Geografia Fizyczna.doc

I. MAPA I JEJ SKŁADNIKI: SKALA I ODWZOROWYWANIA:

1. Mapa – jest obrazem terenu wykonany na płaszczyźnie, w odpowiednim odwzorowywaniu kartograficznym, i skali, przy użyciu znaków umownych

Składniki mapy:

  a) matematyczne:

  - osnowa geodezyjna – jest to sieć punktów, których położenie geograficzne i wysokości bezwzględna zostały dokładnie wyznaczone metodami geodezyjnymi

  - skala: jest to stosunek odpowiedniego odcinka na mapie do odpowiadającego mu odcinka rzeczywistego na powierzchni odniesienia. Skala mapy jest ułamkiem, zatem im większy jest mianownik ułamka tym miejsza jest skala mapy. Na mapie skala może być zapisana w postaci:

-skala liczbowa – , 1:100000,  (jeden do 100000)

- skala mianowana: 1cm – 1km ( 1cm, na mapie odpowiada 1km w terenie)

- skala liniowa – podziałka w postaci odcinka podzielonego na części , którym SA przypisane wartości odpowiadające określonym odległością rzeczywistym

b) odwzorowanie kartograficzne – polega na przeniesieniu położenia punktów z powierzchni kuli (elipsoidy) ziemskiej na płaszczyznę mapy z zastosowaniem określonych metod matematycznych np.: rzutowania geometrycznego. W praktyce odwzorowanie kartograficzne, polega na matematycznym przenoszeniu punktów na płaszczyznę mapy siatki geograficznej:

- podział odwzorowań ze względu na płaszczyznę przedstawiania odwzorowania:

  - podział odwzorowań ze względu na wiernie przedstawiony element

W wyniku przedstawienia powierzchni kulistej na płaszczyźnie mapy, powstają zniekształcenia kartograficzne. Zniekształcenia wynikają z nierozwijalności kuli na płaszczyźnie. Dotyczyć one mogą odległości oraz pól powierzchni, kątów. Bez zniekształceń odwzorowują się punkty, linie styczności np.: biegun, równik. Ze względu na charakter zniekształceń wyróżniamy odwzorowania:

  - wiernoodległościowe – w których uzyskano wielkie przedstawienie odległości pewnych kształtów

  - wiernokątne – w których kąty (kierunki) wyznaczone na mapie, odpowiadają rzeczywistym

  - wiernopowierzchniowe – w których są  przedstawione podstawowe pola figur

  - znaki powierzchniowe np.: las, bagna, łąka

  b) obraz kartograficzny czyli:

  - treść mapy – w której skład wchodzą znaki umowne

  - znaki liniowe – miasta, szczyty górskie, wulkany, ośrodki przemysłowe

2. Podział map::

  a) podział map ze względu na skalę:

  - plany: 1:1000 – 1:5000

  - mapy topograficzne: 1:5000 – 1:200000

  - mapy przeglądowo – topograficzne: 1:200000 – 1:000000

  - skala mniejsza od 1:1000000

  b) podział map ze względu na zastosowanie:

  - samochodowe

  - turystyczne

  - szkolne

c) podział map ze względu na zastosowani:

  - ogólno – geograficzne (fizyczne)

  - tematyczne: przyrodnicze, geologiczne, glebowe, klimatyczne, społeczno – ekonomiczne, społeczno gospodarcze, rozmieszczenie ludności oraz przemysłu, inżynieryjne np.: górnicze

3. Generalizacja treści mapy – jest to uogólnienie treści mapy, z pominięciem mniej ważnych punktów z punktu widzenia przeznaczenia danej mapy. Stopień generalizacji jest odpowiednio zastosowany do skali i rodzaju celu jakiemu ona ma służyć

II. SIATKA GEOGRAFICZNA I KARTOGRAFICZNA: POŁUDNIKI I RÓWNOLEŻNIKI:

1. Siatka geograficna: jest to układ południków i równoleżnikó na globusie:

a) południki:

- są łukami zbiegającymi się w biegunach

- ich długośc jest jednakowa

- jest ich nieskończenie wiele

b) równoleżniki:

