DYSLEKSJA
SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W CZYTANIU I PISANIU
Dysleksja jest problemem, o którym coraz częściej się mówi i pisze. Są to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, które wynikają z pewnych zakłóceń w rozwoju dziecka, czynności mowy, spostrzegania, pamięci słuchowej i wzrokowej, ruchu czy koncentracji. Zaburzenie to nie jest wynikiem wolniejszego rozwoju umysłowego, czy obniżonej inteligencji.
Poszczególne rodzaje tych trudności mogą występować w izolacji lub łączyć się ze sobą. Są to:
v Dysleksja - trudności w czytaniu lub czytaniu i pisaniu
v Dysgrafia - trudności w kształtnym pisaniu
v Dysortografia – trudności w opanowaniu poprawnej pisowni ( rażące i nagminne popełnianie błędów ortograficznych)
v Dyskalkulia – trudności w uczeniu się matematyki (trudności w opanowaniu prostych działań matematycznych)
Do najczęstszych przyczyn zaburzeń należą:
v Czynniki dziedziczne
v Mikrouszkodzenia powstałe w okresie ciąży, okresie okołoporodowym lub w pierwszych miesiącach życia
v Wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego
Przyczyny te w efekcie prowadzą do zaburzeń funkcji językowych, funkcji percepcyjno – motorycznych ( postrzegania wzrokowego, słuchowego i motoryki ), zaburzeń uwagi, pamięci ( wzrokowej, słuchowej, ruchowej ), lateralizacji (brak dominacji ręki i oka), orientacji w przestrzeni.
Zaburzenia te często ulegają pogłębieniu w trakcie rozwoju dziecka, w wyniku zaniedbań środowiskowych i dydaktycznych.
Objawy o podłożu dyslektycznym zależą od wieku dziecka:
1. dzieci w wieku niemowlęcym nie raczkują, późno zaczynają chodzić;
2. dzieci w wieku 3 – 5 lat :
§ opóźniony rozwój ruchowy ( niechęć do zabaw ruchowych )
§ małą sprawność manualna ( niechętnie rysuje, wycina )
§ opóźniony rozwój mowy ( ma trudności w wypowiadaniem słów, zapamiętywaniem nazw np. dni tygodnia, pór roku itp.)
3. dzieci w wieku 6 – 7 lat:
§ dziecko ma problem ze staniem na jednej nodze, chodzeniem po linii prostej,
§ z rzucaniem i łapaniem piłki,
§ rysunki są bogate treściowo, lecz prymitywne w formie,
§ pojawiają się trudności z wymową ( przekręcanie wyrazów, wadliwa wymowa)
§ teksty piosenek i wierszyków dziecko trudno zapamiętuje
§ układanie puzzli sprawia mu kłopot
§ pojawia się oburęczność ( mylenie prawej i lewej ręki i nogi )
§ nauka czytania i pisania przebiega z trudnościami
4. klasa 1 -3 szkoły podstawowej :
powyższe trudności się utrzymują , oprócz nich pojawiają się nowe:
§ dziecko ma problem z opanowaniem tabliczki mnożenia, zapisem liczb wielocyfrowych
§ myli litery podobne pod względem kształtu b-p-d, m-n, l-ł-t, myli głoski b-p, g-k, z-s
§ zaburzona jest grafika pisma i rysunku
§ popełnia liczne błędy ortograficzne
§ tempo czytania jest bardzo wolne, lub bardzo szybkie połączone ze zgadywaniem i opuszczaniem końcówek
§ przeczytany tekst słabo rozumie
§ ma trudności z utrzymywanie się w liniaturze podczas pisania, mocno przyciska ołówek do kartki podczas pisania
§ przestawia dyktowane litery, pismo jest rozchwiane, litery nie są połączone, mają różne proporcje
5. klasa 4 i dalsze etapy edukacyjne:
§ trudności z czytaniem często zmniejszają się
§ trudności w pisaniu mogą ograniczyć się głównie do popełniania błędów ortograficznych
§ dochodzą problemy z zapamiętaniem dat i nazwisk
§ czytaniem mapy, wyznaczaniem kierunków
Kłopoty uczniów z dysleksją nie ograniczają się jedynie do nauki. Słabsza koordynacja wzrokowo – ruchowa wpływa na obniżenie sprawności ruchowej i motoryk, uczeń nie potrafi złapać piłki, nie trafia do kosza, myli strony przy komendach, ma słabą orientację w przestrzeni. Na wszystkich przedmiotach mogą wystąpić trudności ze zrozumieniem instrukcji, poleceń nauczyciela, wolne tempo uczenia się. Uczeń ma wiadomości, ale nie potrafi się nimi wykazać.
