nie-boska komedia.rtf

NIE-BOSKA KOMEDIA:

Znaczenie tytułu "Nie-Boska komedia": analogiczny jak w "Boskiej komedii" jest u Krasińskiego motyw potajemnej wędrówki hrabiego Henryka, oprowadzanego przez Przechrztę po obozie rewolucyjnym, gdzie widzi również piekło, ale jest to już piekło rewolucyjne, ziemskie, ludzkie; sceny te nie mają nic wspólnego z Bogiem - są dziełem ludzkim za namową szatana, co sugeruje też zawarte w tytule przeczenie "nie"; słowo "komedia" brzmi tu ironicznie.

Przebieg wydarzeń w utworze:

- Ślub Męża - hrabiego Henryka z Marią. Poczucie omyłki życiowej Męża.

- Fantastyczny lot Męża za Dziewicą, chrzest Orcia. Wizyta Henryka w szpitalu i śmierć Marii.

- Modlitwa Henryka z synem przy grobie Marii w dziesięć lat po jej śmierci.

- Spotkanie Henryka z Orłem. Postępująca choroba Orcia.

- Wędrówka Hrabiego po obozie rewolucjonistów, jego obserwacje.

- Spotkanie dwóch wodzów - Henryka i Pankracego, ich polemika - pojedynek ideowy.

- Przysięga hrabiego Henryka i arystokratów w katedrze zamku Św. Trójcy.

- Scena w lochach, sąd duchów nad Henrykiem. . Walka, starcie się dwóch obozów - arystokratycznego i rewolucyjnego, zdobycie zamku Św. Trójcy.

- Smierć Orcia i samobójstwo Henryka. Wizja Chrystusa - śmierć Pankracego.

Dramat rodzinny, problem romantycznego poety i poezji:

- w dniu ślubu Henryk jako Pan Młody widzi w ukochanej wcielenie piękna i poezji, chce, by była jego muzą i natchnieniem; oboje pobierają się z miłości, przeżywają szczęśliwe wydarzenie,

- Henryk na tle spraw rodzinnych jako mąż i ojciec; po ślubie rozpoczyna się tragedia, Henryk czuje się poetą, jest człowiekiem wrażliwym, nie interesuje się zwykłym, codziennym życiem ani sprawami rodziny, jest niezdolny do normalnego życia, czuje wokół siebie pustkę,  nie odpowiada mu i nie daje mu szczęścia uporządkowane i zorganizowane życie rodzinne, nie dostrzega jego wartości, chce się z jego kręgu wyrwać i uciec przed rzeczywistością oraz codziennymi obowiązkami,

- jego poczucie omyłki życiowej przy boku kochającej go żony, która miała być dla niego muzą i natchnieniem, a okazała się zwykłą, ziemską kobietą, związaną z prozą codziennego życia, nie poetką; nie potrafi ona czuć i odbierać poezji, jest zbyt prosta i realistyczna, dlatego tak bardzo pragnie talentu poetyckiego dla swego syna (aby ojciec go kochał), żądając, aby stał się poetą; błogosławi go na poetę i przeklina, jeśli poetą nie będzie (bardzo dziwny chrzest!); później sama, już w czasie choroby psychicznej, mówi o sobie jako o poetce, chcąc tym odzyskać miłość swojego męża.

Portret Henrykajako romantycznego poety, tragizmjego oderwania się od rzeczywistości:

- Henrykjako człowiek i twórca: indywidualista, egoista, egocentryk, oderwany od realnego życia, wyobcowany, bezkrytycznie uwielbiający poezję, żyje tylko własnymi fikcjami poetyckimi i marzeniami o miłości i sławie; ten świat własnych marzeń i wyobraźni traktuje jako realny, idealny i ważniejszy od świata rzeczywistego,

- kochając i ceniąc tylko własne fikcje poetyckie ciągle przetwarza rzeczywistość w poezję i poddaje się jej urokowi,

- dostrzega on dramatyczną sprzeczność między swoim życiem, a uprawianą przez siebie poezją romantyczną; rozdźwięk między osobowością poety a pięknem jego słów został trafnie oddany w słowach, pisząc utwory na cześć miłości, nie dostrzega oddania i duchowych cierpień żony,

- daje się unieść własnej wyobraźni i mimo że zostaje (trzykrotnie) ostrzeżony przez Anioła Stróża, ulega trzykrotnie pokusom poetyckim, takim jak: Dziewica (symbol poezji), Orzeł (sława), Eden (natura),

- są to pokusy szatańskie, mamiące bohatera (ideał romantycznej poezji został ukazany w I cz. dramatu, marzenia o sławie, duma rodowa, poczucie własnej wyższości w pozostałych częściach, a obraz Edenu nie został rozwinięty w utworze, jest niejasny),

