historia - wykłady.doc

STAROŻYTNOŚĆ

DESPOTIE WSCHODNIE

Bliski wschód – 3 największe monarchie Egipt, Mezopotamia i Izrael

              Egipt – początki państwowości w IV tyś. p.n.e.; 3100 p.n.e. – połączenie Egiptu Dolnego i Górnego przez Menesa; upada w 30 r. p.n.e., gdy zostaje prowincją rzymską

              Mezopotamia – państwo nad Eufratem i Tygrysem; trudny system irygacyjny;; powstają ensy – państwa, miasta tworzone przez Sumerów. Z czasem (XVIII w.p.n.e. za Hammurabiego powstaje jednolite państwo. Po jego śmierci i upadku Mezopotamii na tym terenie państwo Asyryjskie

              Izrael – powstałe w 1031 r.p.n.e. z połączenia 12 organizmów (plemion) – na jego czele król Saul

              WŁADZA CENTRALNA – należała do monarchy o charakterze teokratycznym (bokim); Egipt = Faraon, Mezopotamia = patesi (3500 p.n.e.), Lugal, Król (XVIII w.p.n.e.); Izrael = król żydowski. Uzasadnienie wywodzone od teorii boskich, potem uznawany za syna Boga , wreszcie namiestnika. W Izraelu nie było jednak uzasadnienia boskiego (był tylko 1 Bóg Jahwe i jego wysłannik)

              Charakter despotyczny – do monarchy należała pełnia władzy w państwie. Wyjątkiem jest król żydowski, który nie posiadał uprawnień legislacyjnych – w zamian Zgromadzenie Plemion Żydowskich.

              Monarcha nie był w stanie samodzielnie administrować. Dlatego powstaje administracja centralna i terytorialna. Najważniejsi urzędnicy (z-cy monarchy) : wezyr w Egipcie (z reguły syn – późniejszy Faraon), w Mezopotamii nuband

POLIS GRECKA Dzieje polis greckich dzielimy na 3 okresy:

- IV/III tysiąclecie – okres minojski

- 1700 r. p.n.e. – mykeński; Achajowie tworzą jednolite państwo

- do 1200 r. p.n.e. – upadek z przyczyny Dorów; nie tworzą państwa scentralizowanego, ale poszczególne polis

Polis – gminy małych rozmiarów; kilkuset; niewielka ludność; 2 wyjątki – Ateny 2500 tys. Km. 2 i Sparta 8,4 tys km 2; budowa polis – rynek (agora) z twierdzą (świątynia – Akropol)

POLIS ARYSTOKRATYCZNA – od chwili powstania polis do VII w. p.n.e ; głownie w Atenach, z powodu buntów ludności upada;

·          władzę sprawowali dobrze urodzeni

·          MONARCHA

o         na czele król (na początku elekcyjny, potem dziedziczny – najsilniejsi)

o         król nosił tytuł Wazileus z wyjątkiem w Sparcie, gdzie było dwóch królów

o         król stawał się urzędnikiem dożywotnim, potem 10-letnim, potem 1-roczna kadencja) – Ateny Wazileus Arkon

o         władza malała, podlegała kontroli

·          RADA STARSZYCH Sparta = Geruzja; Ateny = Aeropag

o         Wywodzi się z arystokracji (Bulla)

o         Kompetencje

§          Ustawodawstwo – inicjatywa; gdy jednomyślność w geruzji, to ustawa nie jest rozpatrywana przez ZL

§          Urzędnicy wybierani przez Radę Starszych

§          Doradztwo dot. Polit. Wewn. I zewn.

§          Sądownictwo – rozpatrywanie wyroków śmierci

§          Ich pozycja z czasem maleje na rzecz urzędników

·          Porównanie obu instytucji

·          URZĘDNICY CENTRALNI

POLIS OLIGARCHICZNA

Należy wspomnieć o społeczeństwie ateńskim, które składało się z: eupatrydów (arystokracji), chłopów oraz rzemieślników i kupców; Na skutek nakładania zbyt dużej ilości obowiązków na chłopów zaczęły się bunty, które doprowadzą do zmiany ustroju.

Na skutek reform Somona (oddłużenie obywateli, odsunięcie arystokracji od władzy) od 554 r. p.n.e. mamy polis oligarchiczną – rządy najbogatszych; wprowadzono Radę 400 (po 100 z każdej fyle majątkowej), ograniczano uprawnienia archontów, powołano eklezję (Zgromadzenie Ludowe).

