© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2001, s. 31-32
Stephen J. Moss
Erozja zębów
Dental Erosion
New York University, USAInternational Dental Journal 1998, 48, 529-539
SummaryThe paper presents multifactorial causes of dental erosion and different susceptibility to erosion from person to person.
Key words: teeth, erosion, pathogenesis
W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie problemem erozji zębów, co wynika zarówno z pojawienia się coraz większej liczby publikacji jak również prezentacji referatów na sympozjach naukowych. Autor tego artykułu chciałby wykazać, że erozja zębów występuje u osób szczególnie podatnych na ten rodzaj uszkodzenia i że wystąpienie erozji zależy od wielu czynników. Patogeneza erozji zębów do tej pory nie została w pełni wyjaśniona, chociaż wiadomo iż jest związana z utratą tkanek zęba. Już przed 100 laty w badaniach doświadczalnych wykazano, że po umieszczeniu zęba w kwasie następuje utrata tkanki.
Jest wiele różnych rodzajów utraty tkanek zęba nie związanych z procesem próchnicowym.
Abrazja (abrasion) występuje w wyniku starcia czy zeskrobania tkanki zęba, co zdarza się najczęściej w wyniku bardzo energicznego szczotkowania zębów szczotką z twardym włosiem lub przy użyciu past zawierających nieodpowiednie materiały ścierne o wysokiej abrazyjności czy pasty do zębów o bardzo niskim pH.
Demastykacja (demastication) – polega na utracie tkanek zęba związanych z żuciem i miażdżeniem pokarmów. Dotyczy głównie osób żywiących się wegetariańską dietą, spożywających stale zdrowe lecz bardzo szorstkie pokarmy.
Starcie (attrition) – polega na kontakcie zębów nie z materiałem obcym lecz na kontakcie zęba z zębem. Stopień starcia jest związany z wiekiem. Ten rodzaj utraty tkanek zęba występuje przy zgrzytaniu zębami, w czasie mowy, połykania, przy podnoszeniu ciężarów.
Abfrakcja (abfraction) charakteryzuje się utratą szkliwa na granicy korony i korzenia zęba. Manifestuje się jako defekt tkanki zęba w kształcie klina w okolicy granicy szkliwno-cementowej. Etiologia tego fenomenu nie jest jasna. Przypuszcza się, że w przypadku parafunkcji i nieprawidłowych warunków zgryzowych jeden lub kilka zębów jest wystawionych na silne stresy, napięcia ściskające czy skręcające, które prowadzą do mikrozłamań szkliwa i zębiny w wyniku czego dochodzi do powstania klinowatego defektu tkanek z ostrymi brzegami.
Resorpcja (resorption) jest procesem fizjologicznym bądź patologicznym. Polega na utracie tkanek zęba w wyniku aktywnej czynności cementoklastów, dentinoklastów i ameloklastów. Proces fizjologiczny dotyczy resorpcji korzeni zębów mlecznych. Proces patologiczny może być wynikiem urazu, obecności torbieli i choroby nowotworowej. Jest to proces destrukcyjny nie związany z próchnicą.
Rodzaje erozji zęba
Erozja zębów jest spowodowana działaniem kwasów pochodzenia zewnętrznego lub wewnętrznego.
Idiopatyczna erozja zęba stanowi wynik działania kwasu nieznanego pochodzenia. Jest to erozjopodobna patologia, której etiologii nie mogą wyjaśnić dane z historii choroby pacjenta.
Zewnątrzpochodna erozja występuje gdy dostarczanie kwasu ma miejsce z zewnątrz jak np. ze środowiska pracy, basenów pływackich, kwaśnych pokarmów i napojów, zwłaszcza soków owocowych i cukrów zawierających witaminę C. Wewnątrzpochodna erozja jest spowodowana przez wymioty, jadłowstręt, żarłoczność, zaburzenia przewodu pokarmowego jak przewlekłe zaparcia, wrzód lub rak żołądka, refluks żołądkowo-jelitowy.
Inne czynniki związane z erozją zęba to słabe zmineralizowanie tkanek zęba oraz uszkodzenia mechaniczne jak abrazja spowodowana szczotkowaniem zębów bezpośrednio po spożyciu kwasów, dieta wegetariańska, odłamanie brzegu siecznego lub guzka. Ponieważ wiele czynników bierze udział w powstawaniu erozji zęba – trudne jest diagnozowanie.
