E.Souriau, Szescian i kula.PDF

13.1

modzieniec w szerokim swetrze' mia

jednak w sobie zbyt wiele egzaltacji,eby

wszystkie racje byy po jego stronie. w

zakoczeniu. wedug sw Andrzeja

Wirtha, reyser ,,nie stwarza sugestii

sprzecznych z rcalistycfn wyllo'nr ze.

glarza' Dietwr'i Le poetyckoci ostarniej

sceny. Doskonaa w tym momencie mu.

ryka Procoera, we waciwej chwi]i roz-

prasza dysonansem oastfj apoteozy mi-

Bo!]n1.1vv;o o"iajeszcze (lla tc|c.

w|z]| W,JIeK l 'requl Btech|a i Kotu w

Dutach Lenona Laurentowskiego w wlrr-

szawsKlm Ieale Ludowym' W t}m si.-

TlT r:nu ry)) polechal na stypendiur

oo bernner nsembte

ByI juz wwczas onaty' w l954 r^l.

Etienne Souriau

po naruawit"k., k"i";;i;:i

roxu.rezyserl|.w warszawsklej pWST. W

pniejszych |atacb Barbara witck-swi.

narsKa . Dyla tfumacz& wikszoci nic.

mlecKojzyczD ycn sztuk reyserowanych

przez JwlnarsKIego. czsto te' s7c7et|.

rue .w Jego przostaMcnlach tc|cwifvj.

nych, zajmowaa si adaptacj tekstw

literackich-

SZECIAN I KULA

e rzeoz y l.eszek Kolankiew icz

Zeglarz by pierwszym samodzielnym

przedstawieniem Konrada Swinarskiego,

nie byl jedoak jego pizedstawieniem dy-

p|omowym' Nie zakoczy si tokres

edukacji reysera. Przed wyjazde do

o ?to||!ch ni|u, NoNd Kultura nr 26|,955'

dyskusji'roz.

wijajc-w zwizkuz pIze st Ize ni

tcatralo - dwieodmieBDekoncepcjenie

Lylkorealizacjiscenicznej,

wam terminu filouoficznego doadko

spotykanego, ktry nie powinien was

jedn.ak przeraa:oznacza on istnienie

wyraziste, z moc ukazujce si wiado-

moci.

wiat uobecniony wyrazicie...wiat

przedstawiony dam *, calej swej potdze

ponrsze a nas' wstrzsfucla namr' na-

rzucenra nam swej realnoci,stania si dla

nas' na godzin czy dwie, ca| rzccry.w|.

stoci.

Powiada: wiat.Hamlet to e ly|ko

Hamlet. to rwaie ofelia' Horatio'

Laertes, powizani akcj stawiajc ich

naprzeciw siebie, zespalajci zderzajc

wzajemnie; to rwnie wyslp murw

Elsyrroru, molfe, ktre bije o te mury,

pocbmume Eiebo' ktre nad nimi wisi.

ziemia, pod ktr wdruj widma:

wszystko to powinno sta si dla nas

obcne, otoczy nas, przej, zosta nam

dane. Ale daoe - ab ungue leooem - za

i porednictwem cakiem rnaegofragrnen.

l tu, jdra, ktre zostao z tego niezmieo.

' Dego wiata wykrojone i ktrego zada.

em jest, aby - samo - o}.wio dla nas

cay ten wiat.

ogle caejsztuki teatrakoj, Moi,e tezz^

tych dwch koncepcji wyzieraj dwle

rne formy umysowoci; jeli zatem ta

l orfologia umysowociteatmlDych (w1-

dzw,. aktofw,

' autorw) sprawia, F

mwi p uyowociachsfervcznvchal-

bo kubicznych'z gry przepraszamza t

oso6li_w]lEFoinolo

gi. Tytut, jaki daem

. niniejszemu komunikatowi: szecin i

t'lla, wyda si pastwu mo:enieco za-

gadkoirry. Nie zamirzaembynajmniej

..]adav/awam drobnej amigwki.Mj

pomysjet dosy prosty,a jego punkt

. wyjcia

jest, jak zobaczycie, catkiem ele.

mentarny.

Przyjmuj zao,euie,

bezwyj&u.rodzajachsztuki - ale szcze.

glnie w sztuce teatIalEej - choda o

przedstaenie' o unaocznienie cao

wiata:.y/iata

dzia. Naoczrro

K lasyeny jt! teks(Eti.nne'asourilu to k muni.

kat t'ystos..onr pzez dcso I grudnia 1948.oku, w

drugin du sa'ji powicorEj zwizkom midzy

p.fesirzeni leatra|n a drana|urgi' zorganizowa.

ne.i!a orboEie Prz.z centre d'Etuds Philosophi.

que, etTechniq!s du Thdtre' Matcriav lesji' )v tym

kotuUnlkatsoriau. oDublikowan.zostsb na,|pnie

wcd|u8sLmo8]amy w toie Archn.cfureeI &fu.

lU'El', pod rcdakc'' And vil|icf$' FlarnmaoD'

Paris 1950. ..

Nigdy nie da sibowiemzredukowa l

wiaradiea do tego' co Dam konkretnie I

przedstawionola scenie''(Necte

Drzwi ]

muszbyalbo otwarle'albo zamknite.