Powyższe przemiany jednka nikogo nie zadowalają – pojawiają się w Atenach populiści z Pizystratem na czele – powstaje TYRANIA, która potrwa do 510 r. p.n.e.

POLIS DEMOKRATYCZNA

W latach 506/507 p.n.e. powstaje polis demokratyczna na skutek reform Klejstenesa – zniesienie podziału rodowego, wprowadzenie terytorialnego na fyle terytorialne. Całą polis ateńską podzielono na 3 obszary – miasto, wybrzeże i centrum kraju, a każda dzieliła się na 10 dzielnic – w sumie 30 fyl. Fyla wewnętrznie dzieliła się na demy (gminy) na czele ze starostami, wybieranymi w drodze losowania na 1 rok (dekarchowie). – przynależność do demu dziedziczna i obowiązkowa.

Perykles – w I poł V w. zmienia zasady: odpłatność za sprawowanie urzędów, dzięki czemu urzędnikiem nie zostawał tylko najbogatszy mieszkaniec. A więc urzędy są: kolegialne (ok. 800 w sumie), kadencyjne (1 rok), odpłatne, ale zarazem odpowiedzialne.

Odpłatność za urzędy – problemy finansowe – upadek demokracji.

Urząd stratega – na czele hierarchii od V w. p.n.e. ; kolegialny, składał się z 10 osób, najpierw wybierani przez poszczególne fyle, potem ZL; nie obowiązywała ich kadencyjność;

STAROŻYTNY RZYM

Za nim Rzym stał się cesarstwem obejmującym ogromne terytoria, był małą wioską. Wedle legendy powstał w 753 r przez Romulusa i Remusa. Bracia chcieli potem podzielić swoje terytorium, co doprowadzi do konfliktu i Remus został zabity. Inna teoria mówi, że nazwa Rzymu pochodzi z VII w. od Etrusków.

OKRES KRÓLEWSKI 753-509

Władza główna początkowo była dziedziczona przez synów Romulusa, potem przejściowo wybierana, i znów dziedziczna. Obok królów, w trakcie elekcji, duży wpływ miał Senat i interrex, sprawujący władzą pomiędzy monarchami. Ostatni królowie rządzili despotycznie, co spotykało się z buntem ludności.

Senat – organ doradczy z funkcjami administracyjnymi, początkowo liczył 100 osób, potomkowie założycieli Rzymu; rozrasta się do 300 Duże kompetencja w trakcie bezkrólewia.

OKRES REPUBLIKAŃSKI 509-27

Od 509 roku funkcje króla rozdzielono na Cezara i urzędników. Senat liczył 300 osób, za dyktatury Sulli 600, za Cezara 900; początkowo w jego składzie tylko patrycjusze (arystokracja), potem plebejusze; kompetencje nieostre.Urzędnicy (konsulowie, pretorzy, cenzorzy i niżsi urzędnicy) mieli roczną kadencję (krótkoterminowość w porównaniu do senatu, gdzie kadencja była dożywotnia).Senat traci na znaczeniu, gdyż pojawiają się dyktatury.

Urzędnik – magistratura.

Podziały urzędników

·          zakres władzy

o         wyżsi – konsulowie, pretorowie, cenzorowie Komicja centurialne

o         niżsi – kwestorzy, edylowie, 6 innych po 26 osób Komicja trybusowe

·          ranga

o         kurulni (ważniejsi) – krzesła z kości słoniowej

o         niekurulni – zwykłe krzesła

·          pełnione zadania

o         zwyczajni (wszyscy wyżej wymienieni)

o         nadzwyczajni – powoływani w danym okresie – np. dyktator, Trybun Ludowy

·          rodzaj władzy

o         potestas – władza urzędnika do wydawania edyktów,

o         imperium – przysługiwał tylko wyższym urzędnikom, dot. sądownictwa, kontroli ogólnej itp.

Warunki

·          Aby zostać urzędnikiem (jednym z 48 w danej poleis):

o         Obywatelstwo rzymskie przez urodzenie

o         Służba wojskowa co najmniej 10 lat

o         Aby pełnić urząd konsula trzeba było przejść całą ścieżkę kariery

·          Cechy:

o         Kolegialne (co najmniej 2) z wyjątkiem dyktatora

o         Kadencja roczna bez powtórek (były jednak wyjątki)

o         Urzędy nieodpłatne

o         Odpowiedzialność