- poezja, sława i natura - trzy romantyczne ideały - są celem marzeń i dążeń Henryka; składają się na jego boski ideał poezji, ale wszystkie trzy stają się nieosiągalne, gdyż są jedynie złudzeniem romantycznej wyobraźni,

- dla marzeń poetyckich poświęca szczęście żony, życie syna i własny spokój; dopiero po powrocie do domu z wędrówki za złudą poezji zdaje sobie sprawę z pomyłki, która doprowadziła jego i rodzinę do tragedii,

- po śmierci Marii zrozumiał, że to ona była jego prawdziwą miłością, straconą, nieszczęśliwą, tragiczną, więc romantyczną, · po śmierci żony docenia dopiero, co znaczy być normalnym

człowiekiem, a nie poetą, lecz jestjuż za późno na odwrócenie sytuacji, przegrywa sam ze sobą; za późno przekonuje się, że idąc za marą piękna staje się igrzyskiem szatana,

- walczą o niego dobre i złe duchy, ale decyzja wyboru należy do niego i on ponosi za siebie ostateczną odpowiedzialność; w IV części w scenie w lochach zamku odbywa się nad nim sąd:

- w chwili samobójczej śmierci Henryk wypowiada słowa: "Poezjo, bądź mi przeklęta, jako ja sam będę na wieki!" - przeklina poezję, dostrzegając w niej przyczynę własnej

klęski, zarówno w życiu rodzinnym, jak i publicznym oraz źródło nieszczęść swoich najbliższych,

- w osobie hrabiego Henryka potępił Krasiński tych poetów romantycznych, którzy uciekali od ówczesnej rzeczywistości i zamykali się w kręgu własnych marzeń i fantazji, - pokazał fałszywego poetę, przez którego płynie strumień piękności, ale który sam nie jest pięknością,

- zrobił z niego człowieka potępionego na wieki za to, że niczego nie kochał, niczego nie czcił prócz siebie i swoich myśli.

Rewizja romantycznego mitu o poecie i poezji:

- Krasiński ukazuje typ poety "nieszczęśliwego" i typ poety błogosławionego":

- Henryk to poeta "nieszczęśliwy", przeklęty; podążył za szatańskim wcieleniem poezji, które nie pozwoliło mu żyć w codziennej rzeczywistości; "nieszczęśliwym" poetą czyni go również poczucie niemożności dokonania wiernego przekazu poetyckiego tego, czego pragnie,

- Orcio zbliża się do ideału poety "błogosławionego"; widzi oczyma duszy, ma wielki talent poetycki, zna tajemnice niedostępne dla innych; poezjajest dla niego treścią życia, oddzielnym światem, w którym żyje, ale płaci za wszystko zdrowiem (słaby, chory, traci wzrok),

. Krasiński dokonuje próby stopienia życia z poezją (co jego bohaterowi się nie udaje) i ostroje rozgranicza, przeciwstawiając romantycznej poezji ideał życia rodzinnego, a sławie - miłość bliźniego i filantropię,

· stwierdza, że poezja może być dwuznaczna:

- ideałem piękna, natchnieniem, świętością, czyli darem Boga (jak uważali romantycy),

- fałszem, źródłem nieszczęść, rozpaczą, przekleństwem, gdy przyczynia się do powstawania zła, a więc darem szatana, jak w przypadku hrabiego Henryka;

uprawianie poezji przez Męża, Orcia i Marię prowadziło w każdym z tych trzech przypadków do tragicznych następstw.

Rewolucja społeczna jako czynnik niszczący:

- Nie-Boska komedia" - dramat o powszechnej rewolucji społecznej, który nie mówi konkretnie o powstaniu listopadowym, ale nawiązuje do niego przez podkreślenie, że celem rewolucji jest zniszczenie arystokracji (zgodnie z opinią ojca poety o powstaniu listopadowym); w krajach zachodnich rewolucje były już kierowane przeciwko burżuazji,

- Krasiński, arystokrata, wróg rewolucji, jest przekonany, że: - Europa znajduje się w przededniu powszechnej rewolucji ludowej,

- rewolucja jest historyczną koniecznością, - jest ona nieuchronna i nieunikniona,

- niewłaściwe stosunki społeczne muszą do niej doprowadzić, - przyczyną jej jest nędza, krzywda i cierpienie mas ludowych oraz egoizm, pasożytnictwo i zachłanność klas posiadających,

