81. Przedstaw najważniejsze dokonania w terapii w starożytnej Grecji i Rzymie.
82. Omów najważniejsze dokonania w terapii w kalifatach arabskich oraz w okresie średniowiecza w Europie (do końca XV wieku).
83. Przedstaw sposoby terapeutyczne stosowane w starożytnej Mezopotamii, Indiach i Chinach.
84. Jak doszło do poznania przyczyn zaburzeń czynnościowych gruczołów dokrewnych?
85. Jakie środki wprowadził do terapii Galen a jakie Paracelsus?
81
Starożytna grecja miała bardzo dobrze rozwinięte ziołolecznictwo. Znajdujemy na to dowody w poematach homera jak rownież w mitologii greckiej. Do rozwinięcia tego rodzaju terapii przyczynił się
Aleksander macedoński, ktory zajmując obszerne ziemie sprowadzał zioła z różnych krain i przyczynił się do zapoczątkowania handlu zielarskiego. Grecja importowała zioła również z Indii i egiptu, niektóre
wprowadziła do uprawy. Bardzo szybko pojawiły sie specjalności związane z przyrządzaniem leków oraz leczeniem. Farmakopole to lekarze specjalizujący się w przyrządzaniu leków. Korzeniokrajcy, czyli
rizotomowie zajmowali się praktycznie zielarstwem - zbiorem ziół, szukaniem, krajaniem i sprzedawaniem w apothekach.
Krataeus - stworzył najstarszy znany ilustrowany grecki podręcznik - dzieło "Rhizotomikon" na temat ziół.
Teofrast - jego dzieła stały się głównym źródłem wiedzy zielarskiej dla badaczy. Wykpiwał przesądy związane z botaniką.
Mithrydates Eupator - król Pontu - wynalazł teriak, odtrutkę sporządzaną z 54 roślin leczniczych. W obawie przed otruciem codziennie przyjmował pewną dawkę a potem powiększające się dawki ziół trujących, w
efekcie uodparniając się na nie. Zginął od miecza...
Dioskurides - I w.n.e. - Działał w Rzymie w czasach Klaudiusza i nerona, dzieło 'O środkach leczniczych'. Dioskurides sam zbierał rośliny lecznicze, opisywał je, podawał synonimy, sposoby przechowywania,
przerabiania i przygotowywania z nich leków, a wreszcie dawkowania i działania. Wszystko bez przesądów i zabobonów. Dzieło składało się z 5 ksiąg zawierających w sumie 944 rozdziały. Niestety podział tematów
jest raczej pomieszany. Opisał 383 roślin.
Księga I - opis surowców aromatycznych. olejów, maści, drzewa dające soki, żywice, balsamy i owoce
Księga II - zwierzęta i śr. lecznicze i spożywcze z nich pozyskane
Księga III - korzenie, ziołam nasiona, wyciągi z nich.
Księga IV - pozostałe z wcześniejszego, a także gąbki i grzyby
Księga V - winorośla, wina, octany, minerały itd.
Dzieło to uchodziło za wyrocznię jeszcze w XVII w.
Rzymianie późno zaczęli interesować się środkami leczniczymi. Importowali je z licznych prownicji, których najsłynniejsza jest na Krecie. Poza Dioskuridesem wielkim encyklpedistą w I w.n.e. był Pliniusz starszy
którego działalność miała ogromne znaczenie dla rozwoju nauk przyrodnicych i zielarstwa. Jego dzieło "Historii naturalnej ksiąg 37" nie było pracą oryginalną jak dzielo Dioskuridesa, lecz kompilacją ok. 2tys.
prac. On sam nie był ani przyrodnikiem ani lekarzem. Księgi od XX do XXVII to opisy środków leczniczych pochodzenia roślinnego. Od XXVIII do XXXII to leki pochodzenia zwierzęcego, a od XXXIII do XXXVII to księgi
zajmujące się mineralogią i jej związkami z medycyną. Dzieło zawierało wiele ciekawostek.