Kobieta lmczyzna

(hrabiai markiza)w

czterechcianachsaloniku:oto wszystko,

co nam zostao przedstawione kcnkret-

Mam po prostuzamiarzarysowa po.

kltce podstawymo:liwej

a|eby mo:e

ewe wszystkich

- uy-

SZECIAN I KULA

t13

Illi

lrlil

rii!i

:l::

i ,,)

,.1

i lizyczrue

zostao przed nami urzcz}vistniode -

w swej obecnocipospolitej' jeeli tak

mona powiedie. Ale ilewszdzie na-

okolo unosislinnychobecnoci.

stylizuj, uprr.

szcfam. Dlorowa przypad*l najcrysl\ze

I najDarOztejsKrajne,.w lch najjaskraw-

szym przeclwlenstwtJ.

Pierwszy tryb to ten. ktry na7:'}j,tdm

szesctanem.

Y"1":utv wiatdziea dany w jcgo

realnoso tupotetyczneJ,z calym jego wJ:

nuarem pestrzennym' czasowym i ludz.

kim (ca|e..pastwo przegniie., z Hamle

albo ca Paryz.Drzwi obsypay gru-

oem. czy tez cal grup mleszczlo zc

st'lf/,11'ka'nad ktr gruje.,ksi4q.

dla zmysw. (Inscenizacja w stylu

Antoine.a' gdfie wszystko w.ewntsze.

ciafiu jest pr)Vdziw'e, to tylko

',szcz}t.. |e8orodzaju teatru).Ma on' w

szecian' okrelonform i dokladne gra-

nice; granice, ktIe nie zmieniaj si tak

dugo. jak dugozmiana scenv.miejscai

dekoracji nie przedstawi nam innego sze.

cianu, gdzie indziej wycitego ze wiara,

ktry nam zostaje dany.

Dluga splawa -..uk

suDiciesi Dorval' Niewane:wszystko

musi dostosowa si do wstpnego loz.

strzygnicia scenicznego, do wprzd

ustanowionej architektury. Nawet kana-

pa, ustawiona porodku albo rrkosem w

kci jest bezwadnsi, ktIa blokuje

jaki punkt, stwarza pEeszkod w swo-

bodnym posfugiwaniu si pfzestrzeni,

zmusza do tego, ebyna n siada a|bo

porusza si wok niej. std ziraczenie,

waga wstpnego pytaoia, pierwszorzd.

nego dla inscenizacji: gdzie damy kana-

p? Rofwizanie nada scenie form, fol.

m, ktra stanie i si.

A |eraz przejdfiy do zasady s|ery.

cyej. Zobaczyie, z 'jest ona zu!Tffe

inEa. Ma cakiem odmieonY dvnafnizm

praktyczny i estetyczny (tu ie, oczy.

wicie,stylizuj, przejaskrawiam, biorc

przypadek czysty i skny).

Nie ma sceny, nie ma widowni, nre ma

) granic. zamiastz gr1i wycin okrelony

fragrrrentze wiata,ktryma bypowa.

ny do istnienia, szukamy dynamicznego

orodkatego wiata,

takich.

ktre s abso]utnieniezbdne d|a akcji.

ktre wsp'pracuj z naszymipo-

staciami w jednej itej samej historii! Jest

nie tylko cala przeszloi przyszlo -

jest te caa otaczajca postacie prze-

strze, s zawarte w niej rzeczy niewido-

' czne a dziaIajce: jest pan camus' ssiad

z wsi; jest jubiler, do ktrego trzeba

zaniec piercionek;s dfiewczyny przy-

noszce czepki: jest przecig od dwi;

jestjaka po8oda' grad, ktry przechodzi

nad miastem ,,gniew niebios chlo-

szczcyszyby. parasole. lydki niewiecie

!9!!! 9 y a-

rri e. Ma szecian

jesI otwarty zjednego

.'-w stron widza' Zwrcny jesr

frontem do widra. Ma w strone widra

nosnosc. oynamlzm sKrerowany nory-

zontalnie. skoro aktor odwmca si na

chwil p|ecami do publiczEoci,to w tej

samej chwilijego plecy mierz w widzw.

P|ecy dynamicznc. To one' dopki aktor

.pozostaje odwrcony, nadaj kierunek,

dziaaj scenicznie, s trosicielem siy,

siy,ktm jest niczym strzav/ymierzony

w widowni i poraajcywidza'

: Wrescieccha tecia - dana z

gry.krpujca archi tek tu.a.

. owa maa glstka wiata jest wewn!

rznie urzdzooa -}adm l-tzycm}m.kt.

ry od razu l Dezreszty narzuca slwszyst.

kiemu. co bdziesi daow pudeku'

Cala historia. wszystkieruchy postaci,

b'ok]]

tym wy.

clnamyn|oyp||mafyszesc|aD - tcnnc

przykad, ktry zawiera w sobie akurat

posterunek stra na wystpie murw

Elsynoru;albo tesalonikmarfury zjego

umeb|owaniem'spr7|ami.podusf k' ni|

ktrej uklknie hrabia, polanem' ktrc

on dorzuci do ognia, oraf wewntlzn

stron dlzwi i okna - i oczyrvicie z

dwiema osobami, ktre si tam spotyka-

j. Taki jest szecian sceniczny.+a

Wewntrz lego szecianu urzec,, yu istnia- l

my konkrctnie' fizycznie' zkrw-ii koci, w

drewniealbo w ptnid.w naturzealbo i

iluzjonistycznie (niewane)wszystko io,

kominy''+. A do tego wiatazewntne.

