Wybrane problemy patologii i dezorganizacji społecznej

Teorie patologii, dezorganizacji i naznaczenia społecznego.

              Termin „patologia społeczna” jest bardzo rozmaicie rozumiany przez różnych autorów. Niektórzy używają terminu „patologia społeczna”, inni terminu „dezorganizacja społeczna”, a jeszcze inni stosują termin „dewiacja”. Jednakże różnice znaczeniowe miedzy tymi terminami wywołane są zwracaniem uwagi na rozmaite akcenty tego samego zjawiska.

              I tak na przykład Faris w pracy pt „Socjal Disorganization” przez dezorganizacje społeczną rozumie zakłócenie wzorów i mechanizmów stosunków międzyludzkich. Powiada on mianowicie, iż jakieś społeczeństwo charakteryzuje się dezorganizacją społeczną wtedy, kiedy jego części dezorganizują się i przestają funkcjonować stosowanie do celów, które są w nich zawarte.

              Nie lepiej dają sobie radę z problemem zdefiniowania dezorganizacji społecznej M. Elliott i F. Merrill w pracy „socjal disorganization”. Powiadają oni, że dezorganizacja społeczna „może być zdefiniowana jako proces, przez który stosunki w grupach społecznych zostaną rozbite.” W tej definicji przez ogólnikowość terminu ciężko jest zrozumieć słowo „rozbite” stosunki społeczne wewnątrz grup społecznych. Tego rodzaju definicja jest opatrzona, oczywiście szeregiem zastrzeżeń. A więc takim na przykład, że dezorganizacja społeczna jest procesem złożonym; że kryzysy związane są ze społeczną dezorganizacją; że społeczna dezorganizacja jest terminem względnym- a w szczególności, że znaczenie tego terminu zależy od znaczenia terminu bardziej podstawowego jakim jest społeczna organizacja.

              W. Ogburn w pracy „Socjal change” wiąże patologie społeczną z koncepcją ”podziału kulturowego”. Uważa on mianowicie, że zmiany społeczne, a zwłaszcza zmiany techniczne, przebiegają szybciej aniżeli zmiany kulturowe- i na skutek tego procesu powstaje stały przedział, dystans kulturowy między warunkami wywoływanymi przez zmiany techniczne i organizacyjne, które powołują do życia nowe stosunki społeczne. A nie nadążającą za tymi zmianami przestarzałą strukturą układu uprzedniego. W związku z tą koncepcją wypada zauważyć że nie tylko nie usiłuje ona przedstawić definicji tego co należy rozumieć przez patologie życia społecznego, lecz zakłada, iż intuicyjnie rozumie się to co patologia życia społecznego znaczy, a usiłuje wyłącznie wskazać na czynniki tę patologię ewentualnie tłumaczące.

              Koleją definicję próbuje określić T. Parsons w pracy pod tytułem „Social system”. W swoim dziele opisuje społeczne zachowania patologiczne nie przez charakterystykę osób których to zachowanie miałoby dotyczyć, lecz przez klasyfikacje rozmaitych rodzajów zachowań. Klasyfikację tę otrzymuję on poprzez skrzyżowanie dwóch zasadniczych kryteriów: pasywności i aktywności oraz konformistycznej i wyobcowanej dominacji. Charakterystyka rozmaitych rodzajów zachowań dewiacyjnych, uzyskanych na podstawie tego rodzaju klasyfikacji przedstawia się następująco.

Powyższy podział, dość zresztą sztuczny, aczkolwiek istotnie dotyczy niektórych form zachowań dewiacyjnych, nie wyjaśnia jednak, jak zachowania dewiacyjne rozumieć należy.

              Z kolei R. Merton próbuje najbardziej określić problem patologii w pracy pt „social structure”. Jego koncepcja opiera się na koncepcji „anomi”. Samą ideę anomii zapożycza od Durkheima, jednakże istotnie ją rozwija. Przez anomię rozumie bowiem sytuację, w której osoby w niej tkwiące traktują system społeczny, który je otacza, z osłabionym respektem społecznym, w stosunku do podstawowych norm społecznych oraz przypisują tym normą utratę waloru obowiązywania. Anomia nie oznacza braku norm, nie oznacza nawet braku jasności w rozumieniu tych norm, lecz znaczy to, że podmioty działania zdając normy, które mają je jakby obowiązywać, są w stosunku do tych norm ambiwalentne. Istotnym elementem tej koncepcji jest, z jednej strony konflikt norm dotyczących jednostek, z drugiej zaś strony swoisty pogląd na środki, za pomocą których ogólne cele mogą być w danym systemie osiągnięte.