Scribonius Largus (także I w.n.e.) stworzył dzieło o lekach "Skład leków", opisał 242 roślinnych, 36 mineralnych i 29 zwierzęcych środków leczniczych. Zawiera również wiele porad i jest to prototyp późniejszych
lekospisów, dispensatoriów i farmakopei.
Galen odbywał dalekie podróże w celu zebrania rzadszych gatunków roślin, starał się obserwować rośliny w ich naturalnych warunkach. Walczył z poglądem, że tylko cesarskie planatacje na Krecie dostarczają
cennego surowca. W Italii odnalazł cenne dla lecnictwa: majeranek, centuria, dziurawiec, tasznik, ożanka itd. Poza tym Galen przypisał roślinom 4 elementarne jakości(ciepło, zimno, wilgoć, suchość) oraz 4
stopnie nasilenia. I tak mięta na początku w 4 stopniu oziębia.
82
Najważniejsze dokonania w kalifatach arabskich w terapii..
Przede wszystkim dobrze rozwinięta koproterapia, patrz odp. 83. Arabowie zaczęli interesować się lekami po rozpadzie na 3 kalifaty: bagdadzki, afrykański
i hiszpański. Zakładano liczne bioblioteki i szpitale, przy których urządzano apteki. Wprowadzono do użytku pojęcie lekarza i aptekarza. Rozwinęła się chemia
medyczna czyli al-chemia. Arabowie duże znaczenie przywiązywali do postaci leku i umiejętności przyrządzania go. Dysponowano wieloma (ok.2000) różnymi
lekami, więc nastąpił podział na tych którzy badali chorych i wypisywali im leki, oraz na tych którzy sporządzali owe medykamenty. Doprowadziło to
do powstania pierwszej publicznej apteki pod koniec VIII w.
Rhazes z Chorosemu - "arabski Galen" - pozostawił ok. 200 prac, wprowadził nowe metody sporządzania leków, poprzez zagęszczanie soków roślinnych,
pigułki powlekane klejem roślinnym dla uzyskania smaku i zapachu, czy fermentacje cukru i udoskonaloną destylację alkoholu. Był kierownikiem szpitala.
Sabur ben Sahl - wprowadził dispensatorium dla aptek, zawierający alfabetycznie ułożony wykaz leków prostych i złożonych.
Awicenna - jego dzieło "Canon Medicinae" opisał pokaźną liczbę leków złożonych, z dokładnymi opisami sposobu działania oraz zastępowanie jednego leku drugim.
Dzieło to po przetłumaczeniu na łacinę wyparło z uniwersytetów dotychczas jedyny autorytet, Galena. Podział na neogalenistów i arabistów ale o tym później.
Średniowiecze zaczyna się w I w.n.e. Lecz dopiero w VI wieku powstawały liczne bractwa zakonne i ich klasztory.
Zaczęto uprawiać w nich zioła lecznicze. Na Monte Cassino mieścił się jeden z pierwszych klasztorów, których zioła powędrowały na północ przez ogródki
wiejskie, do tych znanych na całej Europie. Karol I wydał edykt w którym nakazał by we wszystkich ogródkach umieszczano wszystkie zioła tj. lilie, róże
kozieradki itp.. Dysponumemy również planem ogrodu w Saint Gallen w Szwajacarii, który obejmował 16 grządek z roślinami leczniczymi i 18 z jarzynami.
Schyłek średniowiecza w Europie do prawdziwa moda na zielniki, najlepszy był ilustrowany "Liber de simplicibus" ułożony przez Benedetto Rinio z Wenecji
w 1410(jak grunwald!). 450 wspaniałych rysunków. Był też "Ogród zdrowia" anonimowe, w którym pełno było niedorzeczności i bajek, niemniej jednak było to
dzieło przełomowe i bogato ilustrowane. większośc rękopisów pochodziło z fantazji. Należy wspomnieć jeszcze o tym że w międzyczasie wynaleziono druk co
znacznie wpłynęło na obrót i dostępność dzieł.