Eo trzeba jszcze dorzuci wiaty wew-

ntrhe, rwnie niewidoczn i rw e dla

akcji istotne: ow uczucia postaci' ich

myli, ktre powinny zosta nam uprzy.

tomnione. Wszystko to tarn jest- obec-

nociniekiedy niewyraoi zwiewn' to

znw ostr' oczywit, faktyczn, cho-

cia niewidoczn (czasem za w teatrze

jest tym bardziej obecne, im mniej wido-

czne: pomylcie, by wzi inny przykad'

o .l.artuffie, krry wchodzi na .cen

dopiero w trzecim akcie, a ktry peclez

od samegopocz|ku, niewidzialnie obec.

ny. znajdujesiw samym centrum|)'

. A wic' powtrzmy, obecny powinlen

sta si dla nas cay wiat,ale przedsta.

liaDy' podtrz].mywany, uprzytamniany

za pofuednictwem orodkowego jdra'

owej niewieudej cfstki rzecz}.witoci

zrealizowanej. jeeli tak monapowic"

dfi * jedynej czstki, ktr przedsta-

wia si wasz1:ct oczom, a ktrej punctum

saliens, bijcym i ywym sercem' czyn-

nym orodkiem jesl grupa aktorw zoaj-

duj4cych si chwilowo na scenie.

l_ Jakjednak osigntcakowjtobec.

no' to wsplne ycie caego wiata

dzic'Ia,wychodzc od tego maegobce-

go selca, tgo obecDego i czynnego pu[k-

tu c.ntfa]lego. ktrego istot jest nie-

wieika konstelacja postaci?

Tu wanienasuwaj si dwa tryby

jego bijcego serca'

miejsca, w ktrym patos daoj historii

najlepiejsiwznaga i podsyca;ipozwala-

my' by ten orodek swobodnie i bez

' ogranicze prornieBiowa s}v si'Akto-

rzy - czy grupa aktorw ucieleniajca

lo serce.owo punctum saliens,dynamr-

czne centruln wiata dziea - s cele-

blansami, magami' ktrych moc dziaa

bezbrzenie, w przesteni niogfanicze-

nie otwartej i woldej. FikcyjDy wiat,

ktrego s orodkiem. rozpociera si i

ugruDtowuje tak rozlegle, jak Ba to poz-

woli sugestywnai stanowica moc grupy

inkantacyjnej' Aktorzy s Iodkiem,oo.

wd za jest nigdzic - chodzi o odegna.

nie go w nieskoczono, tak by obj i

samych widzw. zagarnc icb do swej

bezkresnej sfery.

Nie ma sceny! zawsze oczywicie pot.

rzeba jestjaka powierzchnia uytkowa,

jakap|atfonila, nktrej stan4 aktorzy i

ktp pozwoli im yyko.rlyy3 ruchy, pot-

rzebne jest miejsce, budynek, .dach nad

8ow albo amfiteatl , gd fazefi z akto-

co powinno si tam hipotetyLfnie znajdo. '

zawierajcy ''

korrkretne. widzialneis|yszalne.rcalno- }

ci o|wieramyw slronwidza _ usuwamy il

jeden bok szecianu' l wianiezadllniem

iwszystkieich gry scenicznesskrpowa-

le i z gry uksztatowane przez obrany

uk}ad sceniczny; bd temusia}y mu si

owego szecianu (tego otwaltcgo pude. . l

podpolzdkowac, usiujc zarazem jak

najipiej go wykorfysta. Jak z kolumna-

dami witynnymiw znanej grze sceni.

'cznej Mouet-sul1y'ego:oleplyEdyp

.inacaj4cy po koli kolumny dopty, do-

ka), wraz z jego,zau,artoci, bdzie ima. .,

ginacyjne podtrzymanie calej rszty; :

wlanjewokl niego zbuduje si. udal'rie . -

albo i nie. i z8rupuje caty wilt. wci il

wirtualny i nie ptzedstawjony. .",.{

Ten arbltralnywybr s7ecianu tco

tryb penej realizucji cile.

okrelonego drot'ncgo frag-

mentu wycite8o zewlat^

dzje|a - a z tcatralllego punktu

widzenia trzy cechy znamlennc.

Najpierw- Te 4l'izm. wsfystko. co

pozostaje w Eranicach t{go szrscliulrl

po*inn zosti ucielcniolle

4cy po kolei kolumny dopty, do-

nie pesunie si tak, by stan

do widza i.pozwoli mu ujrze

maskz wyfupionymioczyma.

aie te ze sohodami Kitty Bell (w

freria de vi9ny cha|terton),

po ktrych tltarie DorvaI ze|izgiwaa

bezwacnie' lonajc z ptzecigym ktzy-

kiem. scfrody 2lajduj sitam od poczt-

ku i Dorvalrlusi tto ttch,tak czyinaczej,

zej.

lub przcrl-

stawione konkretnie _- mnill czy ulr-

dziej wystylizowane, o to mmejsza: w

kadym razie ma by uczynione.lltwnym

chyba ezechcena ich szczvcie

umlz.ec:Wszystko to moe by, tzcz

f gry usta|onei kolumny czy

schody mog odpowiada jakiemu za-

mysori,proroczo zapowiada tragiczn

Iami umieszczeni zostan widzowiej ale

czy to bdzie chr katedmlny, czy areoa

cyrkowa, podwEe karczny elbieta-

skiej czy teteatr ko|iy na modrosyj-

Mouneta albo patetyczle ob-

. Prkad JcPlgo Lisowskicgo-

P.fekad T;deus6 Boy.]ful'ski.co

nie' oto wszystko, co cielenie

poslpowania (oc7.ywicie

pod]ociwro8iem.'1)' W wiecic

va. NaslPniew szecian

138

SZECIAN l KULA

sk - owo mijsce teatralnej teofanl

niczego nie ogranicza, nie Darzuca swej

formy ternu, co si dzieje, e ma inngo

celu jaL ten ty|ko.by aktorw i widzw

zsromadzi wok owego orodka. w

kirym mocniej ni gdzie indziej wibruje l

puIsuje histo'ia o}.wiajcawiat dziela'

