Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej.doc

Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej

Pedagogika pracy socjalnej

Stopień II rok I gr 1

Letka Ewa

Łoś Iwona

Skiba Angelika

Ścibek Marta

Terminologia pedagogiki specjalnej

Pedagogika specjalna według Ottona Lipkowskiego

Pedagogika Specjalna obejmuje teorię i praktykę wychowania rewalidacyjnego i resocjalizacyjnego jednostek z odchyleniami psychofizycznymi, które bez specjalnej pomocy wychowawczej nie zdołałyby osiągnąć pełni możliwego dla nich rozwoju osobowości i przystosowania do zadań społecznych i zawodowych.[1]

Wg. Zofii Sękowskiej

Jest dyscypliną zajmującą się osobami obarczonymi niepełnosprawnością oraz ich rehabilitacją, a także osobami niedostosowanymi społecznie i ich resocjalizacją.[2]

Wg. Władysława Dykcika

Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki ogólnej a przedmiotem jej jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie jednostek z odchyleniami od normy, bez względu na rodzaj, stopień, złożoność przyczyn i objawów zaistniałych anomalii, trudności czy ograniczeń.[3]

Reasumując Zakresem i przedmiotem zainteresowań Pedagogiki Specjalnej są:

- Pomoc- działania mające na celu dobro innej osoby.

- Opieka- dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb (właściwości ludzkich, będących potrzebą), których jednostka nie umie, nie może lub nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.

- Edukacja- proces zdobywania wiedzy, polega na zdobywaniu wiedzy w szkole lub poza nią

- Rehabilitacja- to kompleksowe postępowanie w odniesieniu do osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie, które ma na celu przywrócenie pełnej lub możliwej do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności do pracy i zarobkowania oraz zdolności do brania czynnego udziału w życiu społecznym.

- Rewalidacja- oznacza przywrócenie człowiekowi pełnej sprawności. Jest procesem wychowawczym, z zaplanowanymi celami, uwzględniającym wiedzę teoretyczną i działanie skierowane na osobę niepełnosprawną. Usprawnianie zaburzonych funkcji rozwojowych i intelektualnych.

- Resocjalizacja- proces modyfikacji osobowości jednostki społecznej w celu przystosowania jej do życia w danej zbiorowości.[4]

Klasyfikacja Światowej Organizacji Zdrowia

*Uszkodzenie

*Niepełnosprawność

*Upośledzenie

Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła w 1980 roku Międzynarodową Klasyfikację Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń. Gdzie  zostały wyodrębnione 3 aspekty powiązane i decydujące o sytuacji, problemach i potrzebach rozwojowych i intelektualnych człowieka.

Uszkodzenie:

Zgodnie z Klasyfikacją Światowej Organizacji Zdrowia, oznacza wszelką stratę, lub wadę psychicznej, fizjologicznej lub anatomicznej struktury albo czynności.[5]

Podział uszkodzeń:

-Okresowe (regresywne)- trwa przez pewien czas, i w wyniku odpowiednich zabiegów leczniczych, chirurgicznych czy rehabilitacyjnych może zostać usunięte co umożliwi osiągnięcie stanu zdrowia. Np. ( złamanie, paraliż mięśni po udarze)

-Trwałe- występuje wówczas gdy nie ma perspektyw na jego usunięcie i taki stan będzie trwać do śmierci. Np.( amputacja kończyny, ślepota po usunięciu gałek ocznych)

-Uszkodzenie od urodzenia (wada wrodzona) – występuje od urodzenia a właściwie wcześniej w okresie płodowym.( genetycznie dziedziczone, lub w przypadku gdy ciężarna miała jakiś wypadek)

-Uszkodzenie nabyte – doznane na wskutek chorób lub urazów.(może wystąpić w różnych okresach życia człowieka na skutek chorób lub urazów)

-Ustabilizowane- nie ulegające zmianie ani w kierunku jego pogłębienia ani zmniejszenia.

