Pomoc psychologiczna dziecku z zaburzeniami rozwoju i jego rodzinie Materia�y z sympozjum naukowego Warszawa 30 wrze�nia 2000 pod redakcj� Ma�gorzaty �wi�cickiej Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Warszawa 2001 Recenzenci: prof. dr hab. Barbara Kaja dr hab. Maria Lis-Turlejska Projekt ok�adki: Andrzej Pilich Publikacja dotowana z funduszy przeznaczonych na badania w�asne Wydzia�u Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego � Copyright by Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno- -Pedagogicznej, Warszawa 2001 � Copyright by Wydawnictwo Seventh Sea, Warszawa 2001 Wydawca: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno- -Pedagogicznej, 00-644 Warszawa, ul. Polna 46 A, Tel. (022) 825 44 51 (do 53), tel./fax (022) 825 83 15 e-mail: wydawnictwa@cmppp.edu.pl http://www.cmppp.edu.pl Wsp�wydawca: Wydawnictwo Seventh Sea, 02-784 Warszawa, ul. Sosnowskiego 1/28, tel. (022) 666 20 02, 0601 616 106, tel./fax (022) 641 76 23 e-mail: seventhsea@poczta.onet.pl ISBN 83-86954-66-3 Drukarnia Oficyny Wydawniczej Politechniki Warszawskiej, 02-321 Warszawa, ul. Kopi�ska 12/16, tel. 660 40 26 Zam. nr 240/2001 Spis tre�ci Wst�p � Ma�gorzata �wi�cicka....................... 5 Historia O�rodka Terapeutycznego dla Dzieci przy Wydzia- le Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego w 20-lecie powstania � Ma�gorzata Ko�cielska................. 7 Czego nauczy�am si� od dzieci o dzieciach � Marina Za- lewska ....................................... 21 Psychoterapia dzieci z diagnoz� powa�nych zaburze� w roz- woju � Teresa Kaczmarek ........................ 28 Diagnoza i terapia dzieci maj�cych trudno�ci szkolne zwi�- zane z zaburzeniami uwagi � Ma�gorzata �wi�cicka .... 38 Pomoc psychologiczna dziecku leczonemu z powodu oty- �o�ci prostej i jego rodzinie � Joanna Radoszewska ..... 47 Pomoc psychologiczna dziecku cz�sto choruj�cemu i jego ro- dzinie - Milena Gracka-Tomaszewska............... 54 Praca z rodzicami w psychoterapii psychoanalitycznej dzieci i m�odzie�y - Katarzyna Schier .................... 64 Dyskusja - opracowa�a Teresa Kaczmarek.............. 77 Spis plakat�w:.................................... 94 WST�P W dniu 30 wrze�nia 2000 roku w gmachu Wydzia�u Psycho- logii Uniwersytetu Warszawskiego odby�o si� sympozjum nau- kowe na temat: �Pomoc psychologiczna dziecku z zaburzeniami rozwoju i jego rodzinie". Zosta�o ono zorganizowane w dwudzie- st� rocznic� utworzenia O�rodka Terapeutycznego dla Dzieci przy Wydziale Psychologii UW, plac�wki zajmuj�cej si� badaniami naukowymi, szkoleniem student�w i praktyczn� pomoc� psycho- logiczn� dla dzieci i ich rodzin. Sympozjum by�o okazj� do zaprezentowania szerokiemu gronu polskich psycholog�w, zw�aszcza praktyk�w, dokona� zespo�u pracownik�w O�rodka. Autorki referat�w podzieli�y si� swoimi przemy�leniami dotycz�cymi mechanizm�w zaburze� rozwoju dziecka i roli psychologa w udzielaniu pomocy dzieciom i ich rodzinom, opartymi na wynikach bada� naukowych i do�wiadcze- niach w pracy klinicznej. Sympozjum sta�o si� tak�e okazj� do wymiany pogl�d�w na temat sytuacji zawodowej dzieci�cych psycholog�w klinicznych. W dyskusjach tocz�cych si� wok� problemu roli psychologa w s�u�bie zdrowia i w plac�wkach o�wiatowych m�wiono o po- trzebie zachowania to�samo�ci zawodowej