Nie ma teadnej dekoracji we wtacl-

wym tego slowa znaczeniu. jeli za deko-

racj dziemy uwaacowe boczne c|a-

ny pudelka. gdzie na plaskiej powierzchru

wyn\alowane zostaty jakie iluzjooisry.

czne bbrazy, ktre maj by widoczne z

,lanego punklu widzenia, usytuowanego

naDrzeciw na widowni. Tylko to, co ko-

nieczne. by przelotnie zazrlac4c lo. co vI

cwokowanvm wieciema si miejscami.w

danej chwiii, nasili i uwydatni' Dlacze-

gby oie umieci. po prostu. na okrg.

lei arenierozstawianeidrabiny idwch

sirzynek. skoro skrzynka moe sta sl

dla nas,wedlug uznania. krzeslemalbo

pniem' kufre|n czy teska,skolo roz.

itawianadrabinamoesi zamieni.sto-

sownie do chwili i zamyslu dramatyczoe-

go,w wie,w zbocze grskie'rir'zjaw? w

dfugim systmie - w systeirrreszesclanu

- wszystkie byty skadajce si.na wiat

pedstawiony istniay wycznie$,edug

ktrego z dwch nastpujcych modu.

sw: albo bv|vcakowicie realneiwido-

""''" * pud"k', w glanicach tego, co

Pnocy - konwencja w teatrze frcho.

wuJcasw moc' pocl warunklem' cns,

widzw, wczysi do tcj samej zabaw.'.

skusi'ebymy

nieskoczono'obejmujc ich. rozciga.

jc \| poza Djch' Powiedzia|em Ded

chwil: skoro - w przypadku szeianu

- ak.tor odwraca si do pub|icznoci

tak jeden.jak drugi - mnstwo ionych

repe.rkusji esletyczDycl

vlamy tu \obec |ego tr7eci DunKt

widzenia. dzikiktremu w wrylilek roz-

szerzenIaoa wszytkte slrony kosmiczne-

gojdra teatraInegoprzeciwslawia si.za

pomocq swej improwizujcej i luchomej

swooooy'wpod uslaDowionym osrani.

czeniom architektonicznym syslem-uku-

bicznego. ldealem - niedoscigoionym

idealem do klrego wcid

takjak ono (czy raczeitik

jak aktoi} bawili si w nalarlowilric,

plecami. to wanie one dzialai sceni-

cznie. Tutaj nie do'edziaa ci aktor

- lutal tryum|emak|ora byoby.gdyby

sprawlI nawetto. edziaajp|ecy widza.

wyjasniam: je|i' w Krlu EdyPie akLot

graJcydypa zdoa w toku swego tragj.

clngodochodzenia sprawi, by widir>

vic. czujc iekkie ciafki' doznaIiwrac-

nia'.Przeznaczenic

ktrego istot jest mimiczne i werbalne

wyobraenie dfiaania. Pomylcie takfu'

ju bliejtcatfu. o klownie. ktry kce

zadrze g}ovty caemu audytorium' pod

pretekstem. e golb wypuszc7ooy pr7+z

iluzjonist zatacza jeszcze koa pod skle.

pieniem namiotu' we waciwej

sfelycy

UeslI wotno-ml o nlcb mowi jak o jakicj

rasie..narodzie czy sekcie)..byloby miec

oo calt(owttej dysporycji --!.po p.ostu na

zawoanie. jak gdyby dzikr magii -

wszelkte wyobrazenrepotrzebne w dancj

chwili, wszelki wymiar, ktry ma zosta

ogarnlty czy zdobyty: dbsolutna podat-

nomaterii -teatra|Dej' w improwizac1r

fueuslaDnej i'bezglanlcznej. pozbawionj

wyracnowanIaJ nIeskrpowanej. woInej

od ..wysfukanychutrudoie.'(epozwo.

lg :gbt. * rej kwestii przytoczyi stowa

valery e8o odnos7cesi tylko do weisy-

lIkacji; czyjednak njeistniejew gruncte

rzecfy sweBo rodzaju podobicstwo mi-

ozy. rym probtemem a pojcdynkiem.

wsrodpoetow' zwolenoikw wiersza wo|.

nego ze fwoleonikamj wiersza regularnr_

go?)' w jati sposb _ nie mogc Zici

lego marfenia - radz sobie ''umyso-

wocisferyche'.? W najgorszym raiie w

tryble posfu8iwania si miejscem nieok.

res|onym.uzupcnionym bdto obraza-

ml l, KcyJnyD1|czy umo wnyrni, b d,dex o.

racJami o ruchomych kotarach czy te./,

Jak,to'czciE ma miejsce ostatnimi zasy'

wywietlaBymi, w szczeg|noci filmowy.

