STANISŁAW LITAK
Historia Wychowania Tom I
DO WIELKIEJ REWOLUCJI FRANCUSKIEJ
KRAKÓW " 2004
Spis treści
Wprowadzenie 9
I. Najstarsze cywilizacje .- J^-
II. Starożytna Grecja 21
1. Wspólne cechy wychowania greckiego 21
2. Sparta. Wychowanie wojskowe 23
3. Ateny. Wychowanie obywatelskie 25
4. Sofiści ' 27
5. Sokrates 28
6. Platon 29
7. Isokrates 31
8. Arystoteles 32
III. Hellenizm 33
1. Charakterystyka i ramy czasowe 33
2.Wielkie ośrodki kultury hellenistycznej.
Nowy model wychowania i szkolnictwa 34
IV. Rzym 37
1. Ogólna charakterystyka 37
2. Wychowanie rodzinne i wpływy greckie 37
3. Organizacja szkół 39
4. Rzymska myśl pedagogiczna okresu republiki
i cesarstwa 40
a) Seneka Młodszy 40
b) Marek Fabiusz Kwintylian 41
c) Plutarch z Cheronei 42
V. Wychowanie i szkolnictwo pierwszych wieków
chrześcijaństwa 43
1. Trudne początki i umacnianie się chrześcijaństwa 43
2. Chrześcijański ideał wychowawczy 44
3. Rola Ojców i pierwszych Doktorów Kościoła 45
4. Rozwój szkolnictwa w Cesarstwie Bizantyńskim 48
VI. Średniowiecze 51
1. Pojecie średniowiecza 51
2. Między antykiem a średniowieczem 52
a) Boecjusz 52
b) Kasjodor 53
c) Izydor z Sewilli 53
d) Druidzi . .. , 54
e) Benedyktyni ś *.. 54
3. Reformy oświatowe Karola Wielkiego
Renesans karoliński 56
4. Odrodzenie XII wieku. Początki scholastyki 57
5. Rozwój szkół zakonnych ?<.% 59
6. Szkoły katedralne, kolegiackie i parafialne 60
7. Wychowanie i rozwój szkolnictwa w Polsce 61
8. Powstanie i rozwój uniwersytetów.
Złoty wiek kultury szkolnej 63
9. Rozwój szkolnictwa żydowskiego w diasporze ' 71
10. Metody wychowania, program i dydaktyka
średniowieczna 71
VII. Edukacja pozaszkolna 75
1. Wychowanie stanowe 75
2. Wychowanie religijno-wyznaniowe 78
VIII. Wychowanie i szkolnictwo w okresie Odrodzenia
i Humanizmu 83
1. Co to jest Odrodzenie i Humanizm? 83
2. Italia. Początki humanistycznej myśli pedagogicznej.
Szkoły dworskie 85
3. Niderlandzka myśl pedagogiczna.
Szkoły Braci Wspólnego Życia 89
4. Odmienność angielskiej myśli pedagogicznej 93
5. College de France. Humanistyczna myśl pedagogiczna
we Francji 96
6. Humanizm a polskie szkolnictwo.
Polscy pisarze pedagogiczni epoki Odrodzenia 99
I.. Reformacja 111
1. Reformacja jako ruch religijny i społeczny. :
Powstanie nowego szkolnictwa 111
2. Marcin Luter i jego stosunek do szkół 113
3. "Praeceptor Germaniae". Reformy szkolne
Filipa Melanchtona 114
4. Gimnazjum Jana Sturma 116
5. Jan Kalwin twórcą szkolnictwa kalwińskiego 118
6. Szkolnictwo protestanckie w Polsce 120
X. Wychowanie i szkolnictwo katolickie
w okresie potrydenckim 129
1. Nowe prądy w Kościele w czasach reform
i kontrreformacji 129
2. Nowego typu szkolnictwo zakonne 130
a) Szkolnictwo jezuickie 130
b) Szkolnictwo oratorianskie i pijarskie 135
c) Szkolnictwo innych zakonów 137
3. Szkolnictwo parafialne 138
4. Szkolnictwo teologiczne 139
5. Edukacja dziewcząt 141
XI. Rozwój Szkolnictwa potrydenckiego w Rzeczypospolitej 143
1. Uniwersytety i ich kolonie 143
2. Wielki rozwój kolegiów zakonnych 145
3. Apogeum i upadek szkolnictwa parafialnego
w XVII-XVIII w. 149
4. Studia zakonne i seminaria duchowne 151
5. Edukacja dziewcząt w Rzeczypospolitej 153
XII. Rozwój szkolnictwa na Rusi do II połowy XVII w. 155
XIII. Rozwój nauki i myśli pedagogicznej
w dobie realizmu XVII w. 159
1. Warunki polityczne. Przewrót w nauce i filozofii 159
2. Zmiany w pedagogice epoki realizmu. Bacon,
Kartezjusz 161
3. Wolfgang Ratkę 162
4. Utopiści. Tomasz Campanella i Jan Walenty Andrea 163
5. Największy pedagog XVII w. Jan Amos Komeński 165
6. Janseniści 1"7Ł
7. Pedagogika rewolucji angielskiej 173
8. Początki szkolnictwa wojskowego 176
XIV. Oświecenie. Wiek pedagogiczny 179
1. Co to jest Oświecenie? 179
2. Anglia. John Locke. Wychowanie gentlemana 181
3. Francja. Claude Fleury. Użyteczność wychowania 182
4. Fenelon. Problem wychowania dziewczą 184
5. Markiza Francoise d'Aubigne de Maitenon 185
6. Wychowanie naturalne. Jean Jacąue Rousseau 186
7. Oświata dla ludu 191
8. Szkolnictwo żydowskie 197
XV. Idea szkoły nowoczesnej, świeckiej i ludowej 201
1. Kasata jezuitów. Sekularyzacja szkolnictwa 201
2. Reformy szkolne w Portugalii i Francji 202