psycholog�w przy jednoczesnej umiej�tno�ci wsp�pracy z innymi specjalistami w procesie pomocy dzieciom i rodzinom. M�wiono tak�e o wy- zwaniach dla psycholog�w, jakie nios� ze sob� obecne przemia- ny w naszym kraju. Chcia�yby�my, aby my�li przedstawione w tym zbiorze sta- �y si� inspiracj� w poszukiwaniu nowych form dzia�alno�ci dla psycholog�w pracuj�cych z dzie�mi o zaburzonym rozwoju i ich rodzinami. Aby�my - wszyscy psychologowie - nie usta- wali w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: Jak pomaga� dzie- ciom, kt�rym dot�d nikt pomaga� nie umia�? Ma�gorzata �wi�cicka Ma�gorzata Ko�cielska HISTORIA O�RODKA TERAPEUTYCZNEGO DLA DZIECI PRZY WYDZIALE PSYCHOLOGII UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO - W 20-LECIE POWSTANIA Obchodzimy dwudziestolecie dzia�alno�ci naszego O�rodka. Chcia�abym wszystkim bardzo serdecznie podzi�kowa� za przy- bycie i udzia� w naszym �wi�cie. ��czy nas zainteresowanie psychologi� kliniczn� dziecka, troska o tworzenie profesjonal- nych standard�w wykonywania zawodu i post�p wiedzy. Wa�- ne jest dla nas to, co dzi�ki naszej dzia�alno�ci mo�emy zrobi� dla poprawy sytuacji dzieci w naszym kraju, dzieci szczeg�lnie poszkodowanych z powodu chor�b, zaburze� rozwojowych oraz braku dobrych warunk�w do �ycia w rodzinie i do edukacji. Nasz O�rodek to kameralna plac�wka. Trzy pokoje i �azienka na parterze gmachu Wydzia�u Psychologii wyposa�one s� jesz- cze w krzes�a z przyci�tymi nogami, kt�re osobi�cie malowa�am 20 lat temu, przystosowuj�c biurowe meble do potrzeb dzieci. Od strony wystroju nie jest miejscem, kt�rym mo�na by�oby si� specjalnie chwali� i pokazywa� go�ciom jako plac�wk� wiod�c� w kraju1. Ale wszystko to, co si� w tym miejscu dzia�o, ilustruje 1 Poza starymi krzes�ami � mamy jednak i nowe meble, i bardzo �adnie wyposa�on� salk� zabaw dla dzieci, pok�j do rozm�w z rodzicami i prze- de wszystkim kamery pozwalaj�ce rejestrowa� i obserwowa� w innym pomieszczeniu to, co si� dzieje w O�rodku. losy polskiej psychologii w ci�gu tych dwudziestu lat. S�dz�, �e dzia�alno�� O�rodka cz�ciowo tak�e te losy zmienia�a i kreo- wa�a je. Dlatego chcia�abym opowiedzie� pokr�tce dzieje naszej dzia�alno�ci z intencj�, aby wzbudzi� Pa�stwa refleksje nad kierunkami zmian, kt�re si� dokona�y w polskiej psychologii klinicznej dziecka, i nad czynnikami, od kt�rych zale�y dalszy post�p. Zesp�, kt�ry powo�a� do �ycia O�rodek, sk�ada� si� z ucz- ni�w i �wnuk�w" prof. Haliny Spionek, uczonej, kt�rej w na- szym kraju przys�uguje tytu� tw�rczyni psychologii klinicznej dziecka i kt�ra te� by�a wybitn� osobowo�ci�, potrafi�c� nam zaszczepi� nies�ychane poczucie wagi i odpowiedzialno�ci za uprawianie tej dziedziny psychologii2. Prof. Halina Spionek nie przygotowa�a nas jednak bezpo�rednio do pracy terapeutycznej. Tutaj zas�ugi nale�y odda� dr Hannie Nartowskiej, najbli�szej wsp�pracownicy Haliny Spionek, psychologowi, badaczowi i dydaktykowi, kt�ra w latach sze��dziesi�tych i siedemdzie- si�tych prowadzi�a ze studentami zaj�cia z praktycznej nauki zawodu. O�rodek ruszy� dzi�ki udost�pnieniu nam lokalu na terenie Instytutu Psychologii przez profesora Jana Strelaua � �wczesne- go dyrektora. Mamy tu d�ug wdzi�czno�ci wobec pani profesor Lidii Grzesiuk, kt�ra zabiega�a o ten lokal. Poniewa� uda�o jej