- są okręgami

- ich wielkośc aleje ku biegunom

- jest ich nieskończenie wiele

2. Siatka kartograficna – jest to układ południków i równoleżników na mapie. Siatkę kartograficzną można otrzymać drogą rzutowania geometrycznego siatki geograficcznej. Obraz siatki kartograficznej zalezy m.in. od zastosowania powierzchni odwzorowywania oraz od położenia na powierzchni globu punktu lub linii stycznosci

3. Współżędne geograficzne:

a) długość geograficzna jest to kąd zawarty miedzy półpłaszczyzną południka 0º, a płaszczyzną dowolnego południka

                                               N

              0º

dowolny południk

                                                S

b) szerokość geograficzna – mierzymy ją od równika na północ i południe po 90º

                                               N

                                               S

III. IZORYTMY JAKO METODA KARTOGRAFICZNEGO PRZEDSTAWIANIA ZJAWISK:

1. Metoda izarytmiczna:

Cechy ilościowe zjawisk występujących w sposób ciągły, często przedstawiane są na mapach izarytmicznych za pomocą izolinii (izarytm), czyli linii łączących punkty o jednakowych wielkościach i wartościach liczbowych

Należą do nich:

  - izotermy – linie o jednakowej wartości temperatury

  - izobary – linie jednakowego ciśnienia

  - izohiety – linie jednakowej sumy opadów

  - izohaliny – linie jednakowego zasolenia wody

  - izohipsy (poziomice) – warstwice łączące punkty o jednakowej wysokości nad poziomem morza

IV. MIEJSCE ZIEMI WE WSZECHŚWIECIE:

1. Wszechświat jest to kosmos, przestrzeń z wypełniającą ją energią i materią(gwiazdami wraz z planetami, innymi ciałami niebieskimi, ich skupiskami – galaktykami, gromadami galaktyk i materią międzyplanetarną i innymi obiektami); ściślej określając wszechświat to przestrzeń wraz ze znajdującą się w niej materią, która w jakikolwiek sposób może oddziałowywać na nas lub my na nią.

Gwiazda świeci natomiast planeta tylko odbija to światło!!!

2. Ziemia istnieje około 4,6mld lat. Znajduje się w układzie słonecznym, a ten w galaktyce drogi mlecznej. Jest trzecią planetą od słońca i największą z 4 planet wewnętrznych.

   Ziemię oświetla Słońce, tzw. światłem słonecznym. Słońce stanowi 99,5 % masy składu słonecznego, oddalenie od Ziemi o 150 mln km.

                       Pod względem budowy przypomina inne planety wewnętrzne. Ziemia posiada metaliczne stałe jądro, które otoczone jest przez tzw. jądro zewnętrzne z metalu płynnego, po którym występują warstwy półpłynnych, płynnych i stałych skał. Natomiast warunki na powierzchni tych planet różnią się diametralnie, tylko Ziemia posiada azotowo – tlenową atmosferę, dzięki której mogło rozwinąć się życie, oraz występuje na niej woda w stanie ciekłym, Wśród planet odznacza się największą gęstością.

                       Meteory i pył kosmiczny stale zasilają Ziemię i atmosfera dyfunduje w kosmos, ale globalnie zapasy można uznać za stałe. Zatem w konsekwencji pijemy tą samą wodę, co piły dinozaury kilka milionów lat temu. Podlega ona obiegowi: 600 – 700 bilionów ton rocznie paruje nad równikiem, i opada ona w strefach umiarkowanych. Krąży jednak wciąż ta sama woda, w co miliardy lat temu.

                      W układzie słonecznym występują 62 księżyce, z tego Saturn ma ich najwięcej, bo 25. Ziemia posiada naturalną satelitę zwaną księżycem. Nasz księżyc oddalony jest o około 100 tyś km. Obraca się wokół własnej osi i obiega Ziemię w tym samym czasie równym 27,3 dnia.