3. Kryzys i reformy uniwersytetów 204
XVI. Wielkie reformy szkolne w Rzeczypospolitej 207
1. Reforma Stanisława Konarskiego 207
2. Reforma szkół jezuickich 208
3. Powstanie szkoły rycerskiej w Warszawie 210
4. Komisja Edukacji Narodowej. Początki nowoczesnego
szkolnictwa w Rzeczypospolitej 211
XVII. Reformy szkolne w Rosji 219
1. Reformy Piotra Wielkiego 219
2. Rozwój nauki i szkolnictwa w Rosji w okresie
'.-, Oświecenia 221
XVIII. Myśl pedagogiczna wielkiej rewolucji francuskiej 223
1. Ogólne przesłanki 223
2. Projekty nowoczesnego szkolnictwa 224
a) Karol Maurycy Talleyrand 224
b) Antoni Michał Condorcet 224
c) Ludwik Michał Le Pelletier 225
3. "Ojciec szkoły ludowej", Jan Henryk Pestalozzi 226
Bibliografia (Wybór) 231
Indeks osób 235
Indeks miejsc geograficznych 241
Wprowadzenie
Od dłuższego czasu odczuwa się w Polsce brak syntetycznego opracowania dziejów wychowania. Powstały w dwudziestych i na początku trzydziestych lat XX wieku podręcznik Stanisława Kota, jakkolwiek wznowiony w 1994 roku, jest już jednak całkowicie przestarzały. Natomiast syntezy historii wychowania wydane w czasach PRL od początku budziły różnorodne zastrzeżenia. Ponadto wyraźnie były pisane na zamówienie ideologiczne, upraszczając, a w niektórych przypadkach nawet wypaczając rzeczywistość historyczną. Inne bowiem w tym czasie "zniewolenia", ze względu na cenzurę, ukazać się nie mogły. Krótkie zaś ujęcia historii wychowania, opublikowane w Polsce w ostatnich kilkunastu latach mają raczej charakter doraźnych skryptów. Tymczasem tak w Polsce, jak i za granicą zaznaczył się wyraźny postęp w dziedzinie monograficznych studiów z historii wychowania. W niektórych krajach zachodnich powstały także nowoczesne monumentalne syntezy tej dziedziny wiedzy.
Prezentowane tu ujęcie ma jednak swoje ograniczenia. Bazuje na wykładach, jakie autor prowadził przez ponad dwadzieścia lat w Instytucie Historii i w Instytucie Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Inny jest jednak język "mówiony", a inny "pisany". Dlatego tekst w wielu miejscach odbiega od wykładu. Z wykładami związana jest tylko ogólna jego koncepcja. Wiele kwestii należało bowiem przedstawić szerzej, a z niektórych trzeba było zrezygnować. Jest to wybór różnych zagadnień i, jak każdy wybór, jest subiektywny, może budzić wiele wątpliwości. Dyskusja powinna tu jeszcze nie jedno zmienić i uściślić.
Przez historię wychowania w niniejszym ujęciu rozumiemy w pierwszym rzędzie dzieje myśli pedagogicznej oraz dzieje różnych form wychowania i kształcenia, jak też historię instytucji do tego powołanych. Przede wszystkim jednak zajmiemy się dziejami wychowania i kształcenia szkolnego, a tylko niektórymi aspektami edukacji pozaszkolnej. Edukację, czyli wychowanie i kształcenie rozumiemy jako zapoznawanie młodego pokolenia z wartościami i technikami charakterystycznymi dla danej cywilizacji i epoki. Historia wychowania jest niewątpliwie częścią historii kultury. Jej przedstawienie wymaga więc uwzględnienia szerszego kontekstu dziejów kultury danego okresu.
Praca ogranicza się w zasadzie do Europy, stanowiącej wyodrębnioną całość cywilizacyjną i zmierzającej obecnie do jedności politycznej, a jej zakres chronologiczny obejmuje czasy od starożytności aż do wielkiej rewolucji francuskiej, czyli do wykształcenia się nowoczesnego szkolnictwa, oraz w dużym stopniu także wychowania, w ramach struktur państwowych.
Niniejsze ujęcie jest nieco szersze niż przewiduje aktualny program uniwersytecki. Jego zakres treściowy bardziej jest zgodny z założeniami Uczelni autora. Sądzimy, że program historii wychowania powinien być rozszerzony, bowiem wielu problemów pedagogiki współczesnej jako nauki najbardziej humanistycznej, bo dotyczącej formowania człowieka, jest głęboko zakorzenionych w przeszłości, i nie można ich do końca zrozumieć bez należytego poznania kontekstu historycznego, w szczególności zaś kontekstu dziejów filozofii i teologii różnych religii i wyznań, czyli tych gałęzi nauk, które leżały u podstaw prawie każdej myśli pedagogicznej interesującego nas okresu.
STAROŻYTNOŚĆ
Najstarsze cywilizacje
Egipt
Urzędnik państwowy
Szkoły kapłańskie
Aleksandria
wolfy12