Czarna msza - Antologia opowiadań sf, t.1.pdf - Antologie - raptorx1

Antologia Opowiadań Science Fiction

Czarna Msza

Pod redakcją Wojtka Sedeńko

Wojtek Sedeńko

W STĘP

We wstępie do „Wizji alternatywnych” wspomniałem, że w razie powodzenia antologii — idea

wydawania zbioru utworów oryginalnych będzie kontynuowana. Jeszcze przed pokazaniem się na

rynku „Wizji” zaczęliśmy w gronie autorów oraz przyjaciół i kibiców spekulować nad kształtem

drugiego tomu. W grudniu 1990 roku, na konwencie w Gdańsku, w trakcie burzliwej dyskusji grupa

pisarzy zdecydowała, że ma to być zbiór monotematyczny, a Bóg, religia i Kościół mają być

leitmotivem. Temat ten stawał się wówczas coraz częściej drążony, żeby nie powiedzieć lansowany

przez polskich fantastów. Był mi również na rękę, gdyż stanowił spoiwo łączące tom drugi z

„Wizjami alternatywnymi”, które sygnalizowały rosnące zainteresowanie autorów tematyką

religijną (Ziemkiewicz, Dębski, Inglot, Jabłoński).

Mistycyzm, religia, metafizyka towarzyszyły fantastyce od początku, wbrew temu, co próbowali

nam wmówić różni teoretycy SF, jak James Gunn, który w „Drodze do SF” pisał: Nie można pisać

science fiction przyjmując postawę religijną. SF kwestionuje wszystko, niczego nie przyjmując na

wiarę… Religią SF jest sceptycyzm w sprawach wiary * ).

To właśnie dyskusja nad wyborem: religia czy nauka stała się kołem napędowym wielu tekstów

SF, które dzisiaj uważamy za kanon tej literatury. Tak się złożyło, że w 1991 roku mieliśmy okazję

poznać niektóre najsłynniejsze utwory SF poruszające tematykę religijną — „Kantyczkę dla

Leibowitza” Millera i „Pana Światła” Żelaznego. Znamy dwa tomy trylogii Perelandra Lewisa, a

wkrótce ukażą się polskie edycje „Behold the Man” Moorocka i „Childhoods End” Clarke’a.

Zainteresowanych głębiej tematyką religijną w science fiction odsyłam do szkicu Toma

Woodmana „Science fiction, religia i transcendencja” * oraz artykułów Lecha Jęczmyka „Bóg w

science fiction” i Macieja Parowskiego „Boże igrzyska”. *

W kraju zainteresowanie fantastów tematyką religijną i eschatologiczną zauważyły szybko oba

czasopisma SF i nie ma obecnie numeru „Nowej Fantastyki” czy „Fenixa”, aby nie rozprawiano

tam o Bogu, Kościele i religii. Nie trwało długo, jak odezwali się czytelnicy zarzucając jednym

klerykalizm i fideizm, a drugim, anty klerykalizm. Zastanawiam się, komu potrzebne są owe

kłótnie. Od lat karmiono nas historyjkami, jacy to Polacy są tolerancyjni i wyrozumiali na zwyczaje

innych (za przykład podawano zwykle przyjęcie do Polski arian i pozostałych innowierców,

zapominając o kontrreformacji, która trwała u nas dłużej niż w jakimkolwiek innym państwie), ale

wystarczy rozejrzeć się wokoło, aby stwierdzenie to włożyć między bajki. Pieniactwo, obojętność

na krzywdę, totalny tumiwisizm, nienawiść wobec wszystkiego, co trąci innością, niezależnie czy

chodzi o kolor skóry czy poglądy lub wyznanie, zawiść o urodę, pieniądze czy stanowisko. Krótkie

zrywy i klepanie się po plecach nie zmienią faktu, że uczestnicząc w dyskusji, na nasze argumenty

słyszymy najczęściej „Won!” i widzimy plecy szanownego rozmówcy, dumnego, że do niego

należało ostatnie słowo. To tyle o naszej słynnej wyrozumiałości, czasem zdaje mi się, że jedynymi

tolerancyjnymi ludźmi w Polsce są fryzjerzy. Spory toczymy już nie tylko na ulicy czy w pracy, ale

w łóżku i przy barze (nota bene, w rasistowskiej i potępianej przez świat RPA istnieje w pubach

wysoce według mnie cywilizowany zwyczaj zakazujący rozmów o polityce i religii przy kuflu

piwa), i dodatkowe kłótnie teologiczne przy fantastycznym stole wydają się zupełnie niepotrzebne.

W tym miejscu przypomina mi się pyszna kwestia, jaką wypowiada w filmie Alana Parkera „Heart

Angel” główny bohater: Mówią, że religii na świecie jest wystarczająco dużo, by ludzie się

nienawidzili, a za mało, by się kochali.

W wyniku tych i innych sporów pojawiają się opinie o rozłamie wśród polskich pisarzy SF.