Ustawienie planet w kolejności od Słońca:

Merkury

Wenus              planety wewnętrzne są planetami stałymi z metalicznym jądrem i skalną skorupą

Ziemia

Mars

Jowisz

Saturn

Uran               planety olbrzymie. Ich masa stanowią łącznie 95 % masy wszystkich planet

Neptun

Pluton               najmniejsza planeta, osiąga największą odległość od Słońca I jednocześnie jest najchłonniejsza

V. KSZTAŁT I  WYMIARY  ZIEMI:

1. Kształt Ziemi – określony jest mianem geoidy, czyli teoretycznej bryły, która jest spłaszczona na biegunach, nieco nabrzmiała, w niskich wysokościach geograficznych półkulach, południowa jest nieco większa od północnej. Matematyczna figura najbliższą kształtowi Ziemi jest elipsoida obrotowa, o promieniowaniu biegunowym krótszym o 21 km od promienia równikowego, którego długość wynosi 6378 km.

2. Wymiary Ziemi –

  a) powierzchnia Ziemi wynosi 510 km2

                /                      \      

     361 mln2                    149 mln2

       wody                         tereny

  b) obwód równika – 40000km

  c) długość południka – 20000km

  d) promień Ziemi – 6378 km

  e) długość połowy osi ziemskiej – 6357 km (różnica 21 km)

VI. RUCHY ZIEMII I ICH KONSEKWENCJE:

1. Ruch obrotowy (wirowy) – czyli wokół własnej osi. Odbywa się z zachodu na wschód, twa około 24 h

Jego następstwa:

  - występowanie dnia i nocy, co wyznacza cykl dobowy życia organizmów

  - spłaszczenie ziemi na biegunach jako czynnik siły odśrodkowe

  - zmiany stref czasowych na Ziemi

  - ruch ten także powoduje przemieszczanie się pływów spowodowanych grawitacyjnym oddziałowywaniem Księżyca i Słońca

- działanie siły bezwładności tzw. siły Coriolisa. Powoduje ona zmianę kierunku poruszania się ciał w prawo  - na półkuli północnej, w lewo - na półkuli południowej. Wpływa m.in. Również na układy krążenia powietrza i prądów morskich

2. Ruch obiegowy – odbywa się on przeciwstawnie do kierunku ruchu wskazówek zegara, czyli ze wschodu na zachód, wokół słońca po orbicie eliptycznej,

w ciągu 365º 54’ 47’’

Jego następstwa:

  - przy roku związane z stałym nachyleniem osi ziemi do płaszczyzny orbity pod kątem 65º 33’

  - nierównomierne oświetlenie i ogrzanie w ciągu roku: 21. III – 23. IX – lepiej oświetlona półkula północna, 23. IX – 21. II lepiej oświetlona półkula południowa

  - różna wysokość słońca w południe na poszczególnych równoleżnikach

  - zróżnicowanie długości dnia i nocy w różnych punktach ziemi

3. Oświetlenie ziemi w ciągu roku:

Wyróżniamy cztery charakterystyczne pozycje ziemi względem słońca związane z następującymi datami:

  - 21 marzec – równonoc wiosenna, słońce góruje w zenicie nad równikiem, obie półkule oświetlone jednakowo, dzień trwa tyle samo, co dzień

- 22 czerwiec – przesilenie letnie, słońce góruje w zenicie nad zwrotnikiem Raka, na półkuli północnej - jest najdłuższy dzień w doku, a na południowej - najkrótszy. Dzień polarny wówczas występuje za kołem podbiegunowo – północnym, natomiast na półkuli południowej poza kołem podbiegunowym trwa noc polarna

- 23 wrzesień – równonoc jesienna

- 22 grudzień – przesilenie zimowe, słońce góruje w zenicie nad zwrotnikiem Koziorożca. Najkrótszy dzień na półkuli północnej, najdłuższy – na półkuli południowej. Po za kołem podbiegunowo -  południowym dzień polarny, a po za kołem podbiegunowym – północnym - twa noc polarna

4. Strefy oświetlenia ziemi:

  - strefa międzyzwrotnikowa – tylko tutaj występuje górowanie słońca w zenicie w każdym punkcie

  - strefa umiarkowana – kąt padania promieni słonecznych maleje w kierunku biegunów. W miarę wzrostu szerokości geograficznych wzrasta różnica czasu trwania dnia i nocy, lecz zawsze zachowany jest dobowy rytm oświetlenia. Pory roku są wyraźnie zaznaczone

  - podbiegunowe – występowanie dni i nocy polarnych ( pół roku = dzień = noc)

                                                                        N

                                                                                               66º33’  

       ...