Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
ZNACZENIE BEZPIECZNEJ OBSŁUGI
I KONSERWACJI URZĄDZEŃ TECHNICZNYCH
DLA ZAPEWNIENIA BEZPIECZEŃSTWA
KORZYSTAJĄCYCH Z NICH PRACOWNIKÓW
ORAZ OSÓB WYKONUJĄCYCH TE CZYNNOŚCI
Kampania Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
– Europejski Tydzień 2011 „Bezpieczeństwo eksploatacji maszyn, urządzeń i budynków” -
podsumowanie
Informacja przygotowana na posiedzenie Rady Ochrony Pracy
przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy
Warszawa, październik 2011 r.
2
Wprowadzenie
Techniczne utrzymanie budynku lub urządzenia to „wszystkie działania
techniczne, administracyjne i organizacyjne wykonywane w trakcie cyklu życia
obiektu – miejsca pracy (np. budynku), wyposażenia roboczego lub środków
transportu – których celem jest utrzymywanie ich w stanie gotowości do pełnienia
wymaganej funkcji”. Bezpieczeństwo eksploatacji maszyn, urządzeń i budynków ma
istotne znaczenie w eliminowaniu zagrożeń w miejscu pracy i tworzeniu
bezpiecznego środowiska pracy. Dotyczy to zarówno działań wykonywanych w celu
zapobiegania awariom (właściwa obsługa urządzeń i ich konserwacja), jak i po ich
wystąpieniu (naprawy).
Właściwa obsługa i regularna konserwacja, odpowiednio zaplanowana
i przeprowadzona, jest niezbędna do zapewnienia bezpiecznego i niezawodnego
funkcjonowania maszyn w środowisku pracy, przy czym konserwację należy
prowadzić zapewniając odpowiednią ochronę pracownikom wykonującym czynności
konserwacyjne oraz innym osobom obecnym w tym czasie na stanowisku pracy.
Wynika to zarówno z dobrej praktyki inżynierskiej, jak i bezpośrednio z przepisów
prawa, zwłaszcza rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z dnia 26 września
1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp, którego § 51 stanowi, że:
• maszyny powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy,
określone w odrębnych przepisach, przez cały okres ich użytkowania.
• montaż, demontaż i eksploatacja maszyn, w tym ich obsługa, powinny odbywać
się przy zachowaniu wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii,
• miejsce i sposób zainstalowania oraz użytkowania maszyn powinny
uwzględniać minimalizację ryzyka zawodowego.
Przepisy dotyczące projektowania i budowy maszyn wiążące się z ich obsługą
w procesie użytkowania zawiera też rozporządzenie ministra gospodarki z dnia
21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn wdrażające
dyrektywę maszynową 2006/42/WE. W §29 ust.3 stanowi ono, że producent
powinien wskazać w instrukcji obsługi rodzaj i częstość kontroli i konserwacji
maszyny wymaganych ze względów bezpieczeństwa oraz wskazać części, które
ulegają zużyciu, a także określić kryteria ich wymiany.
Wymagania związane z bezpiecznym użytkowaniem zawiera również
rozporządzenie ministra gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie
minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania
maszyn przez pracowników podczas pracy.
3
Ponieważ konserwacja maszyn, urządzeń i budynków jest wykonywana we
wszystkich dziedzinach gospodarki, trudno jest określić dokładną liczbę pracowników
zaangażowanych w te czynności. Jednak ze statystyk dotyczących procesów pracy
związanych bezpośrednio z obsługą i naprawami w Polsce wynika, że największa
liczba wypadków ma miejsce podczas prac związanych z przygotowywaniem,
instalowaniem, montowaniem, demontowaniem, rozbieraniem (ok. 8 tys.), prac
związanych z konserwacją, naprawami i regulacjami (5 tys.) oraz prac związanych
z czyszczeniem i sprzątaniem (5 tys.). Łącznie daje to liczbę prawie 18 tys.
wypadków, co w porównaniu z ogólną ich liczbą stanowi ponad 17% wszystkich
wypadków (2008).
Dla porównania - z danych pochodzących z Francji i Hiszpanii wynika, że prace
konserwacyjne wykonuje około 6% ogółu pracowników. Jednocześnie szacuje się,
że w krajach UE około 15-20% wszystkich wypadków (10-15% wszystkich wypadków
śmiertelnych) ma bezpośredni związek z przeprowadzaniem prac konserwacyjnych
oraz naprawami, a w niektórych dziedzinach dotyczy to nawet połowy wypadków.
Do wielu wypadków dochodzi zarówno podczas niewłaściwego wykonywania lub
zarządzania pracami konserwacyjnymi, jak i z powodu ich braku.
Brak utrzymywania właściwej dbałości o miejsce pracy – zarówno urządzenia,
jak i otoczenia – może być też jedną z przyczyn chorób zawodowych. Np. podczas
konserwacji starych budynków lub instalacji przemysłowych może dochodzić do
emisji chorobotwórczych włókien azbestu lub pyłów, szkodliwych czynników
biologicznych (np. bakterii, grzybów pleśniowych, promieniowców) lub chemicznych.
Pracownicy zajmujący się obsługą, naprawami i konserwacjami, są też narażeni
na zagrożenia czynnikami fizycznymi, w tym m.in. na promieniowanie
elektromagnetyczne, hałas, wibracje. Czynności z zakresu obsługi mogą być
prowadzone w miejscach, w których są obecne niebezpieczne substancje
chemiczne. Zagrożenia chemiczne mogą być szczególnie niebezpieczne
w przypadku pracy wykonywanej w ograniczonych przestrzeniach, gdzie występuje
ryzyko niedotlenienia lub uduszenia. Groźne jest także narażenie na działanie
azbestu (np. podczas konserwacji starych budynków lub instalacji przemysłowych)
oraz pyłów, np. rakotwórczego pyłu drewna twardego. Zagrożenia biologiczne
podczas konserwacji instalacji wodno-kanalizacyjnych lub wentylacyjnych wiążą się
z narażeniem na działanie bakterii i grzybów pleśniowych. Mogą występować także
zagrożenia psychospołeczne, takie jak stres, wynikające z niekorzystnego wpływu
złej organizacji pracy, wykonywania pracy do późna lub w nietypowych godzinach
(co może wynikać z chęci np. unikania przestojów linii produkcyjnych podczas
remontów).
4
Znaczne jest także ryzyko występowania wypadków w trakcie prac związanych
z obsługą i naprawami. Wiele wypadków jest też związanych z konserwacją sprzętu
roboczego i maszyn. Typowe wypadki związane z konserwacją to upadki
z wysokości, przygniecenia przez poruszające się maszyny, wypadki mające związek
z upadającymi przedmiotami.
Bezpieczeństwo eksploatacji maszyn, urządzeń czy budynków, to:
• dbałość o porządek w miejscu pracy (upadki i poślizgnięcia to podstawowa
przyczyna wypadków przy pracy),
• w...
milicja1