PODSTAWY ZARZĄDZANIA
WYKŁAD I
PRZEDMIOT I ZAKRES NAUKI O ZARZĄDZANIU
I 1.Treść i funkcje zarządzania
W polskiej literaturze naukowej spotkać można się z dużą dowolnością rozumienia podstawowych pojęć z zakresu kierowania w organizacji: dotyczy to zwłaszcza pojęć "kierowanie", "zarządzanie" i "sterowanie", „administrowanie” które są definiowane w różny sposób przez poszczególnych autorów'.
J. Zieleniewski traktuje zarządzanie jako szczególnego rodzaju kierowanie, występujące wówczas, gdy "władza nad ludźmi wynika z własności rzeczy stanowiących dla nich niezbędne przedmioty lub narzędzia pracy, lub z upoważnienia otrzymanego od właściciela tych rzeczy/ np. w ustroju socjalistycznym - od państwa/.
J. Kurnal stwierdza, że "szczególny rodzaj kierowania opartego na władzy organizacyjnej, wynikającej z prawa własności do rzeczowych środków działania, można by całkowicie umownie nazwać zarządzaniem .
L. Bittel zarządzanie rozumie jako " proces uzyskiwania, rozmieszczania i stosowania szeregu różnorodnych istotnych zasobów dla wsparcia celów organizacji ."
P.Drucker
(1) zarządzanie to swego rodzaju " wędrówka przez chaos ", której istotą jest panowanie nad różnorodnością i przekształcanie potencjalnego konfliktu we współpracę,
(2) konstruowanie rzeczywistości z dostępnych zarządzającemu elementów, pomysłów, ludzi i relacji między nimi, instytucji formalno-prawnych maszyn, urządzeń, budynków, wyrobów gotowych itp.) i pieniężnych, a także praw do dysponowania nimi.
"Zarządzanie dotyczy przede wszystkim ludzi. Jego celem jest takie współdziałanie wielu osób, które pozwala zneutralizować słabości i maksymalnie wykorzystać talenty i silne strony uczestników "
Zarządzanie określane jest jako " działalność kierownicza, polegająca na ustaleniu celów i powodowaniu ich realizacji w organizacjach podległych zarządzającemu na podstawie własności środków produkcji lub dyspozycji nimi" ( E O i Z )
Kierowanie można zdefiniować w organizacji jako " powodowanie, ażeby ktoś lub coś zachowywało się zgodnie z celem organizacji ". W swojej definicji wyróżnia trzy elementy kierowania :
- kierującego,
- proces oddziaływania,
- kierowanego.
Sterowanie można określić jako "działanie zmierzające do zmiany jednego wyróżnionego stanu układu na inny stan wyróżniony, bardziej odpowiadający sterującemu".
Prakselogiczna teoria organizacji wprowadza także rozróżnienie pomiędzy terminem „zarządzanie „a terminem „administrowanie” w znaczeniu czynnościowym. Kryterium wyodrębnienia nie jest w tym przypadku źródło władzy, lecz funkcja w instytucja względnie trwale zorganizowanych i regulując ich funkcjonowanie nie obejmuje bezpośrednio realizowanego celu danej danej instytucji od zarządzania odróżnić można administrowanie, które w ujęciu praseologicznym nie jest rodzajem kierowania wyróżnianym według kryterium władzy, lecz funkcją występująca w organizacji (w instytucji) względnie trwale zorganizowanej, przyczyniającej sie do realizacji jej celów, jednak nie bezpośrednio lecz pośrednio, a zatem funkcji mającej charakter funkcji pomocniczej.
Rządzenie jest w praseologicznej teorii organizacji traktowane jako jedna z form kierowania, rządzenie to możliwość legalnego zastosowania przymusu lub przekonanie obywateli o legalność państwowych organów władzy. Takie ujęcie rządzenia,stanowi nawiązanie do weberowskiej koncepcji panowania. Panowanie to uprawomocnione i zinstytucjonalizowane rządzenie, oparte na stosowaniu przymusu lub niewymuszonego przyzwolenia. Rządzenie w nowoczesnych strukturach biurokratycznych – zdaniem Webera – opiera sie na podstawach racjonalno-prawnych . Współczesne zarządzanie uznaje się za jedną z metod rządzenia.
W kierowaniu zespołami ludzkimi można wyróżnić kilka źródeł władzy organizacyjnej:
1. charyzmę,
2. tradycję,
3. przymus,
4. własność ludzi,
5. własność rzeczy ( środków produkcji ),
6. umowę - kontrakt,
7. autorytet faktyczny,
8. uczucie.