Uważam je za bezpodstawne. Dla dobrego autora nie powinien istnieć żaden temat tabu, terra

incognita, której nie penetruje, gdyż zabraniają mu przekonania lub opinia otoczenia. Oramus

napisał, nie pamiętam już z jakiej okazji:

… cała fantastyka to jedna herezja wobec tzw. normalnego świata — i słusznie, a oburzanie się

na nieortodoksyjne widzenie świata przez autorów SF, prawienie, że coś jest słuszne lub nie, jest

retoryką, którą większość pisarzy fantastów (zjednoczonych) wyśmiewała zaledwie przed paru laty.

Większość poniższych opowiadań fantastycznych wzięła się ze spontanicznej reakcji na to, co

dzieje się w kraju. Wybrałem moim zdaniem najlepsze, przy doborze unikałem jak ognia kryterium:

pro czy anty. Tekst miał być przede wszystkim dobry, a to czy miał wymowę prokatolicką, czy był

pochwałą krwawej dżihad było mi obojętne. Jesteśmy społeczeństwem, w którego świadomość

katolicyzm zapuścił korzenie bardzo głęboko i jeśli któryś z autorów atakuje Kościół, to czyni to

nie z mody czy koniunktury, lecz z potrzeby zareagowania na zmieniającą się rzeczywistość.

Prymas Glemp w wywiadzie telewizyjnym podzielił przeciwników duchowieństwa na trzy

kategorie: komunistów, pragnących podporządkować sobie Kościół, liberałów i katolików, którzy

uważają, że chcąc zbudować nowoczesne państwo, nie powinniśmy pozwolić na dominację

Kościoła. Ta obawa przed klerykalizacją państwa jest dość powszechna (z pewnością wpłynęły na

to ostatnie spektakularne sukcesy Kościoła, jak powrót do szkół religii, odzyskanie olbrzymiego

majątku w nieruchomościach, stanie się czynnikiem opiniotwórczym w wielu dziedzinach życia) i

tu też trzeba szukać przyczyny zainteresowania pisarzy tą tematyką. Nie bez znaczenia jest również

fakt, że polska fantastyka zawsze szybko reagowała na wszelkie zmiany w życiu codziennym, a że

SF lubi zajmować się skrajnościami, stąd nie dziwię się, że kilka spraw mogło autorów poruszyć.

Na przykład widziałem w telewizyjnym programie katolickim dla młodzieży szkolnej, jak

katechetka tłumaczy słuchaczom, skąd biorą się dzieci: Czy widzicie ten dołek między nosem a

ustami? To jest miejsce, gdzie dotknął was palcem anioł i tak sprowadził na ziemię. Później

powstają opowiadania o teokracji i nadejściu wieku ciemnoty. To był przykład skrajny.

Nie trzeba być psychologiem, aby zauważyć, że ludziom którym świetnie działający

propagandowo–edukacyjny walec systemu totalitarnego wyprał mózgi, po wyjściu ze słoja i

pierwszym łyku świeżego powietrza grozi zachłyśnięcie. Wpadają w konsumpcję bez granic, w wir

tego, co wcześniej zakazane lub szukają środka zastępczego — ot, brak im kogoś, kto za nich

pomyśli i poda na tacy gotowy światopogląd i system wartości w miejsce poprzedniego, szybko i

jednogłośnie przeklętego. W taką niszę wszedł Kościół ze swoją sprawną organizacją, potężną

mocą oddziaływania i opromieniony chwałą wiecznej ostoi prawdziwej wolności i demokracji. Stąd

wziął się chyba jego sukces, zagubieni i niepewni jutra obywatele, nie nawykli do samodzielnego

myślenia znaleźli oparcie, jakiego szukali. Potem wykorzystują nabyte przez czterdzieści lat

doświadczenia i sądząc, że krajem rządzi Kościół, piszą dziwnie znajomo brzmiące hasła:

Ojcze Święty, drogowcy Warmii i Mazur pozdrawiają cię!

Sam widziałem. Takie rzeczy kłują w oczy uważnych obserwatorów. Czterdzieści lat minęło, jak

z knuta strzelił, i ludzie boją się wpaść z jednej skrajności w drugą, co ponoć leży w naszym

narodowym charakterze. Czas pooddychać pełną piersią. Nie dziwię się więc fali antyklerykalizmu,

uważam ją jednak za chwilowy odruch bezwarunkowy, choć tematyka religijna w fantastyce z

pewnością nie zniknie tak szybko. Nie szukałbym w owym zainteresowaniu żadnej sensacji — to

tematyka bardzo nęcąca i z taką mnogością możliwych interpretacji, że starczy jej na pokolenia.

Potężna organizacyjnie instytucja kościelna kusi, aby zaatakować ten monolit, rozpoczynając atak

najlepiej od podstaw, czyli dogmatów wiary. To już specyfika fantastyki i za to ją kocham.