mi (tu jednak nieunikniona obecntrsc

e I( r a n u. wszyslkojedDo jakiego. latwo

przywraca przegrod' ktr chcielilny

usun), bd.jeszcze- z braku scerry

obrotowej' ktra nigdy nie dawaa do-

DrycnwyDtkow w tym rodzaju _ dekora_

cJamt. celkowymj (pierwsza inscenizacla

Cyda|'). odwiconyi w Ameryce;

os\lc(Iaruem

za hist.'

rii teatru pomyIcieo aktorze Garricliu,

ktry (w salonie, co prawda, a nic na

scenie)wyciska publicznocizylvzrusz.-

nia' koszc w lamionach podrrszk:

powi spoza nich, zza ich ple-

c w - to wwczas jake bardzo s w

nadchodzi ku Edy-

rodku, w kuli! I nicwanejest wtedy w

grunc|erzeczy' czy scena urzdzona jest

ktfy nastpnie wyrywa wsfystkirn z ust

okrzyk trwogi, kiedy w kocu' przeklina-

jc tego maego bkarta' wyuca po.

duszk przez okno. W tym systemic tak

naprawd sprav aktola o wiele bal'

dziej ' ni rekwizytora, deko.ato.a cfy

maszynisty - jest spowodor'a. ebypo

gfuncle rzeczy, czy scena urfdzona iest

Iak c7y 5iak.Powiedlialem: okraga ojat-

formr. Jest rfecz jasn. ew ppiatu

kubicznej mielimy raczej do czv.

ze sklonnoci do uktadw w r.

daju sceny wloskiej (bdcej naruraInym

produktemrej zasady).podczasgdy dru_

zasada - kula - wymg 1a2g'j

rdow pestronniejszych, bardziej e|a-

hiebie przmknl gobpopztowy (jak .w

Mangeron!-il'J victora Hugo}. cby na

horyzoncie pr7esun}a si karawana

Marco Polo (jak w Krzysztofie K,thnbie

Paula Claudela); albo, jeli wcibdzie.

my btaten sam przykad.sprawi. )'eby

o wystp murw Elsynoru bito szare

morze.

styc'/nych. bardziej otaczajcych prrb|i-

cznosc'tal(tch Jak niek trescenyna mod-

albo tetakichjak amJ.iteatry'

:try. uklady wrdowisk p|enerowryc,

zre prawdziwe niebo, jedno i to samo

d.wszystkirni. niezalenje od tego, czy

aklorami zywidzamj. ijedna okoIica,

Lj4ca si wszdzienaokoo, dopo-

do osaczenia \szystkich w rw.

to oscvldwanie, le znlUansowJne

przejcia.

zostaowykrojoDe, albo calkiem niema-

tenalne iodcielenione,

sipomid/y obec-

nocia calkowicie wcieIon. ohecnoscl

ledwi 'wyobraon za pomoc jekiegos

pretekstu i wreszcie obecnocl nlemJl.

;i"r-. ipcr - w lvm svslemle -

oo""].uiJ*". pi"zcj ccchy. owego

Wszvstko albo Nic (obecnc rezlistyczme

albo kompletnje nicobccnc). slstemu

Szecianu.

to |izganie

poza tymi grani-

cami,w tym.co niewidoczne - za kulisa_

mil rutaj nic ma kulis - sco najwyze;

,.mansjony.' (iak w lealrze redniowie-

cznym), ku ktrym osoby chwilowo

mniej przydatne oddalaj si'przez co ich

obecno slaje si mr{ej wyrana. od|eg-

|cjsza.i od ktrych po&racaj. by stasi

bardziej widoczne. zyska faktyczn i

umiejscowion obecDo.w miar jak -

w zbiorowym wyqzarowylvaniu - zosta_

j, wol autora, przywolane pod posta-

ci, ktrej realistyczny wygld nie ma

znaczenia. Pomylcie - gdybyciechcieli

poz,a te?^trernzna7epodstaw tej insce-

nizacji po|esajcej oa wyczarow)Maniu

fa pomoc czystei sugestii - o dziecku,

klre siedzi na krzele ismaga drugie

krzeslo' i ktremu to wystarczy do nala-

dowania jazdy zaprzgjern czy saniami

stcpniu aktem teatralnym. Ale na_

:1w.p.zypadku sceoy wloskiej dzialamy

mycl teJzasady.-gdy usifujemy w}nvo

wszcclrogarnlajce osaczenie, gdy usi.

elny zacjera stopniowo granice''bd

sposoo materlalDy'za pomoc metod

orzdza nia dekorrcj|[odkami danYmi

przykladprzez Gl5idoT. raiia. biau

sposb oglny. za pooc wwystiie-

io takei],Jrugim punkcie

istnieje rnica, pizeclwenst'vo-

?rL1erza do przeamania wyra.

Nie mamy ju tulaj - czy lcli nJwet

mamv. to w minimalnYm slopnru - -

owe; oostawienia widzc i aktolx ol(o w

oko"naorzeciw siebie' w t.j kiLede ciry

wok| tej okrglej ptJtformy widlowre

sa. na il to m/iwe. uczcstnikaml: z.

niasza sie ich. eby Iak powicdl;cc.\'',ral.z

akLorem.do wiara.

ram strukturalnych, formalnie

sl z pomleszczentem sceni.

Bo w ostatecznym mchunkupoje-

mldzy scen wosk a' dajrrry na

Jmljtea(rem l okrgl p|atformi czv

lmkolwiek ana|ogicznym,ndzi.