- jest ona katastrofą przynoszącą zagładę dotychczasowego dorobku ludzkiego,

- wynikiem jej musi być zniszczenie starego, feudalnego porządku społecznego,

- jest ona czynnikiem wyłącznie niszczącym; może doprowadzić do zniszczenia starego świata, ale nie będzie zdolna do zbudowania nowego, piękniejszego świata (ojakim marzy wódz rewolucjonistów - Pankracy), bo nie można niczego zbudować, kierując się nienawiścią i zemstą; ludziom powinna przyświecać idea miłości Chrystusa i bliźniego; czynnikiem twórczym w życiu społeczeństw jest tylko miłość Chrystusowa, która jest zdolna odrodzić świat, ale takiej miłości nie ma ani wśród rewolucjonistów, ani wśród arystokracji,

- Nie-Boska komedia" jest ostrzeżeniem przed rewolucją; wjej obrazie, jaki poeta daje w utworze, góruje idea nienawiści do panów, żądza odwetu i chęć materialnego użycia; rewolucjajawi sięjako piekło na ziemi,jako przerażająca, krwawa, szatańska potęga niszczenia.

Obóz arystokratyczny:

- bóz arystokratyczny to szlachta, hrabiowie, baronowie , książęta, burżuazja i bankierzy - warstwy najbogatsze, najbardziej wpływowe w hierarchii społecznej i broniące ustalonego porządku społecznego; przedstawicielem ich i wodzem jest hrabia Henryk,

- Krasiński patrzy obiektywnie na arystokrację, czyli swoją klasę społeczną: daje trafny, głęboki i właściwy jej obraz, bezlitośnie, nawet z pogardą obnaża wszystkie wady i zbrodnie arystokratów i szlachty, a częściowo również bankierów i fabrykantów; potępia ich i skazuje na zagładę,

- zarzuca arystokracji wszystkie cechy typowe dla klas zdegenerowanych i zamierających oraz mocno podkreśla zbrodnie, które w ciągu wieków składały się na wybuch gniewu mas ludowych,

- w czasie wędrówki hrabiego Henryka po obozie rewolucjonistów pod adresem arystokracji padają ostre słowa krytyki ze strony lokai pragnących zemsty za lata ciężkiej pracy i pogardy; padają słowa przekleństwa dla kupców i dyrektorów fabryk od rzemieślników skarżących się na swój los, za ślęczenie" w ciasnej komorze nad warsztatem jedwabiu;

słychać też okrzyki nienawiści chłopów pańszczyźnianych do panów i żądanie ich śmierci za dni pańszczyzny i wszystkie krzywdy,

- w czasie spotkania Pankracego z Henrykiem wódz rewolucjonistów bardzo ostro krytykuje arystokratów, zarzucając im: zdegenerowanie, małość, tchórzostwo, słabość, wyzysk, rozpustę, podłość, fałszerstwo, przekupstwo, nicość moralną, zbrodnie, egoizm stanowy, nazywając ich ludźmi zgrzybiałymi i robaczywymi,

- Krasiński, krytykując arystokrację, podkreśla równocześnie jej zasługi, stając w obronie wartości przez nią tworzonych; hrabia Henryk w czasie rozmowy z Pankracym przypomina, że arystokracja od wieków broniła granic państwa, wiary

chrześcijańskiej, tradycji, dbała o kulturę i rozwój duchowy społeczeństwa oraz opiekowała się ludem wiejskim,

- w obliczu klęski arystokraci załamują się szybko, nie chcą się bić dalej, żądają od hrabiego Henryka układów, wypowiadają mu posłuszeństwo, są podli, pozbawieni godności osobistej, myślą tylko o ratowaniu własnego życia, nawet za cenę honoru, rozpaczliwie szukają dla siebie ratunku choćby w hańbie i upodleniu,

w scenie pertraktacji Ojca Chrzestnego z Henrykiem, ten nie chcąc słyszeć o układach, sam krytykuje ostro arystokratów, zadając im pytania-oskarżenia, na które nie oczekuje odpowiedzi:

- walkę dwóch obozów - arystokracji i rewolucjonistów umieścił Krasiński w Okopach Św. Trójcy na Podolu, upamiętnionym przez konfederację barską, w której chlubnie zapisali się przodkowie jego rodu.

Mąż - hrabia Henryk:

- romantyczny poeta i dumny arystokrata, po swej metamorfozie nie poświęca się za ojczyznę i nie walczy ojej wolność, jak inni bohaterowie romantyczni, lecz o interesy swojej klasy społecznej,

- człowiek próżny, pragnie sławy, której mitem mamił go Szatan - Orzeł; żądny władzy, chce odegrać rolę przywódcy, wyróżnia się w obozie arystokratów jako szlachetny, dumny i odważny ich obrońca,

- jest osamotniony, pogardza zarówno tymi, z którymi walczy jak i tymi, którymi kieruje,

- za swój egoizm zostaje należycie oceniony w scenie w lochach zamku, gdzie słyszy gorzkie słowa potępienia,

- onjeden spośród arystokratów walczy do końca, zachowuje swoją godność nawet w obliczu klęski, a w końcu popełnia samobójstwo, by nie dostać się w ręce wrogów, złorzecząc poezji, która go pchnęła do walki,

- klęska,jaką Henryk ponosi, wg Krasińskiego,jest konsekwencją jego życia i charakteru; klęska ta jest jednocześnie klęską całej klasy społecznej, którą on reprezentuje.