si� pozyska� dla potrzeb tworzonego przez ni� Akademickiego O�rodka Psychoterapii inny, wi�kszy, w centrum miasta, odst�- pi�a nam pomieszczenie przy ul. Stawki. Do nas nale�a�o wi�c tylko je wyposa�y� i stworzy� koncepcj� dzia�ania. Nie czuli�my si� zbyt pewni sami, wi�c doprosili�my do wsp�pracy osoby maj�ce do�wiadczenie terapeutyczne. Wspar�y nas mi�dzy inny- mi mgr Teresa Chachulska, kt�ra poprowadzi�a usprawniaj�ce 2 1 pa�dziernika 2000 to dziewi�ta rocznica �mierci prof. Haliny Spio- nek, a dwudziesta sz�sta od czasu � gdy z powodu choroby wycofa�a si� z aktywno�ci zawodowej. zaj�cia z dzie�mi z lekkim upo�ledzeniem umys�owym i mgr Katarzyna Muskat, kt�ra pomog�a nam zorganizowa� i kilka lat prowadzi�a grup� wsparcia dla rodzic�w. Na trudno�ciach szkolnych i terapii dzieci z dysgrafi�, dysleksj�, z nadpobudli- wo�ci� i nerwic� troch� znali�my si� sami, wi�c takie zaj�cia uruchomi�y mgr Ma�gorzata �wi�cicka i dr Anna Koz�owska3. Ogromn� rol� w pocz�tkach naszej dzia�alno�ci odegra�a wsp�praca z Magdalen� Grodzk�. Jej m��, nieod�a�owanej pa- mi�ci Krzysztof Gu�kowski, w�asnor�cznie odmalowa� O�rodek, �eby�my mogli szybciej go uruchomi�, a Magdalena Grodzka zacz�a tam, wraz z naszymi studentami, prowadzi� swoje pio- nierskie prace nad terapi� dzieci autystycznych. Podstawowe zasady pracy O�rodka nie zmieni�y si� od lat. Zosta� on pomy�lany jako miejsce przede wszystkim doskona- lenia warsztatu zawodowego psycholog�w, przez co nale�y rozumie� samodoskonalenie kadry prowadz�cej zaj�cia ze stu- dentami. Rozw�j kadry jest mo�liwy poprzez prac� badawcz�, poprzez eksperymentowanie z nowymi formami pracy klinicz- nej, poprzez adaptowanie wzor�w dzia�alno�ci plac�wek uzna- nych w �wiecie. O�rodek by� i jest miejscem, w kt�rym korzysta- li�my z wszystkich tych form, prawdziwie ��czyli�my tu nauk� z praktyk�. Praktyka dostarcza�a problem�w, a nasz warsztat naukowy i kliniczny doskonali� si� poprzez ich rozwi�zywanie. Nie byli�my otwarci na przyjmowanie wszystkich zg�aszaj�- cych si� pacjent�w i nigdy nie zarejestrowali�my si� jako plac�w- ka us�ugowa. Obowi�zywa�a regu�a, �e przyjmujemy te dzieci, kt�rych problemy ze wzgl�d�w badawczych s� nam bliskie i chcemy rozwi�zywa� je poprzez nasz� dzia�alno��. Dzi�ki te- mu, �e prawie ka�dy z nas, cz�onk�w Zak�adu Psychologii Kli- nicznej Dziecka, tworz�cych O�rodek, mia� nieco inne zaintereso- Te pionierskie do�wiadczenia, a tak�e og�lne za�o�enia pracy O�rodka zosta�y przedstawione w pracy: Studia z psychologii klinicznej dziecka (red. M. Ko�cielska). Warszawa 1988, WSiP. wania, mogli�my s�u�y� do�� szerok� ofert� form pomocy i przyj- mowa� dzieci z r�nymi postaciami zaburze�. Og�lnie znana teza L.S. Wygotskiego na temat strefy najbli�szego rozwoju � odniesiona do kadry � by�a t�, kt�r� kierowali�my si� przy na- borze pacjent�w. Mieli�my nadziej�, �e rozwi�zuj�c ich proble- my posuniemy i wiedz�, i nasze kompetencje do przodu. Podam kilka przyk�ad�w, zaczynaj�c od dzieci autystycznych. Kiedy rozpoczynali�my prac� z dzie�mi autystycznymi, nikt w Polsce nie umia� dostarczy� nam wzor�w. Dzieci te trakto- wa�o si� jako niebadalne i bez kontaktu, a wi�c nie nadaj�ce si� ani do testowej diagnostyki, ani do terapii. Wtedy M. Grodzka mia�a za sob� dopiero pierwsze pr�by domowej opieki nad nimi (Grodzk...
rl98ps