'r to tylko epizod i jeden z wietu

lt;Ltw wybierania midzy tymi dwo-

wlelklmr systemami. ktre mai -

raz jednej przegrdki. raf

lnoeJ. by. l(u nlej przycign ruchonl

uwag widzw i w ten sposb slworzy

owo wraenieplze|oloe8o przywolania

rego czy lnnego puktu wiata dzield,

oowolnte. stosownie do tego. co odpo_

wlaoa patetycznemu pebiegowi histonl

ktry me zostecstwo-

rzoov. Zoaidui si olrl w KuI|. l"."'

gi".i*"i imog si ro7qlctlJe w

cignionymi.przez psy na szlaku Dalckiej

osy]sk

I ieli

I KULA

l4l

z jcj ch3rakterystycznymi mandfami'

Ate w gruncie rzecry lnetoda niemal

crystej sugestii.magiainkantacy.lna opar-

la na silc sowc i mucy oddzia|ywania

aktora, |ed\ie co wspierana przez n']inF

malne zobrazowae - utworzone w

sposb widzialny i wiadon]yjako Prosty

pietekst clla wyobrani i ewokacji (zobra-

owanie. ktre moze by nader bliskie tak

zwanel sztrlce abstrakcyjnej) - nadal

pozostaje naj|epszym ('. ' i najoszczdniey

szvm!) rodkicm wsparc|aowel go|owos-

ci, owej wirtuaInejwszechobccnoci

w <obie wszystkich sit kb'icych sii

deskach,dowolnym

w kalejdoskopie zmieniaj miejsca i w

konfiguracji zlw zaczynai roz-

ia, i tak dale-j, pki nie zostan

wszystkie kombinacje miejsc!

lyn]czasefr' w takich samych dugich

wsfystkiego cztery albo pi

, zmienia si teformczy ko|oryt

tka' To za,eporodkuznajduje si

albo d''uwdlutowe schody zy te

Apollina' z gry w szczegach

tetr balet' c za pIzemona

byfozszeyto wszystko, porozry-

wszelkie przegrody, wysadzi to

w powitrze, zejmidzy wi-

, w,,oiawrzenie, ktre porwaloby

i widzw we wsplnym entuzja-

ku|i. do szecianu nie jest ponownym

technicznym ukoDstytuowaniem si tea-

tru?

A wic prawdziwe ycieteatru oscyluje

midzy tymi dwoma przeciwnymi biegu-

narni' roznieca sii podsyca od ich walki'

ich dwoistego i sprzecznegoporywu, we-

cznej lsknoly za tymi dwiema skrajno.

ciami, z ktrych adnanigdy nie odnosl

ostatecznego tryumfrt _ gdy wtedy

umarby teatl we waciwymznaczeniu.

Owa istotna antynomier owa dwoista

zasada (czy te o\a zmienla pokusa)

nale, jak rni siwydaje' do samejistoty

rzeczy teatlalnej. I to jest temat' ktry

przedkadam pastwu pod dykusj.

cdyby trzeba byo, dla osabieniaanty-

nomii; aszkicowa nroliwo syntezy,

powiedzialbym' e prawdziwy ruch tea-

,tralny' a w kady .bqd razie ruch

najbardziej naturaloy i najskuteczniejszy,

to wyjciez szecianupo to. eby -

stopDiowo albo nagle * kaza mu rozer.

wa si i tozwin w kul. wyszo

zecianu polega t1atyrn, ez^czynamy o

wiele bardziej statycznie i widowiskowo,

uywajcwysrawy zdolnej widzw zarn-

teresowazaDim jeszcze zostan zafascy'

dowaoi. zasada sferyczoa' domaga si,

daowego urzeczenia od poczlku i

jeIi nie l{:zy podatnoti osigniLej z

gry w wi.|Limoczekiwaniu na wstple

dziki jakiemu ptzewiadczeniualbo tez

z powodu czci - jest jej trudno zdoby

(wstrzsajc nirn) widfA. Czy to idnak

nie najlepszy i najbardziej absolutny

tlyumf sztuki - osign prdzej czy

pniej to zbiorowe urzeczenie,t fanta.

styczn cakowitobecnowiatadziela,

ktry w kocu zajmuje, rytmicznie je

wchaniajc,cale audytorium pczone

we wsplnot; wsplnot quasi-re]i8ijn,

jak to dobrze ukazuje midzy innymi w

swej wymienitejEssencedu lhhitre Gou.

hier (ktrego zresft mog' jak mnle.

mam' zaliczy przede wszystkim w pocfet

''sferystw'').

znacz! to' e ostatecznie ze sztuk

sprawy maj i takjak z rzeczywistoci:

czowiek jest zaIaz.'m, ja'k wszyscy wle-

my, w wieciei wobec wiatalw wszel-

kiej sztuce.takjak w kadejrzeczywislo.

rytmu, spmwianiem, by pulsowah-i

swobodnymrozszeanirrsi wiaia,.

przewodniczeniem victkiemu

inkantacyjnemu, w ktrym w

kieruje on nawet publiczEoci.

tez, rzecz jasna, !daniai,vidzw.

kiwanie nowoci albo wiemo

nym tryumfom i szlachetnoci 1e8oi

mtnlone.

wszystko tojednak poddaje si

ocenie i by moeusiowaniu

synlezy.