Obóz rewołucjonistów:

- obóz rewolucji to robotnicy, rzemieślnicy, chłopi, lokaje i przechrzty (Żydzi, którzy przyjęli chrześcijaństwo)

- głodni, wynędznieni, spracowani; ubrani w łachmany nędzarze, którzy nie mogą już dłużej znosić wyzysku, są doprowadzeni do ostateczności, gotowi do walki,

- do walki gna ich głód, nędza, rozpacz, cierpienie, poniżenie, hańba, chęć wywalczenia lepszych warunków życia,

- cechuje ich nienawiść do arystokratów, żądza zemsty, rozlewu krwi i odwetu za doznane krzywdy, poniżenia oraz chęć użycia,

· opinia o rewolucjonistach:

- wypowiedzi przedstawicieli robotników, lokai, rzemieślników i chłopów w czasie wędrówki Henryka po obozie rewolucyjnym w towarzystwie Przechrzty,

- wypowiedzi Henryka w czasiejego rozmowy z Pankracym, kiedy mówi, że patrząc w nocy na pląsy motłochu, widział stare zbrodnie świata odziane w nowe szaty,

- Krasiński ukazał rewolucjonistów mniej obiektywnie niż arystokratów, w negatywnym świetle, stronniczo, krzywdząco; rewolucjoniści w jego oczach to bezideowy, rozwydrzony motłoch, którego celem jest "rozpusta, złoto i krew" oraz zniszczenie starego świata feudalnego; brak w nich idei tworzenia nowej rzeczywistości; żaden z rewolucjonistów nie widzi prawdziwego celu rewolucji - budowy nowego świata na gruzach starego,

- jedynie Pankracemu przypisuje zrozumienie celów i zadań rewolucji, o czym świadczy wypowiedź Pankracego o "połowie pracy" wykonanej oraz jego marzeniach na przyszłość

- żądzę zemsty ukazuje Krasiński jako dążenie rewolucjonistów do osiągnięcia celów osobistych,

- sądzi, że na gruzach starego świata powstanie nowa uprzywilejowana klasa (np. Blanchetti myśli o własnej karierze, przechrzty myślą jedynie o zwycięstwie Izraela, ludem pogardzają),

- Krasiński ukazuje, że Okopy Św. Trójcy zostają zdobyte przez rewolucjonistów, ale żadna ze stron nie osiągnęła ostatecznego zwycięstwa, bo jedni zostaną wytępieni, a drudzy skażą się na zagładę przez swoje zbrodnie i rozpustę, a wtedy przyjdzie Chrystus i dokona ostatecznego sądu,

- Pankracy, wg Krasińskiego, odnosi tylko chwilowe zwycięstwo, pada martwy przed wizją Chrystusa z okrzykiem "Galilejczyku, zwyciężyłeś"; jego śmierć jest wynikiem ingerencji Boga w historię; o ostatecznym wyniku walki decyduje interwencja Boża, interwencja Opatrzności czuwającej nad biegiem dziejów historii; zagadnienie historii i Boga; prowidencjalizm - teoria uwzględniająca dwa czynniki zmian: ludzki i Boży, wedhzg niej historiajest wynikiem planów i wyroków Boga; taką logikę zastosował Krasiński w swoim utworze.

Pankracy: człowiek o wielkim rozumie i żelaznej woli, pogardza rewolucjonistami, odczuwa swą wyższość nad masami, którymi kieruje, umie ocenić pozytywne rysy charakteru Henryka ("onjeden spośród was dotrzymał słowa"), prowadzi rewolucjonistów do walki i zwycięża; zdobywa ostatnią w Europie ostoję arystokratów - Okopy Św. Trójcy, a resztki jej obrońców każe stracić, odnosi zwycięstwo, ale spocząć nie umie, jego plany zbudowania nowego społeczeństwa wolnego, bogatego i szczęśliwego, marzenia, aby ziemia stała sięjednym kwitnącym miastem, nie spełniają się, gdyż pada martwy, rażony wizją Chrystusa, jego śmierć, w intencji Krasińskiego, miała wyrażać klęskę obozu rewolucyjnego; lecz on ginie, a rewolucjoniści pozostają przy życiu.