Władza charyzmatyczna jest oparta na osobistym oddaniu podwładnych dla ich obdarzonego niezwykłymi cechami przywódcy./ Stalin, Hitler, Mao Tse Tung/
Tradycja jest źródłem władzy opartej na nienaruszalnych zwyczajach / władza
starych, monarchia dziedziczna /
Przymus polega na stosowaniu wobec osoby kierowanej zagrożenia, że na wypadek niezastosowania się do poleceń, poniesie konsekwencje, których koszt przekroczy koszt wykonania zlecenia.
Własność ludzi /niewolnictwo/ - legalnie istniało do 16 marca 1995r. w stanie Missisipi.
Własność rzeczy, własność środków produkcji jest podstawowym źródłem w wolnorynkowym systemie prywatnej własności.
Umowa - kontrakt. Pracownik zawiera umowę o pracę, w której zobowiązuje się podporządkować w określonym zakresie pracodawcy.
Autorytet faktyczny, jest źródło podporządkowania się ze względu na przeświadczeniu o fachowości /lekarz/
Uczucie jest często źródłem władzy, przykładem może być władza rodzicielska, /sympatia dla przywódcy/
Zarządzanie jest procesem nieustannym, ciągłym i wielostronnym. Na proces zarządzania składają się różne czynności, przedsięwzięcia dające się poklasyfikować. Można wyróżnić pewien proces lub cykl zarządzania, który jest realizowany w organizacji przez jej kierowników:
Rys. Cykle zarządzania
1. Planowanie, wyznaczanie celów, ustalanie planów w różnym przedziale czasowym.
2. Organizowanie, ustalenie zadań i obowiązków, które muszą być wykonywane, aby organizacja mogła osiągnąć swoje cele.
3. Obsadzanie personelem, zatrudnienie na poszczególnych stanowiskach pracowników posiadających odpowiednie kwalifikacje dla wypełnienia związanych z nimi obowiązków.
4. Kierowanie, oddziaływanie na pracowników w celu wykonania określonych zadań poprzez nakazywanie/ instruowanie/ jak również poprzez dostarczenie motywacji i zapewnienia przywództwa, wyzwalając skuteczność i energię wśród podwładnych.
5. Kontrolowanie, konieczność doglądania sytuacji, regularnego sprawdzania, czy działania podążają zgodnie z planem.
I 1. 2. Szczeble zarządzania
Szczeble zarządzania określają hierarchię umiejscowienia danego kierownika w funkcjonującej organizacji.
Rys. Szczeble zarządzania
I 2. Role kierownicze
W tradycyjnej teorii zarządzania zespoły czynności kierownika grupowane są w tzw. funkcje kierownicze. Henry Mintzberg wyróżnia kilka podstawowych typów ról kierowniczych /ról menedżera/
Punktem wyjścia jest oczywiście autorytet formalny i pozycja wynikająca z nominacji, która jest formalnym /zgodnym z prawem/ upoważnieniem właściciela do dysponowania zasobami firmy, czyli do zarządzania nią.
Pozycja i władza formalna
3. Role decyzyjne
- przedsiębiorca
- kierujący zaburzeniami
- rozdzielający zasobami
- negocjator
2. Role informacyjne
- monitor
- rozdzielający informacje
- rzecznik
1. Role interpersonalne
- reprezentant
- przywódca
- łącznik
Rys. Role menedżera
Ad.1
Kierownik w roli interpersonalnej występuje jako formalny reprezentant organizacji, inspirujący innych /przywódca/.
1. Pełnienie roli reprezentacyjnej polega na pewnych funkcjach ceremonialnych, które służą tworzeniu właściwego klimatu kontaktów wewnątrz i na zewnątrz organizacji, oraz promowania pozytywnego obrazu jej firmy i jej szefa. Dbałość o dobry
wizerunek swojej firmy, tą powinność przekazuje kierownik swojemu - rzecznikowi prasowemu. Najlepszą popularyzacją są czyny i działania.
2. Rola przywódcy / lidera / polega na wytyczeniu celów, mobilizacji zespołu do ich osiągnięcia oraz stworzenia zespołowi organizacyjnych i materialnych warunków działania.
Czym różni się rola lidera od menadżera ?
Tym się różni, że menadżer - jest tradycyjnym funkcjonującym na zasadzie nominacji, w sposób bardziej adekwatny do dawnych czasów, a nie współcześnie.