Dysleksji często towarzyszą zburzenia emocjonalne, które są skutkiem długoletnich niepowodzeń szkolnych. Ich konsekwencją są zaburzenia motywacji do nauki i pracy nad sobą.
6. wiek dorastania i dorosłość:
§ wolne tempo czytania, trudności ze zrozumieniem czytanego tekstu
§ błędy ortograficzne
§ trudne do odczytania odręczne pismo
§ przekręcanie wyrazów długich i trudnych
§ trudność w publicznym wypowiadaniu się
§ trudności w odróżnianiu strony prawej i lewej, czytaniu mapy, orientacji w terenie
§ trudności w zapamiętywaniu i przekazywaniu informacji
§ mylenie dat i godzin
§ popełnianie błędów przy wypełnianiu formularzy
Podstawą stwierdzenia u dziecka dysleksji i opracowania programu terapii jest specjalistyczna diagnoza. Wskazuje ona:
Ø jakie funkcje rozwijają się nieprawidłowo
Ø w jakim stopniu ich rozwój jest zaburzony
Ø jakie są możliwości i ograniczenia dziecka
Ø jakie sposoby i metody należy wykorzystać w pracy terapeutycznej z dzieckiem
Zdiagnozowanie dziecka ze specyficznymi trudnościami w nauce pisania i czytania nakłada na nauczyciela obowiązek niektórych działań:
§ Indywidualizacja pracy w klasie szkolnej – dodatkowe ćwiczenia na lekcji i w domu, odpytywanie ustne, wydłużanie czasu podczas prac pisemnych, przygotowanie przez dziecko prac z wykorzystaniem komputera.
§ Sposób oceniania – na podstawie wypowiedzi ustnych, a prace pisemne ocenia głównie ze względu na ich zawartość treściową, uwzględniając włożony wysiłek , a tylko efekt.
§ Rozumienie zachowań towarzyszących dysleksji – należy pamiętać możliwości wystąpienia u dzieci wspomnianych już wcześniej zaburzeniach emocjonalnych, zaburzeniach mowy i orientacji przestrzennej. Duży wysiłek i niska ocena pracy dziecka wywołuje u niego poczucie niesprawiedliwości i niepewności.
§ Kontakty oparte na zrozumieniu problemów dziecka i współpracy z rodzicami
v Nie stwarzać atmosfery zdenerwowania, napięcia, przymusu, wyśmiewania się, dążyć do spokoju i wzajemnego zaufania
v Nie przeciążać czytaniem i przepisywaniem, lecz dostosować ćwiczenia do możliwości dziecka
v Nie wyręczać dziecka w jego pracach , lecz zachęcać do do samodzielnego ich wykonania
v Nie karać, zakazywać i straszyć lecz nagradzać nawet za najmniejsze efekty
§ Organizacja i prowadzenie zajęć korekcyjno – kompensacyjnych w szkole
Ćwiczenia korekcyjno – kompensacyjne to oddziaływania kompleksowe, polegające na ćwiczeniu funkcji zaburzonych (korekta) i takim ćwiczeniu funkcji nie zaburzonych (kompensacja) aby stały się wsparciem lub zastępstwem dla funkcji zaburzonych.