W oparciu o powyższe założenia omawiany autor proponuje stosunkowo prostą typologię rozmaitych indywidualnych rodzajów przystosowań się, które mogą dawać podstawę do charakteryzowania zachowań uznanych jako dewiacyjne.

Wybrane problemy zjawisk patologicznych

W definicji tej zawarte są desygnaty wypełniające zakres takich pojęć jak:  „patologia indywidualna” (np.: rodzaj zachowań, światopogląd, stosunek do systemu wartości) oraz patologie społeczną  (np.: typ instytucji, struktura systemu społecznego i jego funkcjonowanie sprzeczne z systemem wartości). Rozróżnienie patologii jest konieczne ze względu na dogodniejszą podstawę interpretacyjną tych wyróżnionych zjawisk. Do zjawisk np.: patologii indywidualnej jesteśmy skłonni zaliczyć zachowania przestępcze, samobójstwa, alkoholizm bądź narkotyzowanie się i chociaż zachowania te są indywidualne gdyż dotyczą danej jednostki, to jednak odnieść je można również do innych osób a nawet małych grup. Także uwarunkowania i skutki tych zachowań mogą mieć charakter społeczny. Zjawiska takie jak kazirodztwo i rozwód traktujemy jako patologie życia grupowego, chociaż te normy zachowania dotyczą głównie określonych jednostek a będąc  często uwarunkowane społecznie pogłębiają brak ostrości w linii demarkacyjnej.

              Do głównych zjawisk patologii indywidualnej zaliczyć można takie patologie jak samobójstwa, zabójstwa, hazard, alkoholizm, prostytucja.

Samobójstwa 

Za samobójstwo uważa się wszystkie przypadki śmierci, będące pośrednim lub bezpośrednim wynikiem działania lub też wstrzymania się od działania ofiary, która wie jaki rezultat to za sobą pociąga. W oparciu o klasyczne rozróżnienie samobójstwa można podzielić na trzy kategorie:

·         Samobójstwa altruistyczne- to samobójstwa popełnione ze względu na dobro grupy społecznej, do której samobójca należy. Tak więc bohaterskie ataki na nieprzyjaciela, które miały miejsce w czasie drugiej wojny światowej takie jak na przykład rzucanie się pod pociągi lub czołgi przez żołnierza opasanego wiązką granatów, zasłonięcie własnym ciałem wylotu bunkra w którym tkwi karabin maszynowy, są to właśnie przykłady samobójstw altruistycznych. Do tej kategorii należeć będą również zachowania wiernych sług czy oddanej małżonki, która w Indiach w pewnych sytuacjach miała obowiązek zgodzić się na odebranie jej życia po śmierci małżonka. A więc samobójstwa altruistyczne wskazują na tak daleko idącą socjalizację, że jednostka za cenę własnego życia bierze na siebie ciężar odwrócenia jakiegoś nieszczęścia,  które może spaść na grupę społeczną, do której należy, lub traktuję obowiązek zinstytucjonalizowanych w tej grupie społecznej jako święty i nienaruszalny. 

·         Samobójstwa egoistyczne- to samobójstwa w których cechą charakterystyczną są liczne związki jednostki ze społeczeństwem, do którego ta jednostka należy. Stosowania się do generalnej tezy Durkheima: „liczba samobójstw jest odwrotnie proporcjonalna do integracji grupy, do której jednostki należą jako ich części składowe”. Popełniając samobójstwo egoistyczne jednostka załatwia swoje sprawy, nie licząc się z obowiązkami wobec innych członków społeczeństwa do której należy. U jednostki samobójczej dominuje zatem subiektywny punkt widzenia.

·         Samobójstwo anomiczne- jest podobne w swojej charakterystyczne do samobójstwa egoistycznego. Zdarza się ono wtedy gdy ogólna struktura więzi w społeczeństwie , do którego jednostka należy, jest bardzo słaba i luźna. Jednostka czuje się zagubiona w świecie, w którym nie ma w stosunku do niej wyraźnych oczekiwań a jej obowiązki nie są wyraźnie zdefiniowano.