Jedna i druga zasada jest, jirk

dziaem,autntyczna i wa.tociow.'

sada sferyczna, b'rdziej

pierwbtniejsza - pod

mi bardziej ,,religijna" (w jak

szyn.tego sowa znaceniu) . jest

moe t, ktra obecnie 4je

miejsca d|a lowygb poszukiwu. d|a

szelziniateat.r ku,nowym

niom. Ale zasad szecianu,

kos.

micznej' bdcych idealem czy marze-

niem tego sposobu myIenia teatralnego.

widricie,,iak bardzo nasze dwie wielkie

koncepcje sftuki lealru rnisi.zarw-

no zaoeniami jak ce|em artystycznym'

fektami i rodkirmi estetycznymi' w

kadym rafie, jeli sj je bierze w stanle

czystyB, nieosigalnym' 'ebytak powle-

zie, czy w ich skrajnociach'

Ale - powiecie fatm - ktr z nich

wybra? krj jest pan zwo|ennikiem?

Zaleca p^r\ szecian czy kB|'! Przy|cza

sioon bo Sferykw czy Kubistw? Tak

wiainie wezwano Guliweia, by opowle-

dzia si po stlonie Grubych albo Cien-

kich Kolicw (nie pamitam ju za dob-

!ze' czy chodzilo o posfugiwanie si lune-

t czy o obieranie jajka na mikko).

No dobrze' w adnym wypadku nie

zgadzam siwybiera,w tym sensie. ei

iedna. i druga zasada s wartoctowyml

_. tak jedn jak i druga auteniycznyml

(chocia a tytctycznymi) , koncepc']amt

rzeczy teatra|ncj.To alIyta (autor. a|(.

tot, inscenizator czy wsfyscy oni zspoto-

wo) ma dokona wyboru, jakim sposo-

bem chce obracl swojc jajko. I oczywicie

rne osoby w zalenoci od usposobie-

nia zawszebd}

uniesieniu!

Tak' lecz pojawia sialternatywa' Kie-

z,,|yciy zasada sferyczna, na

ciwlegym biegunie ukazuje si taka

karykatura: jeli cho dzi o tragizm

ruch wielu chrw wok placu,

odku ktrego kilku celebransw od.

sipalmodii albo fodzsjowi uroczy-

choreografii i w ten sposb, za pomo-

teofanii gwnie werbalnej' przywouje

l wielk legend lub jaki mit (z

albo z przyszloci),

bardziej klasyczna (chociaon t

by pzciii i uloznlaicona)' c:

stosowana w teatrzetrzech ostatnich

leci,wylni.i czystoci

widowiskowym przepychem,stylizacj

umoliwiajcymi Dajsz|achetniejsze (

winicia w mbnumcntalnym sry)u.

r2ecz}i/L1toci'

ktremu

lvidzw' siedzcychwok na stop-

ubziela swego Dieruchomego, mil-

r, posfusznegoi fantastyczr,ego

ia; czy te jeli chodzi o komedi

sztuka teatralna jak

by oscylo\aa rytmlcznle mldzy

ie.swobodne i powszechne satur- .

iaka karnawaowa improwizacja .

swawolnej gromadzie- co jest tutaj

cz naprawd teatraln sztuk scenr

wo waciwym znacfeni!? C za

n' eby powiedziec na przykad t,|(|

nym kaplanom: wejdciena t e.

lym kaplanom: wejdciena t e.

lub, jeli godnowam oa to nie

Ja, niech to zrobi za was wyznaw.

nie zaniedbujc tego, by si przed

Li serio mocowa' zalqno w dziaa.

jak w sowach,na deskach, poslugu-

simjmik i uywajcdekoracji! Albo

tym karnawaowym \sokom: wy.

z ttumu, wejdzqie na te deski i

ie Daln, co potfaficie - w caej

ot czy to e drog takiego

zabiegu wyjcia narodzi si i

nie,nieustannierodzi si teatrze

religijnych lub spoleczniekolek-

h piefwocin?czy w powrt od

tu po ktrejstlonic: taki

a taki inscenizalor ogInie btorc.

apo||iski . bdfic dawal bczwzgldne

pielwszeslwozadaniu. dzikl ktremu

staniesibieglym architektem opracowu-

jc1m ewolucje i ruchy, patetyczlre lub

widowiskowe, czonkw swego zespou'

za pomoc pomysowej i skutecznel

struttury' ktr on olimpijsko od samego

poc:lq|ku urzdza' wycinajc jej bry| z

rzeczylvisloci'Inny _ bardziej dionizyj-

ski - bdzie si upaja zerodkoY',aruem

','

142

ETIENNE SOURTAU

ci, istnieje rodzaj nieodfownej obecnoci

7ewntrznej. froota|nej: a take rodzaj

obecnociod wewntrz, nie mniej konie-

cfnej a by moeegzysIencjaIDicbardziej

wypcnrajcej'Tryutnf szluki teatralDej

dokoDuje si w momencie, gdy wokl

niewielkiego ukadu architektoniczDego,

ukazanego zmzu frontalnie, ronie,foz-

przestenia si i rozszerza obecnoco-

raz to rozleglejsza,coraz to bardziej kos-

miczna' ktra w kocu chwyta, podbija,

wciga jak w wir celebransw i wiad-

kw' zamieszkujcych odtd ten sam

wiat,oywiany i narzucany za pomoc

magicznego aktu sztuki. Gdyby trzeba

byouci|e

Kade dzieo potrzebuje wla\n(j li)rmy. z

KtoleJ,sl wyK|uJe. Zaws7e (c7 lcst D;Dl

potrzeDoy gwlafoflsly mtkrokosmos; (.