Przykłady ćwiczeń stymulujących rozwój osłabionych funkcji
Należy zacząć od usprawniania motoryki i koordynacji wzrokowo – ruchowej. Umożliwić dziecku sporo ruchu: bieganie, granie w piłkę, chodzenie po ławeczce, po linii. Ćwiczenia całej ręki: zaczynając od ruchów dużych – kreślenie kształtów graficznych powietrzu, malowanie całymi dłońmi na arkuszach, podłodze, ścianie. Rysowanie pośladzie, przy pomocy szablonu, łączenie punktów bez odrywania ręki, najpierw dużych figur, potem coraz mniejszych (szlaczki), lepienie z gliny, modeliny.
Przykłady ćwiczeń doskonalących spostrzeganie wzrokowe.
Układanie pociętych obrazków, pocztówek, puzzle, mozaiki. Konstrukcje z klocków. Szukanie szczegółów na obrazkach – podobieństw i różnic. Odwzorowanie figur geometrycznych. Segregowanie figur wg koloru, kształtu, wielkości. Domino obrazkowe, sylabowe, liczbowe. Wyszukiwanie identycznych liter i sylab. Wypisywanie liter oraz sylab i segregowanie ich w rubrykach. Uzupełnianie liter w wyrazie.
Przykłady ćwiczeń usprawniających spostrzeganie słuchowe.
Zabawy rytmiczne, zagadki dźwiękowe, głosy z natury. Rymowanki, wyliczanki, piosenki, rebusy. Różnicowanie słuchowe: szukanie przedmiotów, wyliczanie nazw rozpoczynających się daną głoską (b-p. dz-c, sz-s) Domino fonetyczne. Liczenie sylab. Analiza słów podobnych ( z jedną literą zmienioną). Układanie wyrazów z alfabetu ruchomego. Dobieranie liter do słyszanych głosek. Uzupełnianie brakujących sylab. Analiza zdania: wyrazy, sylaby, litery
Przykłady ćwiczeń usprawniających sprawność manualną.
Rysowanie szlaczków, odrysowanie. Pisanie po śladzie. Robienie liter z drutu. Obrysowanie konturów. Wycinanie liter z makulatury. Pisanie liter drukowanych, a obok pisanych. Kopiowanie całych wzorów, obrysowywanie liter.
Ćwiczenia usprawniające ortografię.
Dyktando w 10 punktach z komentarzem ortograficznym wg prof. Marty Bogdanowicz
1. Umów się z dzieckiem, że codziennie będziecie pisać dyktando obejmujące zawsze tylko 3 zdania.
2. Zaznacz w książce dziecka 3 zdania i przeczytaj na głos pierwsze.
3. Dziecko powtarza zdanie i omawia pisownię każdego wyrazu ( podaje zasady pisowni)
4. Dziecko zapisuje zdanie, podobnie resztę.
5. Dziecko samodzielnie sprawdza napisany tekst.
6. Dorosły sprawdza tekst. Podaje liczbę błędów.
7. Dziecko ponownie sprawdza tekst ze słownikiem ortograficznym i poprawia błędy.
8. Dorosły ponownie sprawdza tekst. Jeżeli są błędy pokazuje dyktowany tekst.
9. Dziecko porównuje swój tekst ze wzorem i ostatecznie poprawia błędy.
10. Dziecko opracowuje błędnie napisane wyrazy ( podaje zasady, tworzy rodzinę wyrazu)
LITERATURA:
Balejko A. Jak pokonać trudności w mówieniu, czytaniu i pisaniu. Wydawnictwo Logopedyczne, Białystok 1999
Bogdanowicz M. Dziecko ryzyka dysleksji – co to takiego? Scholasticus 1993
Bogdanowicz M. Jaklewicz H. Horoszczuk D. Temat: Dysleksja – informator dla rodziców i specjalistów. PTD i UCB Pharma
Brejak W. Opolska T. Ponczek R. O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w nauce. Biblioteczka reformy, zeszyt 18, MEN 1999
Dąbrowiecka H. Dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia. Remedium 1996
Selkowitz M. Dysleksja i inne trudności w uczeniu się. Prószyński i S-ka 1999
5
pedagog107