Podstawą takiego działania są kwalifikacje formalne. Ten akt uprawnia do bezpośredniego kierowania. Część menadżerów nabywa akcje ,nabywa aby współwłasność firmy, którą kieruje. System zarządzania ewoluuje w kierunku liderów /lider z ang. jako przewodnik, przywódca/. Menadżer - kierownik
3. Funkcja łącznika polega na ułatwianiu i organizowaniu kontaktów ważnych dla prawidłowego funkcjonowania firmy. Dotyczy to zwłaszcza kontaktów z zewnętrznym otoczeniem / z jednostkami nadrzędnymi/, nie mniej istotne jest tworzenie kontaktów wewnętrznych / w ramach swojej firmy/.
Ad.2
Rola ta przejawia się jako źródło ważnych danych, łącznika pomiędzy komórkami organizacyjnymi i pracownikami organizacji.
1. Monitoring / istota roli monitora / polega na przeszukiwaniu otoczenia i wnętrza organizacji w celu uzyskania ważnych informacji. Kierownictwo organizacji musi być tak dobrze poinformowane, jak to tylko możliwe. Jednolitość działania organizacji wymaga, by niemal wszyscy mieli dostęp do tych samych zasobów informacji. Stosunkowo niewiele jest takich informacji, które należałoby zastrzec wyłącznie dla naczelnego kierownictwa. Ci, przed którymi informacje się zataja, czują się manipulowani i oszukiwani, rodzi to agresję i frustrację .
2. Wykonując rolę rzecznika zarządzający informuje otoczenie organizacji o jej sprawach. Jest to jeden z ważnych elementów public relations organizacji.
Public relations - działanie zmierzające do wytworzenia pozytywnego obrazu firmy w opinii publicznej.
Ad.3
W roli tej kierownik działa w rozwiązywaniu krytycznych sytuacji przez podejmowanie decyzji.
1. Rola przedsiębiorcy /innowatora/ wiąże się z wprowadzaniem innowacji i podejmowania skalkulowanego ryzyka. Inicjuje programy rozwoju firmy, umożliwiając jej sukces w środowisku konkurencyjnym, inicjuje zmiany stosownie do potrzeb, ustala założenia i cele firmy właściwe dla zamierzeń.
2. Rola przeciwdziałającego zakłóceniom /arbitra/ wiąże się z zapobieganiu konfliktom, wyprzedzanie ich powstawaniu, przy ich powstaniu bierze czynny udział w ich rozwiązywaniu, eliminuje zakłócenia, przeciwdziała konkurencji. Reagowanie na powstające konflikty w firmie , na wszelkie formy krytyki zwłaszcza zewnętrznej. Metoda SWOT/ analizuje się stan dotychczasowy firmy, polegający na ukazaniu słabych i mocnych stron przedsiębiorstwa, na podstawie tej analizy umacnia się mocne strony, a eliminuje słabe/.
3. W roli rozdzielającego zasoby /alokatora zasobów/ zarządzający dokonuje rozdysponowania będących w jego dyspozycji zasobów materialnych, czynnika ludzkiego, finansowych na realizację określonych zadań /np. zakup inwestycyjny, szkolenie pracowników/. Wskazane jest określenie odpowiedniej procedury tego rozdziału pomiędzy poszczególne jednostki organizacyjne i zespoły robocze. W roli tej przejawia się najbardziej funkcja władcza, zarządzający daje do zrozumienia, kto ma tu władzę.
4. W roli negocjatora zarządzający występuje w momencie omawiania z partnerem organizacji określonych warunków realizacji kontraktu / zadania/. W roli tej łączone uprawnienia z zasobem informacji do negocjacji we wszelkiego typu porozumieniach, zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych.
I 2.1. Umiejętności kierownicze
1. umiejętności koncepcyjne. Umiejętności analizowania interpretowania oraz rozwiązywania problemów,
2. umiejętności związane ze stosunkami międzyludzkimi,
3. umiejętności techniczne , odnoszą się do określonych wymagań operacyjnych danej organizacji.
Rys. Sposób w jaki wymagane umiejętności kierownicze różnią się
w zależności od szczebla zarządzania
I 2.2. Sprawność kierowania
Podstawowymi postaciami ( walorami ) sprawnego działania, zapobiegającego zjawisku chaotyczności i nieuporządkowania są: skuteczność, korzystność i ekonomiczność.
Sprawność - umiejętność robienia zrobienia rzeczy we właściwy sposób - jest koncepcją związaną z nakładami i wynikami.
1. Skuteczność kierowników oceniana jest w świetle rezultatów osiąganych na rzecz organizacji, poprzez wykorzystanie dostępnych zasobów.
...
mary78