Pytano mnie, dlaczego antologia nosi tytuł „Czarna msza”, który czuć zapachem czarnych świec

i niektórym autorom kojarzy się z zaproszeniem na bal satanistów. Tytuł zaproponował na

wspomnianym już spotkaniu w Gdańsku Andrzej Sapkowski, tam też uzgodniliśmy, że w zbiorze

nie będzie miejsca na żadne satanika, które przy poruszanej w antologii tematyce religijnej jakby

same się narzucały.

Przyznam, że mimo propozycji ASa, zwlekałem z podjęciem ostatecznej decyzji, aż któregoś

dnia przeczytałem krótki esej Jacka Inglota pt. „Wariat z pochodnią”, w którym rozwodził się,

najogólniej mówiąc, nad upadkiem fundamentu kultury, jakim jest sacrum i zniknięciem z życia

ludzkiego wszelkiej duchowości. Uznałem wówczas, że „czarna msza” będzie bardzo dobrym,

komercyjnym tytułem dla tej antologii i o tyle przewrotnym, że zgadzam się w całej rozciągłości z

Inglotem, który termin „czarna msza” potraktował jako ponurą metaforę upadku kultury na rzecz

wszechogarniającej i ogłupiającej, komercyjnej właśnie, pop kultury. Zapatrzenie na produkty zza

oceanu i kanału widać i na interesującym nas poletku SF, gdzie popularni skądinąd autorzy

przybierają brzmiące z angielska pseudonimy w obawie, że nikt nie weźmie już ich książki do ręki.

Zestaw autorów „Czarnej mszy” w znacznej mierze różni się od tego z „Wizji alternatywnych”,

powtarzają się Dębski, Inglot, Grzędowicz, Ziemkiewicz (powoli przechodzi na pisanie tylko do

antologii — czego absolutnie nie mam mu za złe) i Jabłoński. Ten ostatni, rocznik 1955, jest

najstarszym wiekiem autorem w zbiorze, co dobitnie świadczy o dokonanej zmianie warty. Po

długim milczeniu odezwali się Drukarczyk oraz Drzewiński i pomimo przerwy utrzymali poziom i

styl. Debiutuje, nie licząc tekstów zamieszczonych w almanachu „Voyager”, Oszubski; jeżeli

Almapress stanie na głowie, to antologię może wyprzedzić zapowiadana od lat jego powieść dark

fantasy „Twierdza nienawiści”. Mocnym punktem są także najmłodsi wiekiem i dorobkiem autorzy

— Dukaj i Sobota, lansowani przez Parowskiego jako czołowi przedstawiciele najmłodszej, piątej

generacji.

Zbiór miało pierwotnie zakończyć opowiadanie Grzędowicza „Dom na Krawędzi Światła” z

motywem Chrystusa zstępującego do Piekła i niosącego nadzieję skazanym na wieczne potępienie.

Tuż przed oddaniem wydawcy antologii nadeszło opowiadanie Piekary, będące suplementem do

tekstu Grzędowicza (nawiasem mówiąc są współautorami pomysłu) i odbierające, już jakby „zza

grobu” nadzieję grzesznikom. W ten sposób to dwuczłonowe opowiadanie zgrabnie zamknęło

antologię.

Oprócz trzech, wszystkie opowiadania powstały specjalnie do „Czarnej mszy”. Niełatwo jest

napisać tekst na zamówienie, biorąc jeszcze pod uwagę goniące terminy. Temu trudnemu zadaniu

kilku uznanych autorów nie sprostało, rezygnując w przedbiegach lub po krótkiej walce. Dlatego

właśnie niniejsza antologia stanowi wiarygodny sprawdzian kondycji polskiej fantastyki i może jej

przynieść skautowską sprawność „system wczesnego reagowania”. Taki był cel drugiej i myślą że

nie ostatniej antologii opowiadań oryginalnych.

Wojtek Sedeńko

Olsztyn, 31 grudnia 1991 roku

O „R AJU UTRACONYM ”

Ktoś, kiedyś, gdzieś, z jakiegoś powodu powiesił na drzewie kawałek skóry i trzy zęby, po czym

zaczął się temu kłaniać i prosić o deszcz wierząc, że ten spadnie z czystego nieba. Wiara w

spełnienie nadziei, którą wyklucza rozum, urosła do rangi instytucji i jeżeli nie przeszkadza tym,

którzy własne myślenie powiesili na kołku ofiarnym ołtarza, to resztę poniższy tekst powinien

skłonić do refleksji i zastanowienia. Dlaczego wziąłem się za ten właśnie temat? To po prostu jeden

z nieskończonej ilości wariantów szukania początku, próba postawienia jakichś pytań bez liczenia

na odpowiedź inną niż godzinna lektura, podczas której Czytelnik będzie zmuszony do śledzenia

jeśli nie własnych myśli, to przynajmniej autora.

A później, no cóż… pozostanie mu dalej wierzyć, albo zacząć pytać innych.

Czarna msza - Antologia opowiadań sf, t.1.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: