UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI INSTYTUT EKONOMII I ZARZĄDZANIA
WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA I MARKETINGU
KIERUNEK - ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ
Z PRZEDMIOTU - INTEGRACJA EUROPEJSKA
WALUTOWA I GOSPODARCZA INTEGRACJA
W RAMACH UNII EUROPEJSKIEJ
Wykładowca: dr Anna Zachorowska
KRAKÓW 2005
Spis treści
WSTĘP
1. Etapy integracji walutowej i gospodarczej
2. Wspólny rynek
2.1. Strefa wolnego handlu
2.2. Unia celna
3. Jednolity rynek wewnętrzny
3.1. Swobodny przepływ towarów
3.2. Swobodny przepływ osób
3.3. Swobodny przepływ usług
3.4. Swobodny przepływu kapitałów i płatności
4. Historia integracji walutowej
4.1. 1969 r. - decyzja o utworzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW)
4.2. 05.12.1978 r. - powołanie Europejskiego Systemu Walutowego (ESW)
4.2.1. ECU
4.2.2. Mechanizm kursowo - interwencyjny
4.2.3. Mechanizm kredytowy
4.3. 1989 r. - Raport Komitetu Delorsa - plan integracji gospodarczej i walutowej
5. Unia Europejska
5.1. Traktat z Maastricht
5.2. Drugi etap drugi realizacji UGiW (lata 1994 - 1998)
5.3. Utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej - Trzeci etap realizacji UGiW (01.01.1999 r.)
6. Unia Gospodarcza i Walutowa
6.1. Państwa członkowskie Unii Gospodarczej i Walutowej
6.2. Wprowadzenie wspólnej europejskiej waluty - EURO
7. Europejski System Banków Centralnych
8. Struktura Unii Walutowej
9. Skutki utworzenia UGiW
9.1. Dodatnie skutki utworzenia UGiW
9.2. Ujemne skutki utworzenia UGiW
10. Literatura
Druga wojna światowa przyniosła ze sobą ogromne zniszczenia w infrastrukturze gospodarczej państw europejskich, przyczyniła się do znacznego obniżenia poziomu życia narodów, jak też spowodowała wykształcenie się dwóch zasadniczych ośrodków politycznych: Stanów Zjednoczonych i ZSRR.
W tych warunkach, 5czerwca 1947 w Harvard, administracja amerykańska ogłosiła European Rrcovery Program ( plan Marshalla), który zakładał udzielenie wszystkim państwom europejskim, dotkniętym przez wojnę, pomocy finansowej i rzeczowej pod warunkiem ustalenia wspólnego programu odbudowy i rozwoju gospodarek europejskich i określenia zasad podziału pomocy. Realizacja pomocy oznaczała konieczność powołania do życia międzynarodowej organizacji regionalnej, której administrowałaby Funduszem Marshalla.
Pojawienie się rozbieżności między ZSRR a państwami Zachodu doprowadziły do odrzucenia pomocy amerykańskiej przez państwa pozostające w sferze wpływów ZSRR. Europa została rozdarta na dwie części: Europę Zachodnią, oraz Europę Środkowo- Wschodnią. W związku z tym pomoc została ograniczona jedynie dla państw zachodnioeuropejskich. 16 kwietnia 1948 powołano do życia Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej(OEEC).Funkcjonowanie OEEC miało niewątpliwie korzystny wpływ na powstanie Wspólnot Europejskich, gdyż przyczyniło się do odbudowy zniszczonych gospodarek, przede wszystkim przemysłu ciężkiego, który uznawano wówczas za siłę napędową całej gospodarki.
1. Etapy integracji gospodarczej i walutowej
Integracja gospodarcza państw Unii Europejskiej obejmowała pięć podstawowych etapów:
Ø Strefa wolnego handlu (brak ceł wewnątrz ugrupowania)
Ø Unia celna (brak ceł wewnątrz ugrupowania, wspólna taryfa celna)
Ø Wspólny rynek (brak ceł wewnątrz ugrupowania, wspólna taryfa celna, swobodny przepływ kapitału, usług, ludności)
Ø Unia Gospodarcza (brak ceł wewnątrz ugrupowania, wspólna taryfa celna, swobodny przepływ kapitału, usług, ludności, harmonizacja polityki gospodarczej)
Ø Pełna integracja - Unia Gospodarcza i Walutowa (brak ceł wewnątrz ugrupowania, wspólna taryfa celna, swobodny przepływ kapitału, usług, ludności, harmonizacja polityki gospodarczej, wspólna waluta, jedna polityka kursowa i pieniężna)
Integracja gospodarcza i integracja walutowa przebiegały równolegle i były ze sobą ściśle powiązane. Nie można bowiem mówić o pełnej integracji gospodarek bez wspólnej waluty lub choćby stałych kursów walutowych. Podobnie wprowadzenie waluty europejskiej i prowadzenie jednolitej polityki pieniężnej nie może zakończyć się sukcesem jeżeli nie będzie współpracy na płaszczyźnie gospodarczej, nie zostaną zniesione bariery w przepływie towarów, osób, usług i kapitałów, a gospodarki poszczególnych państw nie osiągną podobnego poziomu rozwoju gospodarczego.
2. Wspólny rynek (strefa wolnego handlu, unia celna)
Wspólny rynek powstał na mocy Traktatu Rzymskiego o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (25 marca 1957 r.). Traktat został podpisany przez 6 państw: Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Zgodnie z postanowieniami Traktatu zadaniem Wspólnoty jest popieranie:
Ø harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej na terenie całej Wspólnoty,
Ø stałego i równomiernego rozwoju państw członkowskich,
Ø umacniania stabilności,
Ø szybszego podnoszenia poziomu życia,
Ø zacieśniania stosunków między państwami należącymi do Wspólnoty.
Dla osiągnięcia wymienionych celów, działalność Wspólnoty obejmuje m. in.:
Ø znoszenie między państwami członkowskimi ceł i ograniczeń ilościowych w przywozie i wywozie towarów, jak również wszelkich innych środków wywierających podobny skutek,
Ø ustanowienie wspólnej taryfy celnej i wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich,
Ø usuwanie między państwami członkowskimi wszelkich przeszkód w swobodnym przepływie osób, usług i kapitału,
Ø przyjęcie wspólnej polityki w dziedzinie rolnictwa,
Ø przyjęcie wspólnej polityki w dziedzinie transportu,
Ø ustanowienie systemu chroniącego przed naruszaniem konkurencji na wspólnym rynku,
Ø zastosowanie trybu postępowania, umożliwiającego koordynację polityki gospodarczej państw członkowskich oraz zapobieganie niezrównoważeniu ich bilansów płatniczych,
Ø zbliżanie prawa krajowego państw członkowskich w zakresie niezbędnym dla właściwego funkcjonowania wspólnego rynku.
Zgodnie z postanowieniami Traktatu wspólny rynek miał być tworzony stopniowo w trzech etapach podczas dwunastoletniego okresu przejściowego, czyli do końca 1969 r. Cel ten nie został całkowicie osiągnięty. Tylko w zakresie wolnego przepływu towarów udało się stworzyć możliwość wolnego handlu wewnątrz Wspólnoty. Ograniczenia ilościowe w handlu zostały zniesione już w 1961 r. Proces znoszenia ceł w obrocie wewnętrznym został zakończony w lipcu 1968 r., co oznaczało stworzenie strefy wolnego handlu.
Kolejnym krokiem w integracji gospodarczej było utworzenie Unii celnej. Unia celna zgodnie z Traktatem obejmuje całą wymianę towarową oraz zakaz nakładania między państwami członkowskimi ceł przywozowych i wywozowych, jak również wszelkich opłat wywierających podobny skutek, a także wprowadzenie wspólnej taryfy celnej w stosunkach z krajami trzecimi. 1 lipca 1968 r. ustalono wspólną taryfę celną wobec krajów nie należących do Wspólnoty.
1 stycznia 1970 r., a więc po upływie okresu przejściowego, państwa członkowskie rozpoczęły realizację wspólnej polityki handlowej wobec partnerów zewnętrznych. Wspólna polityka handlowa obejmuje: ustalenie wspólnej taryfy celnej, zawieranie umów celnych i handlowych, ujednolicenie narzędzi polityki eksportowej i środków ochronnych. Wspólną politykę handlową z upoważnienia Rady UE realizuje Komisja Europejska.
Pomimo sukcesu w realizacji wolnego przepływu towarów oraz we współpracy walutowej nie udało się wprowadzić swobody przepływu usług, kapitału, osób oraz swobody osiedlania się. Bariery techniczne (zróżnicowane normy, standardy, przepisy), fiskalne (różne systemy podatkowe) i fizyczne (kontrole graniczne) nadal istniały. Postanowienia traktatu o EWG były niewystarczające do stworzenia prawdziwego wspólnego rynku. Traktat ustalił harmonogram dochodzenia do unii celnej, natomiast o swobodzie przepływu towarów, usług, kapitału i siły roboczej mówił bardzo ogólnie.
W 1985 r. przewodniczący Komisji Europejskiej Jacques Delors przedstawił program wprowadzenia europejskiego rynku wewnętrznego. Strategia dojścia do jednolitego rynku została określona przez Komisję w "Białej Księdze". Aby zwiększyć szanse na sukces w tworzeniu jednolitego rynku wewnętrznego dokonano zmiany w traktacie założycielskim EWG. 17 lutego 1986 r. w Luksemburgu został podpisany Jednolity Akt Europejski, który wszedł w życie 1 lipca 1987 r. Uzupełnił on Traktat o EWG o artykuł mówiący, że Wspólnota podejmie działania konieczne do utworzenia rynku wewnętrznego, do 31 grudnia 1992 r. Jednolity rynek wewnętrzny został zdefiniowany jako obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału.
Pomyślną realizację strategii wspólnego rynku umożliwiła rezygnacja ze szczegółowego ujednolicania przepisów prawa i przyjęcie zasady wzajemnego uznania. Zgodnie z nowym podejściem Rada UE określa tylko podstawowe wymogi dotyczące bezpieczeństwa, ochrony zdrowia, ochrony środowiska i konsumentów, natomiast ustalenie szczegółów ich praktycznego stosowania przekazywane jest europejskim instytucjom normującym. Regulacje narodowe, które nie dotyczą warunków podstawowych, nie są przedmiotem kontroli Wspólnoty, lecz podlegają zasadzie wzajemnego zaufania.
Jednolity rynek wewnętrzny opiera się na czterech podstawowych filarach, są to:
Ø swoboda przepływu towarów,
Ø swoboda przepływu osób,
Ø swoboda przepływu usług,
Ø swoboda przepływu kapitału.
Utworzenie wspólnego rynku wymagało zniesienia ceł pomiędzy krajami członkowskimi oraz barier technicznych (zróżnicowane normy, standardy, przepisy), fiskalnych (różne systemy podatkowe) i fizycznych (kontrole graniczne). Bariery celne zostały zniesione w połowie 1968 r. 1 lipca 1968 r. ustalono także wspólną taryfę celną wobec krajów trzecich. Aby umożliwić swobodny przepływ towarów, zniesiono wszelkie ograniczenia ilościowe (zakazy importu i eksportu, kontyngenty) oraz środki równoważne ograniczeniom ilościowym np. regulacje dotyczące norm technicznych, składu produktu, rodzaju opakowania itp. Wszystkie towary na rynku Unii podlegają tym samym normom i wymogom certyfikacyjnym i powinny być obłożone takimi samymi podatkami.
Zasada wolnego przepływu towarów dotyczy zarówno wyrobów przemysłowych, jak i produktów rolnych oraz spożywczych. Wszystkie towary, które są produkowane i sprzedawane w jednym z krajów członkowskich zgodnie z tamtejszymi przepisami, mogą być oferowane także w innych krajach Wspólnoty.
Mieszkańcy Wspólnoty mają zapewnione prawo do pracy, osiedlenia się, życia, korzystania ze świadczeń socjalnych oraz do minimum pomocy na rzecz integracji w wybranym przez siebie kraju bez względu na przynależność państwową.
Swoboda poruszania się pracowników obejmuje prawo do:
Ø przyjmowania zaoferowanej pracy,
Ø swobodnego przenoszenia się w tym celu w obrębie terytoriów państw członkowskich Wspólnoty,
Ø przebywania w jednym z państw członkowskich Wspólnoty w celu podjęcia tam zatrudnienia,
Ø zamieszkania po podjęciu zatrudnienia na terytorium jednego z państw członkowskich Wspólnoty.
Prawo pobytu mają nie tylko osoby aktywne ekonomicznie (pracujący lub poszukujący pracy) i ich rodziny, ale także studenci, emeryci i pozostali obywatele państw członkowskich, pod warunkiem, że posiadają oni wystarczające środki na utrzymanie oraz ubezpieczenie zdrowotne. Obywatele z innego kraju członkowskiego mają prawo do takiego samego traktowania jak pracownicy krajowi, prawo do równego wynagrodzenia i do korzystania z instytucji kształcenia. Unijne regulacje gwarantują także prawo do udziału we wszystkich świadczeniach socjalnych, także w dziedzinie edukacji i ochrony zdrowia (ulgi, zasiłki, stypendia itp.) oraz wzajemne uznawanie dyplomów.