Nową epokę ziołolcznictwa wprowadził Paracelsus i jego idea o sygnaturze. W myśl jego idei Bóg dał lek na każdą chorobę, a by ułatwić ich odnalezienie
wyposażył ów lek w pewne znaki zewnętrzne - sygnatury. Dzięki temu wiemy że liście nerkowe leczą schorzenia nerek, a makówki ból głowy. Należało jeszcze
wydobyć ten prawidłowy lek z surowca za pomocą obróbki chemicznej. Zdobyty czynnik leczniczy to quinta essentia i nawet się sprawdzał. Teoria
Paracelsusa zapoczątkowała badania fitochemiczne, wydobywanie związków farmakologicznie czynnych z roślin.
83
sposoby terapeutyczne w indiach.
W leczeniu stosowano różnorodne zioła, wśród nich owoce głogu, senesu, konopii indyjskich i maku. Dzieło medyczna - Zbiór Susruty w którym zawarto
ponad 700 śr. leczniczych przeważnie roślinnych, a także treść farmakologiczna - podział ze względu na działanie(usypiające, uspokojające itd.)
Znane również były środki pochodzenia mineralnego: różne sole mineralne, alkaloidy, ałun, kreda, boraks, potaż no i chyba wystarczy ale uzupełnienie na 169str.
Sposoby terapeutyczne w Chinach
Jedna z najstarszych (3000 r.p.n.e.) publikacji - Pen-king, ksiega o ziołach leczniczych autorstwa cesarza Szen-nunga.
2500 r.p.n.e. - dzieło o sporządzaniu leków Nei-king z polecenia cesarza Huang-ti(nie mieli co robić ani jak się nazywać kur..)
Opisano rośliny: żeń-szeń, kamforę i rabarbar. Tak więc chińska terapia opierała się na ziołach...coś nowego.
Najbardziej znane dzieło ale już nie takie stare XVI wiek - Szen-nung-Pentsao - zawiera wszystkie wiadomości o ziołach.
Podzielono je na trzy klasy: książęce - podtrzymujące życie, odmładzające, bez dawkowania(jak pomarańcza),
ministerskie - łagodzące ciężkie choroby i przywracające siły. ostrożne dawkowanie!, trzecia klasa do zioła pełniące funkcję asystentów,
trujące, można stosować jedynie co jakiś czas i w dawkach. Poza tym znane były różne środki lecznicze pochodzenie mineralnego t.j. w Indiach.
Sposoby terapeutyczne w Mezopotamii
Przede wszystkim w krajach Bliskiego i dalekiego wschodu miała swój początek Koproterapia czyli leczenie wszelkimi wyszukanymi obrzydliwościami takimi jak
mocz, kał, wnętrzności antylopy czy srom i macica kotki. Polecam.
84
Niestety nie znalazłem na to odpowiedzi, staram się to znaleźć, postaram się to uzupełnić w najbliższej przyszłości.
85
Galen - w IIw.n.e. w Rzymie podjął trud odnowy nauk lekarsko-farmaceutycznych. Stał się twórcą wiedzy o postaciach leków. Uważał, że od postaci leku
zależy jego skuteczność. Stosował następujące formy leków: delikatne proszki, wyciągi, nalewki na wodzie occie i winie, odwary, napary, pastylki, pigułki,
powidełka, śr. do pędzlowania i wcierania, maści, plastry, mazidła, kataplazmy. Prowadził swoją własną aptekę na Via Sacra, któa służyła mu za laboratorium.
Wprowadzał do leków substancje dodatkowe w celu nadania smaku i zapachu. Nowa dyscyplina - farmacja stosowana - galenowa. W swoich pracach opisywał metody
zastępowania jednego leku drugim.
Paracelsus - oddał chemię na usługi medycyny, tworząc gałąź jatrochemię. Żył na przełomie 15 i 16 wieku. Stał się właściwym twórcą farmacji. Starał się
wyjaśnić przemiany zachodzące w człowieku. Wg jatrochemików głowną rolę odgrywały rtęć, siarka i sól, naruszenie równowagi tych składników miało
wywoływać choroby. Przywrócenie równowagi przy użyciu związków nieorganicznych, stosowano związki srebra, rtęci, antymonu, arsenu, miedzi i żelaza.
Bayly