Rozmaite czynniki w rozmaity sposób wpływają na społeczne zamiary samobójstwa. Głównymi czynnikami są: płeć, religia, miejsce zamieszkania, uczestnictwo w wojnach, choroby umysłowe, utrata wygód związanych z zabezpieczeniem materialnym.

Zabójstwa

              Artykuł 148 § 1 polskiego kodeksu karnego powiada „Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności”.  § 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Art. 149. Matka, która zabija noworodka pod wpływem silnego przeżycia związanego z przebiegiem porodu, znacznym zniekształceniem dziecka lub ze szczególnie trudną sytuacją osobistą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art. 150. § 1. Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art. 155. Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Wyżej, przykładowo, przytoczone artykuły pokazują, że ustawodawstwo zna rozmaite stany faktyczne związane z zabójstwem i przewiduje rozmaite sankcje. Zabójstwem w ścisłym sensie jest stan faktyczny z artykułu 148 § 1, natomiast stan faktyczny związany z artykułem 155, to jest tak zwane, zabójstwo nieumyślne, nie jest zabójstwem w ścisłym sensie, może to być no.: przypadkowe przejechanie kogoś samochodem. Podobnie jak istnieją rozmaite prawnicze odróżnienia  różnych zabójstw, odnosząc się do powyższych przepisów, a więc zabójstwo pod wpływem silnego wzruszenie, dzieciobójstwo itp. – podobnie istnieją socjologiczne próby dokonania klasyfikacji zabójstw, dotyczą one przede wszystkim morderstw w sensie właściwym, takich jak. Zachowań, które powodowane są motywem odebrania komuś życia. Wyróżnia się dwa rodzaje zabójstw: pierwszy rodzaj zabójstw wynika z kolejnych, systematycznych, ustawicznie rosnących, wzajemnie się wzmagających, kumulujących napięć. Drugi rodzaj zabójstw wiąże się z nagłą zaskakującą sytuacją kryzysową, która wyzwala gwałtowne reakcje emocjonalne.

Hazard

Przez grę można rozumieć dobrowolne przystąpienie do działania dwu lub więcej osób, która to aktywność zależnie od wzajemnych relacji tych osób lub od czynników od tych osób niezależnych, choć przez nie wywołanych, powoduje rozkład kar i nagród nie dających się z góry bezpośrednio przewidzieć. Natomiast przez hazard można rozumieć grę w tym jej stadium nad którymi podmiot działający utracił już kontrolę. Granice między grą a hazardem są płynne – nie sposób bez arbitralnej decyzji ustalić, gdzie kończy się rozrywka gracza, a zaczyna się działanie hazardzisty.

E. Bergler w pracy Pt.: „The psychology of gambling”  tak ocenia hazardzistę: “Hazard jest typowym, chronicznym I powtarzających się doświadczeniem w jego życiu. Hazard jak gąbka wchłania  wszystkie jego zainteresowania. Hazardzista jest patologicznie optymistyczny w przewidywaniu wygranej, nie wyciąga żadnych nauk z przegranej. Nie potrafi zaprzestać gry, gdy wygrywa. Niezależnie od tego, jaka jest jego początkowa decyzja, ryzykuje więcej, aniżeli sobie może na to pozwolić. Hazardzista szuka i cieszy się dziwnym dreszczem, który nie Mozę być logicznie wytłumaczony, jako że jest splecionym ze sobą cierpieniem i przyjemnością”. Hazardzista kieruje się jedynie mitem ciągłych wygranych i nie bierze pod uwagę niepowodzeń tylko wygrane. Zawsze wierzy że mu się uda. W końcu hazardzista twierdzi, że życie jest niczym innym, jak tylko grą. 

Alkoholizm

Takie zjawiska jak hazard, kazirodztwo itd., mimo iż sporadycznie występują, nie stanowią w Polsce istotnego problemu społecznego, to alkoholizm jest niewątpliwie takim zagadnieniem. W spożyciu spirytusu, wódek czystych i gatunkowych na jednego mieszkańca Polska zajmuje w świecie drugie miejsce po Szwecji.