Usługi to świadczenia wykonywane w ramach prowadzonej działalności handlowej, przemysłowej, rzemieślniczej oraz wolnych zawodów (np. lekarze, prawnicy). Wykonywanie usługi jest ograniczone czasowo i musi w jakiś sposób przekraczać którąś z granic wewnętrznych Wspólnoty.
Swoboda przepływu usług obejmuje trzy przypadki:
Ø usługodawca udaje się na pewien czas do kraju usługobiorcy, aby wykonać usługę w innym kraju członkowskim,
Ø usługobiorca udaje się do kraju usługodawcy i tam przyjmuje świadczenie (np. turyści),
Ø usługodawca i usługobiorca pozostają w swoich krajach, a tylko usługa przekracza granicę
Zasada swobodnego przepływu płatności jest niezbędna dla swobodnego przepływu towarów, pracowników, usług. Bez niej niemożliwa byłaby zapłata za towary wysłane za granicę, przesłanie należności za usługę, a także wynagrodzenia za pracę osoby pracującej w innym kraju członkowskim.
Zasada swobodnego przepływu kapitału obejmuje transakcje finansowe nie związane z przepływem towarów, usług i osób. Liberalizacja przepływu kapitałów napotykała wiele przeszkód i ograniczeń. Konieczne były liczne wytyczne i zalecenia umożliwiające dopasowanie przepisów prawnych i administracyjnych w celu regulacji rynku kapitałowego. Obejmowały one przede wszystkim działalność banków, kontrolę bankową, obrót papierami dewizowymi, warunki dopuszczania na giełdy, prawo podatkowe itp. Dopiero w 1988 r. podjęto decyzję o całkowitej liberalizacji przepływu kapitału. Zgodnie z ustalonym wielostopniowym programem przepływ kapitału został zliberalizowany 1 stycznia 1993 r.
Swobodny przepływ kapitału daje obywatelom i przedsiębiorstwom prawo do założenia konta bankowego w każdym z krajów członkowskich oraz do nieograniczonego transferu środków pomiędzy krajami. Mogą oni lokować posiadany kapitał, a także uzyskiwać kredyty na całym obszarze Wspólnoty.
Program budowy jednolitego rynku wewnętrznego został w zasadniczej części zrealizowany i wpłynął na poprawę wyników gospodarczych państw członkowskich. Sprzyjało temu poparcie dla działań Wspólnoty ze strony kręgów gospodarczych oraz grup społecznych. Utworzenie wspólnego rynku umożliwiło lepszą alokację czynników produkcji, zwiększenie skali produkcji i osiąganie płynących z tego korzyści, zapewnienie swobodnej konkurencji i stwarzanie zachęt do inwestowania.
Traktat Rzymski nie zawierał wyraźnych uregulowań dotyczących integracji walutowej. Przepisy w nim zawarte dotyczyły realizacji celów narodowych, a nie celów Wspólnoty. Zgodnie z artykułem 104 każdy członek Wspólnoty prowadzi politykę gospodarczą, niezbędną do zapewnienia równowagi całości swego bilansu płatniczego oraz umocnienia zaufania do swej waluty, czuwając przy tym nad zapewnieniem wysokiego poziomu zatrudnienia oraz stałości cen. Aby ułatwić realizację celów wymienionych w artykule 104, członkowie Wspólnoty koordynują swoją politykę gospodarczą. Organizują oni w tym celu współpracę między właściwymi działami swoich administracji oraz między swoimi bankami centralnymi (art. 105). Na mocy przepisu zawartego w artykule 106 każdy członek Wspólnoty zobowiązuje się zezwolić na dokonywanie, w walucie państwa członkowskiego, w którym zamieszkuje wierzyciel lub beneficjent płatności związanych z wymianą towarów, usług i kapitałów, jak również transferem kapitałów i płac, w zakresie w jakim zgodnie z Traktatem zostanie objęty zwolnieniami przepływ towarów, usług, kapitałów i osób między członkami Wspólnoty. Traktat przewidywał więc jedynie taki stopień liberalizacji przepływu kapitałów jaki był niezbędny do funkcjonowania wspólnego rynku. Odnośnie polityki walutowej traktat zobowiązywał kraje członkowskie do traktowania prowadzonej przez nie polityki w dziedzinie kursu waluty jako zagadnienie interesujące wszystkich członków Wspólnoty.
Szczegółowa regulacja sfery walutowej nie była konieczna gdyż sprawnie, bez większych zakłóceń, działał Międzynarodowy System Walutowy z Bretton Woods, do którego należały kraje Wspólnoty. Był to system kursów stałych okresowo dostosowywanych. W ramach EWG koordynacją polityk pieniężnych i współpracą w kwestiach monetarnych zajmował się Komitet Walutowy utworzony w 1958 r. oraz Komitet Gubernatorów Banków Centralnych, który powstał w 1964 r. Było to tzw. Podejście koordynacyjne, które stało się punktem wyjścia dla opracowania koncepcji Unii Gospodarczej i Walutowej.