cfulel(|orucznle urzd7ony i 1itrohn} wc

Andrzej Tadeusz Kijowski

ETIENNB SOURXA{J:

O OBROTACH SFER

SCENICZNYCFT

w a r ( Q.' cor31 bardzicj 8o poalija;ac,

coIaz to barozlej poszerzonq do obecnoi

ci.wszechogarniajcej W \",dy;-;;;'

wasnle to slopolowe pr/cksftirlcani.

mikrokosmosuw makrolosn.rs Jcstair-

tem Et'umtu sztul( teatru, aktcm. ns

ktfy adnaiDna sztuka w ukich lvymia.

rach nie pozwala' Albowiem w koco.

wym i wszechogamiajcym Lr.?ccf-eniu,

jakie niesie z sob ten tryumi, zawsz

upragniony i niekiedy osigany fa pomo.

c tak ca}kowitego rozwib.owaniit. tylko

teatr umoliwia to uobcnienje na poty

ciclcsne.nr poly duchowe.rrapoly po-

strzegane zmysami'na poy urojone *

wiatawe wszystkich jego wymiarach i z

ca}ym jego patosem: i to wanic

w kwestiiurzdzetechni-

cfnych i sccnicznych. powiedziabyrn.e

najleps7y jest taki tea(r.ktry naj]epiej

umoliwia to przejcie:

rozwj allcji mo. '

gcc; 7razu przedstawic sifrontalnie na

lccnie ntemal pozbawionej gtbi,nastd-

nie prrez stopBiowe poszerzenia, stano-

wice momenty istotne' schodzcej na

stopnie, w razi potrzeby nawet midzy

widzw, w kocu ich otaczajcejijedno-

c7cejwewsplnym.arliwie

to. owa

widziaem raz spektakl,ktry wysta.

w prywatnym mieszkaniu. Gospo-

zaprosili kilkunastu przyjaci i

znajomych aktorw, pracujcych

nad now, cickaw, nie drukowa.

sztuk.znajomy od |at pokj

sizarazem widowni i scen.Biurko

ktIe swegoczasuwtaskiwa.

razem.wyldowaow rogupokoju,

lietlone najsilniejszarwk dostp-

w handlu- obok stanytrzy krzesa,

blacie ,,atrapa" telefonu i maszyna do

Przybywajcy gocieugniatali

odciski, podcigali kolana. Kady

spocz jak najwygodniej i - jak

ej od nazbyt bliskiego miejsca sce-

3o. Kady chcial w trni ogarn

'', ktre znala7,losiw pokoju. No,

i tak ,,pierwszy rzd'' dzielio od

gry najwyejkilkanaciecntyme-

. Zapadl^ cisza. Weszli aklorzy. Za-

st teatr.

Alc to lewelacyjne! - wykykniecje'

cotakiego zobaczy|!PrzcieLo

Teatr Zycial Bez dystansu, sceny,

ucjonalnej ramy. To to cakowite

zesztamp teatfu pudekowego,

i ciemn sal.z tym' co Etienne

.iau nazy]'va,,modelem szecien-

'''.. - Nic bardziej b|dnego.zaEra-

]y'e abymgnarodzicsispektakl

trzeba byo maksymalnie podkreIi

wszysIkie dostpne baery. Zmieni

owietlenie' odgraniczy miejscegry' Po-

dzielipokj na ',scen'' i,'widowni'', a z

korytarza zrobi ,,kulisy''. Sowem,od-

wola si do zasady ',szeciennej'',zasa.

dy, cytujc soufiau' ,,organizacji archi-

tektonicznej wyrnionej czstki wiata

przedstawionej widzowi frontatnie".

Teoria ,,szecianu''

jest aktcm te

ltalnym w Jego -ont.n.'. n".1pr"*,]riri-

szym. to znaczy w jcgo :oncneie na.1-

wzniolejszyrn.

i swobodnie

tw.czym akcie. Ale po c ucila?

O EditionsFlammarion,1950

i',kuli'' nie polega

bowiem jedynie na odrnieniu sceny

,,pudekowej'' od,,arenowej''.'S one

tylko modelu ,,kubicznego" i,,sferycz e-

go" najbardziej skonwencjonaiizowary-

mi przykadami.

Model .czy moe|epiejlenJencja

szecienny (kubiczny) uja'vnia i przede

wszystkim wtedy, gdy sztuka sceniczna

si rodzi. Gdy poryw3 z eczylvistoci

.ealne elementy: ywego czowieka'

przedmioty, autentyczne lub prawdopo-

dobne zdarzenia, myli, uczucia' Porywa

je i.umknwszy naswojepodwlko,kae

si widzom podziwia i przeglda si w

sobie. lecz nic pozwala na dotykan;c.

Zasadaszecienna

okre|aproces emiln.

cypowania si sztuki scericzne1z rzeczy-

wistocire|acji midzyludzkich. Jest to

konkretna metoda realizacji estetycznych

de:Kantowskiej beZioleresowooci,

dystansu psychiczoego Bullogha, autotv-

lizmu strukturalistw - ktr kto woli'

A wic z'acz si spektakt. Biuro'

sztuk realistyczn' ktra wymagala

.A Bdyby nawetjej niepotrzebowala

)enia, to fizyczna blisko

j bezpo-

kontaktwidzw z aktoramisprawi-

chwila totalnej obecnoci'

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: