łożyska a w części wraca przez żyłę główną dolną do prawego przedsionka. Krew z jelit wraca żyłą wrotną do prawego przedsionka. W krążeniu płodowym występują dodatkowe naczynia: otwór owalny, żyła pępkowa (od pępka do wnęki wątroby) przewód żylny (łączy żyłę pępkową z żyłą główną dolną) przewód tętniczy.
Mechanika zastawek mechanizm wraz z pierścieniem włóknistym szkieletu serc pozwala na dokładne zamykanie się lewego i prawego połączenia przedsionkowo komorowego. Deformacja szkieletu serca powoduje niezamykalność zastawkową. Zastawki półksiężycowate aorty i pnia płucnego które przypominają gniazda jaskółcze zamykają się szczelnie nie pod wpływem ciśnienia wewnątrzkomorowego jak to się dzieje w komorach, ale pod wpływem ciężaru „słupa” krwi w aorcie i pniu płucnym. Szczelność zamknięcia jest warunkowana prawidłowym, gładkim kształtem płatków zastawek.
Unaczynienie własne serca tętnice wieńcowe (aa coronaria) odchodzą od części wstępującej aorty tuz powyżej zastawki aorty z opuszki aorty. Pokazuje się na prawej powierzchni serca po obu stronach pnia płucnego. Tętnica wieńcowa prawa biegnie w bruździe wieńcowej ku stronie prawej i ku tyłowi, dostaje się na tylna powierzchnię serca. Druga gałąź tętnicy wieńcowej prawej biegnie dalej w bruździe wieńcowej jako przedłużenie głównego pnia. Tętnica wieńcowa lewa jest początkowo krótkim pniem oddając gałąź międzykomorową przednią biegnącą w bruździe międzykomorowej przedniej i gałąź okrążającą która biegnie w bruździe wieńcowej ku stronie lewej i ku tyłowi dając ukrwienie tylnej powierzchni serca. Tętnica wieńcowa lewa zaopatruje przednią ścianę serca ale i również tylną ścianę, koniuszek i część prawej tylnej części serca. Natomiast tętnice wieńcowe prawe zaopatrują część tylną prawej części serca oraz z przodu przednią ścianę i trochę ściany lewej serca, podział ukrwienia serca jest po „skosie”.
Zawał mięśnia serca to zamknięcie naczynia wieńcowego materiałem zatorowym wskutek czego powstaje zaburzenie lub zamkniecie przepływu krwi, część serca ulega martwicy która ulega wygojeniu przez powstanie blizny. Naczynia wieńcowe są naczyniami fizjologicznie końcowymi, ale nie są anatomicznie końcowymi (mogą powstać bocznice ale niewydolne).
Nerwy serca serce ma własny układ kierujący pracą zwany układem bodźco-przewodzącym. Praca serca regulowana jest przez układ autonomiczny, który tworzy splot sercowy. Splot sercowy leży na wklęsłym brzegu łuku aorty pomiędzy nim a miejscem podziału pnia płucnego oraz między aortą a żyłami płucnymi. Splot ten tworzą nerwy sercowe szyjne: górne, środkowe i dolne oraz nerwy sercowe piersiowe które odchodzą od odpowiednich zwojów części szyjnej oraz piersiowej pnia współczulnego, stanowiąc składnik współczulny splotu sercowego przyspieszający nn. wieńcowe. Od nerwu błędnego odchodzą gałęzie sercowe górne, środkowe i dolne stanowiąc składnik przywspółczulny splotu sercowego zwalniający i zwężający nn. wieńcowe. Od splotu sercowego odchodzą gałązki do mięśnia sercowego.
Naczynia krwionośne ściana prawidłowego naczynia od wnętrz wysłana jest śródbłonkiem zapewniającym gładkość naczynia, śródbłonek jest jednowarstwowym płaskim nabłonkiem zdolnym do produkcji różnych związków. Drugą warstwę stanowi warstwa środkowa-mięśniowa o układzie włókien okrężnym i podłużnym. Niektóre naczynia są bogate we włókna sprężyste, natomiast w innych naczyniach mamy przewagę tkanki mięśniowej. Te trzy składniki zawsze występują w budowie naczyń. Prawidłowy układ naczyniowy to: tętnica, tętniczki, naczynia włosowate tętnicze, naczynia włosowate żylne, żyłki żyły. Prawidłowy śródbłonek jest miejscem produkcji czynników krzepnięcia. Gładki śródbłonek nie pozwala do powstawania zakrzepów i owrzodzeń miażdżycowych.
Łuk aorty i jego odgałęzienia tętnica główna aorta wychodzi ze stożka tętniczego komory lewej, biegnie ku górze w stronę prawą, początkowo za pniem płucnym, później po jego prawej stronie jako aorta wstępująca. Początek tworzy opuszka powstała z zatok aorty. Następnie kieruje się skośnie do przodu i w lewo tworząc wypukły łuk aorty i dalej przechodzi w aortę zstępującą przylegając do lewej strony kręgosłupa. Gałęzie łuku aorty to: pień ramienno głowowy biegnie ku górze i na wysokości stawu mostkowo obojczykowego, dzieli się na tętnicę szyjną wspólną prawą oraz tętnicę podobojczykową prawą, dalej odchodzi tętnica szyjną wspólna lewa oraz tętnica podobojczykowa lewa. Tętnica podobojczykowa przechodzi w tętnicę pachową dalej w tętnicę ramienną, łokciową, promieniową przebiegającą w swoich anatomicznych położeniach. Badanie tętna na tętnicy promieniowej-na wysokości wyrostka rylcowatego kości promieniowej. Badanie tętna na tętnicy ramiennej od okolicy pachowej do nadkłykcia przyśrodkowego.
Tętnice szyjne i tętnice brzegowe tętnica szyjna wspólna dzieli się na tętnicę szyjną zewnętrzną i t szyjną wewnętrzną. Gałęzie t szyjnej zewnętrznej: t językowa, t twarzowa, t potyliczna, t uszna tylna, t gardłowa wstępująca, t szczękowa, t skroniowa powierzchowna. Gałęzie t szyjnej wewnętrznej: t oczna, t mózgu przednia, t mózgu środkowa, t naczyniówka. Tętnica kręgowa (a vertebralis) w odcinku początkowym przebiega wraz z żyłą podobojczykową w kącie utworzonym przez m długi szyi z grupą mm pochyłych. Biegnie ku górze, w VI kręgu szyjnym wstępuje do kanału utworzonego przez otwory wyrostków poprzecznych górnych sześciu kręgów szyjnych. W kanale wyrostków poprzecznych krzyżuje brzuszne powierzchnie nerwów rdzeniowych szyjnych, opuszczających otwory międzykręgowe i przyległe zwoje kręgowe, do których oddaje gałązki. Przed wyjściem i po wyjściu z otworu wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego tętnica tworzy łukowate wygięcia, wyrównujące się podczas ruchów obrotowych głowy. Tętnica przebija błonę szczytowo potyliczną tylną i przez otwór wielki kości potylicznej wstępuje do jamy czaszki gdzie jest jednym z czterech naczyń zaopatrujących mózgowie.
Tętnica piersiowa wewnętrzna (a thoracica int.) odchodzi od wklęsłej powierzchni t podobojczykowej naprzeciw t kręgowej i biegnie ku dołowi w kierunku stawu mostkowo obojczykowego. Krzyżuje ją od przodu n przeponowy. Zaopatruje głównie ścianę przednią klatki piersiowej i jamy brzusznej oraz przeponę.
Pień płucny (truncus pulmonalis) wychodzi ze stożka tętniczego prawej komory serca, powyżej opuszki biegnie ku górze i po prawej, początkowo przed aortą, później po jej lewej stronie poniżej łuku aorty dzieli się na dwie tętnice płucne biegnące do wnęki płuc. Tętnica płucna prawa biegnie poza aortą wstępującą i poza żyłą główną górną, a tętnica płucna lewe biegnie przed lewym oskrzelem i przed aorta zstępującą. Z miejsca rozgałęzienia pnia płucnego wychodzi więzadło tętnicze. Obie tętnice dzielą się we wnęce płuc na gałęzie do segmentów oskrzelowych.
Odpływ krwi żylnej z głowy krew żylna spływa do opuszek żył szyjnych z dopływów i z zatok żylnych esowatych mózgowia i opon. Żyły szyjne wewnętrzne łączą się z żyłami podobojczykowymi tworzą żyłę ramienno-głowową prawą i lewą. Do żyły szyjnej wewnętrznej uchodzi żyła kręgowa, tarczowa dolna, szyjna głęboka, piersiowa wewnętrzna, szyjna zewnętrzna. Do lewej żyły ramienno głowowej dochodzą żyła nieparzysta lewa a do żyły głównej górnej dochodzi żyła nieparzysta.
Żyły nieparzyste odprowadzają krew z odcinków lędźwiowych po stronie lewej żyła nieparzysta lewa powstaje z 4-5 żył lędźwiowych i kolejnych międzyżebrowych wpada do lewej żyły podobojczykowej, lud do ramienno głowowej lewej. Po stornie prawej żyła nieparzysta powstaje z 4-5 żył lędźwiowych, przechodzi do klatki piersiowej, zbiera krew z żył międzyżebrowych i wpada do żyły głównej górnej. Żyła główna górna powstaje z dwóch prawej i lewej żyły ramienno-głowowej i wpada do prawego przedsionka.
Układ chłonny naczynia chłonne zwane również limfatycznymi zawierają chłonkę inaczej limfę zawierającą płyn który wychodzi z naczyń włosowatych i nie wraca w całości do nich. Z obszaru jelit chłonka zawiera tłuszcze i ma żółtawo mleczne zabarwienie stąd nazwa mleczu. Początkiem drogi chłonnej są szczeliny i przestrzenie międzytkankowe z których płyn przechodzi do naczyń chłonnych włosowatych. Do układu chłonnego zalicza się: naczynia chłonne włosowate, naczynia chłonne zbiorcze, wielkie pnie chłonne, węzły chłonne, tkankę chłonną w postaci grudek. Naczynia włosowate występują we wszystkich tkankach tworząc sieci. Węzeł chłonny to także element układu chłonnego. Chłonka z kończyn dolnych zbiera się w dwa wielkie pnie chłonne lędźwiowe prawy i lewy położonych w okolicy rozworu aorty. Początkowy odcinek jest poszerzony i nazywa się zbiornikiem mleczu. Do zbiornika mleczu dochodzą pnie jelitowe, biegną ku górze na wysokości VII kręgu szyjnego skręca w lewo i wpada do kąta żylnego lewego. Dochodzą do przewodu piersiowego pień szyjny lewy, pień podobojczykowy lewy i pnie śródpiersiowe lewe tak powstaje przewód chłonny prawy który zaczyna się w dolnym odcinku szyi z połączenia pnia szyjnego prawego i pnia podobojczykowego prawego wpada do kąta żylnego prawego.
1
gandziaa92