Kryzys gospodarczy lat 70 - tych (wzrost bezrobocia, wzrost inflacji) negatywnie wypłynął na funkcjonowanie Międzynarodowego Systemu Walutowego (rewaluacja marki niemieckiej, dewaluacja franka francuskiego). Powstała konieczność obrony przed regresem osiągniętej integracji gospodarczej i rozwoju handlu pomiędzy krajami Wspólnoty. Państwa członkowskie postanowiły podjąć działania prowadzące do integracji gospodarczej i utworzenia jednolitego obszaru gospodarczego i walutowego - Unii Gospodarczej i Walutowej. Utworzenie takiej Unii miało umocnić pozycję Wspólnoty w świecie oraz wpłynąć na wzrost dobrobytu w krajach członkowskich.
W 1969 r. zgromadzeni w Hadze szefowie państw i rządów krajów EWG podjęli decyzję o utworzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW). Utworzenie takiej Unii miało umocnić pozycję Wspólnoty w świecie oraz wpłynąć na wzrost dobrobytu w krajach członkowskich. Powołano grupę ekspertów, którzy w ramach Komitetu Wernera przygotowali Raport w sprawie stopniowego wprowadzenia w życie UGiW. Raport Wernera określający kształt Unii został przyjęty przez Radę Europejską w 1971 r. Zgodnie z Raportem miała ona zostać utworzona w trzech etapach do 1980 r. Istotą tego planu była koordynacja polityki gospodarczej, która miała stworzyć podstawy do integracji walutowej.
Trudności ekonomiczne w państwach członkowskich (załamanie się systemu walutowego z Bretton Woods, upłynnienie kursu dolara, szok naftowy (1973 r.), częste zmiany kursów walut) doprowadziły jednak do zaniechania procesu integracji gospodarczej i walutowej. Jedynym rezultatem dotychczasowych dążeń do integracji walutowej był tzw. "wąż walutowy". Z powodu zawieszenia wymienialności dolara na złoto i upłynnienia kursu tej waluty, kraje Wspólnoty przyjęły margines wahań kursów walut narodowych w stosunku do dolara na poziomie do ± 2,25 %, co dawało 4,5 % łącznie. W 1972 r. kraje te podjęły decyzję o zmniejszeniu dopuszczalnej marży wahań kursów walut krajów EWG względem siebie do 2,25 % łącznie od kursu centralnego. Powstał więc "wąż o długości 2,25 % poruszający się w tunelu o szerokości 4,5 %". Tunel stanowiły granice odchyleń kursowych walut w stosunku do dolara, a węża granice odchyleń kursów walut krajów EWG względem siebie.
W związku z funkcjonowaniem węża banki centralne krajów EWG musiały podejmować interwencje na rynkach walutowych w dwóch sytuacjach, kiedy:
- zmiana kursu danej waluty w stosunku do dolara przekraczała granice tunelu - interwencje w dolarach,
- zmiana kursu danej waluty w stosunku do walut krajów EWG przekraczała dopuszczalne granice - interwencje w walutach wspólnotowych.
Ponieważ potrzebne były środki pieniężne na interwencje na rynkach walutowych w celu utrzymania pożądanego kursu waluty, w 1973 r. kraje EWG utworzyły Europejski Fundusz Współpracy Walutowej (EFWW). Fundusz ten miał za zadanie udzielać narodowym bankom centralnym kredytów na cele interwencyjne, a także koordynować politykę prowadzoną przez banki centralne państw członkowskich. Aby mógł on realizować swoją funkcję, banki centralne oddały mu po 20 % posiadanych rezerw dewizowych. EFWW istniał do końca 1993 r., a więc do powstania Europejskiego Instytutu Monetarnego.
Utworzony system funkcjonował niestety w sposób daleki od założeń (częste zmiany kursów centralnych), dlatego konieczność stabilizacji kursów walut w ramach integracji gospodarczej skłoniła do poszukiwania nowych rozwiązań.
Europejski System Walutowy został utworzony na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 grudnia 1978 r. Działalność rozpoczął w 1979 r. i zastąpił istniejący do tej pory "wąż walutowy".
Europejski System Walutowy został oparty na trzech elementach, były to:
Ø Europejska jednostka walutowa - ECU,
Ø ...
lestan