Spożywanie alkoholu jest wyrazem potrzeby rozładowania poczucia zagrożenia, omawiany generalizujący przeskok, oparty tylko na danych uzyskanych z analizy życia tak zwanych społeczeństw pierwotnych, a sięgający od razu do ogólnych cech natury ludzkiej, okazuje się nieuzasadniony. Przyszli alkoholicy, jeszcze jako dzieci, charakteryzowali się zachowaniem skierowanym na zewnątrz i zachowaniem opartym na zaufaniu w stosunku do siebie; nie byli nękani przez jakieś nienormalnie obawy, byli mało uczuciowi w stosunku do rodzeństwa; niechętni w stosunku do matek, wykazywali szczególną agresywność, sadyzm, charakteryzowały ich niepokoje seksualnie, w sumie byli raczej aktywni aniżeli pasywni. W dorosłym życiu cechowali się: nieregularnym zatrudnieniem w pracy, mało udzielali się w żuciu społecznym, byli niechętni do swojego potomstwa, odgrywali rolę pasywną w rodzinie chyba że katowali ją.

Prostytucja

  Prostytucja jest elementem rzeczywistości o charakterze patologicznym, gdyż wiążąc się z istotna dla każdego człowieka dziedzina , jaka jest seks , nie spełnia jego podstawowych funkcji ograniczając się jedynie do sfery biologicznej. Negatywne oceny moralne związane są również z faktem, ze prostytucja deprecjonuje godność człowieka , traktując go w kategorii przedmiotowej.

   Mimo pozornie świadomego tego czym jest prostytucja bardzo trudno precyzyjnie określić na czym polega to zjawisko i kogo mianem prostytutki można określić. Warto przytoczyć przesłanki określające prostytucje które wyróżniła Mc Caghy w oparciu o dostępną literaturą . Przedstawił on 3 cechy które jego zdaniem można charakteryzować współczesną prostytucje

            Pierwsza z nich dotyczy zachowania prostytutki , które dla klienta ma znaczenie seksualne i zmierza do zaspokojenia popędu .

           Druga z cech wskazuje na element transakcji ekonomicznej czyli zapłaty za to zachowanie.

           Trzecie z przesłanek podkreśla uczuciowa obojętność partnerów , których zachowanie zmierza do wymiany usług.

Prostytucja, podobnie jak i inne zjawisko społeczne , podlega przemianom wynikającym z oddziaływań czynników ekonomicznych, społecznych i obyczajowych.

Badania nie potwierdzają w pełni przypuszczenia w myśli którego patologiczne cechy środowiska rodzinnego – alkoholizm przestępczość , stanowią zaspół,przyczyn dominujących w procesuje schodzenia młodych kobiet na drogę prostytucji.

Ważnym czynnikiem w etiologii prostytucji może być atmosfera wychowawcza w domu rodzinnym czyli awantury zdrady małrzenskie rodziców i niejedno krotne rozbicie rodziny.

Przyczyna schodzenia na droga prostytucji może być tez niezadowolenie ze swoje sytuacji materialnej. Coraz częściej na krok ten decydują sie dziewczęta z normalnych domów , często wykształcone , bowiem moatywacjia osiągnięcia dużych korzyści materialnych .

Patologia grupowa

Rozwód                                                                                                                                             

  Zjawisko rozwodu jest symptomatyczne dla pewnych przejawów dezorganizacji życia rodzinnego. Jed­nakże nie każda dezorganizacja życia rodzinnego ma­ miejsce w określonym społeczeństwie, pociąga za  sobą odpowiednio wzrastającą liczbę rozwodów. Za­leżność ta jest związana z rozmaitymi czynnikami,  głównie formalnymi, które mogą utrudniać lub ułatwiać uzyskanie rozwodów. A więc, innymi słowy, nie zawsze niski procent rozwodów w danym społeczeństwie może być uznawany za wskaźnik niewielkiej dezorganizacji życia rodzinnego. H.Johnson w swej Sociology omawia występujące w różnych społeczeństwach warunki wpływające na liczbę rozwodów. Do istotnych czynników wpływających na liczbę rozwodów zalicza następujące: tolerancyjny stosunek religii do rozwodu (w takich społeczeństwach, jak Egipt lub Japonia, gdzie brak barier religijnych utrudniając...