O częstości występowania erozji zęba trudno mówić. W piśmiennictwie opisywane są pojedyncze przypadki erozji lub różne grupy osób dotkniętych erozją, w badaniu czynników etiologicznych uwzględnia się głównie spożywanie kwaśnych pokarmów i napojów lub zaburzenia przewodu pokarmowego. Z reguły trudno jest określić ile takich pokarmów i napojów oraz jak często spożywa każdy z badanych. Najczęściej opisywane są przypadki utraty tkanek zęba bez specyfikacji erozji. Z wielu badań wynika, że nie zawsze u osób spożywających często i dużo pokarmów zawierających kwas dochodzi do wystąpienia erozji zęba. Na powstanie erozji zęba wpływa szereg innych czynników jak np.: przetrzymywanie napojów w ustach do momentu wyparowania gazu lub nawyk płukania tym napojem jamy ustnej przemieszczając go między zębami przed połknięciem. Oczywiście są osoby, które piją wyłącznie soki owocowe lub kwaśne napoje oraz malutkie dzieci, które z butelki przez smoczek otrzymują soki owocowe w dzień i w nocy. Takie przypadki, jak wynika z literatury, prowadzą do wystąpienia ciężkiej erozji zęba, często z obnażeniem miazgi.
Do tych czynników, które modyfikują działanie kwasu na ząb, należy ślina i odporność tkanek zęba. Autorzy zajmujący się zagadnieniem erozji zębów zwracają uwagę na szybkość wydzielania śliny i jej zdolności buforowe.
Z biologicznych czynników modyfikujących proces powstawania erozji zębów wystawionych na działanie kwasu autor wymienia ślinę, anatomię i strukturę zęba, fizjologię czynności tkanek miękkich takich np. jak wzorzec połykania.
Ślina jest najważniejszym czynnikiem modyfikującym, gdyż odgrywa ochronną rolę:
– osłabia potencjał działania czynnika erozyjnego,
– neutralizuje i buforuje kwasy wprowadzane w pokarmach,
– utrzymuje na powierzchni zęba stan ponadnasycony wapniem i fosforem,
– formuje błonkę ochronną z protein i glikoprotein chroniącą powierzchnię zęba przed demineralizacją,
– zawiera wapń, fosfor i fluor niezbędny do remineralizacji.
Na proces erozji modyfikująco wpływa kształt zęba, wzorzec picia i połykania, warunki zgryzowe, parafunkcje (np. bruksizm), anatomia tkanek miękkich i nawyki (zwyczaj przywierania języka do podniebiennych powierzchni zębów).
Przeprowadzając wywiad z pacjentem obciążonym erozją zębów należy uwzględnić: zwyczaje żywieniowe, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, przyjmowane leki, radioterapię, dysfunkcję gruczołów ślinowych, warunki pracy – środowisko i zwyczaje dotyczące higieny jamy ustnej.
Kluczowe elementy w zapobieganiu erozji zęba:
– zmniejszyć częstość spożywania kwasów zwłaszcza silnych,
– wzmóc defensywne mechanizmy ochronne tzn. wydzielanie śliny, formowanie błonki nazębnej,
– zwiększyć odporność tkanki zęba na kwas przez remineralizację i utwardzenie powierzchni szkliwa,
– dostarczyć chemicznej ochrony,
– osłabić wpływy uszkadzające tkanki zęba (np. abrazja),
– dostarczyć mechanicznej ochrony.
Program zapobiegania powinien być ustalony po dokładnym badaniu klinicznym i wnikliwej analizie wszystkich możliwych czynników etiologicznych.
Pacjent dotknięty erozją zębów związaną z żywieniem powinien otrzymać następujące wskazówki:
– zachować zwyczaj regularnych kontroli uzębienia,
– regularnie rejestrować konsumpcję kwaśnych pokarmów i napojów,
– ograniczyć kwaśne pokarmy w głównych posiłkach,
– pijąc kwaśne napoje nie należy przetrzymywać ich i przemieszczać w jamie ustnej.
– używać szczoteczki do zębów z miękkim lub średniej twardości włosiem,
– nie szczotkować zębów bezpośrednio po spożyciu kwaśnych pokarmów i napojów,
– stosować codziennie płukankę zawierającą związki fluoru,
– stosować bezcukrową gumę do żucia aby stymulować wydzielanie śliny.
Opracowała: Maria Szpringer-Nodzak
Nowa Stomatologia 4/2001
dietetykaCMUMK