-Progresywne- pogłębiające się i prowadzące do dalszego pogorszenia i zaniku funkcjonowania narządów( słabowzroczność prowadząca do całkowitej ślepoty).[6]

Przyczyny uszkodzeń narządów spowodowane są poprzez:

-Czynniki dziedziczne i wrodzone- w przypadku dziedziczenia genetycznego choroby, gdy nieprawidłowe geny i chromosomy są przekazywane potomstwu przez rodziców lub szkodliwych czynników w okresie płodowym. Mogą to być choroby zakaźne matki (grypa, odra, różyczka), jej niewłaściwe odżywianie, zatrucia (nadużywanie alkoholu czy narkotyków, prześwietlenia kobiety w ciąży, uszkodzenia mechaniczne płodu.

-Choroby- czyli reakcja organizmu na działanie czynników chorobotwórczych, drobnoustroje, pasożyty. Zmiany te mogą mieć charakter ogólny lub dotyczyć tylko jednego narządu.

-Niewłaściwe odżywianie- a raczej niedożywienie, może doprowadzić do pogorszenia ogólnego stanu zdrowia i spowodować zaburzenia w rozwoju fizycznym i psychicznym dziecka. Gdyż pewne substancje występujące w jedzeniu są niezbędne do prawidłowego rozwoju organizmu, żelazo, wapń, fosfor, witaminy itd.

-Urazy- czyli działania zewnętrznych czynników na organizm, powodujące trwałe uszkodzenie czynności narządów lub mogą doprowadzić nawet do śmierci. Czynniki te dzielą się na: mechaniczne ( uderzenia lub postrzały), termiczne ( oparzenia lub odmrożenia), chemiczne ( zatrucia, oparzenia chemiczne), elektryczna (porażenia)

-Zmiany związane ze starzeniem się organizmu- polega na degradacji biologicznej organizmu objawiającej się obumieraniem tkanek i narządów w wyniku czego sprawność organizmu ulega obniżeniu.[7]

Niepełnosprawność:

Osoba niepełnosprawna, to taka u której uszkodzenie lub obniżony stan sprawności organizmu spowodował utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych i zawodowych oraz wypełniania ról społecznych, biorąc pod uwagę jej wiek, płeć oraz czynniki środowiskowe, społeczne i kulturowe.[8]

Rodzaje niepełnosprawności:

*Sensoryczna- niepełnosprawność wzrokowa, słuchowa, dotykowa. Charakteryzuje się uszkodzeniem narządów zmysłowych, należą do nich osoby niewidome i słabowidzące oraz osoby niesłyszące i słabosłyszące.

*Fizyczna- niepełnosprawność motoryczna, która charakteryzuje się uszkodzeniem narządu ruchu. Do tej grupy zaliczane są również osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych.

*Psychiczna- niepełnosprawność intelektualna. Należą do nich osoby upośledzone umysłowo, osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania oraz osoby cierpiące na epilepsję z zaburzeniami świadomości.

Upośledzenie:

Oznacza niekorzystną (gorszą) sytuację danej osoby, będącą wynikiem uszkodzenia lub niepełnosprawności polegającą na ograniczeniu lub uniemożliwieniu jej wypełniania ról, które uważane są za normalne biorąc pod uwagę jej płeć, czynniki kulturowe i społeczne.[9]

Każdy człowiek niezależnie od płci, wieku i innych czynników musi:

- wypełniać określone zadania, czy to życiowe czy też związane z praca zawodową. 

-udział i znaczenie człowieka w określonych sytuacjach , czyli uczestniczenie z życiu społecznym, a także współdziałanie z innymi osobami.

Upośledzenie utrudnia lub uniemożliwia wypełnianie owych ról społecznych i staje na przeszkodzie w czynnym uczestnictwie w życiu społecznym.[10]

3 Formy stopnia upośledzenia:

- utrudnienie oznacza że osoba jest w stanie wykonywać określone zadanie życiowe czy zawodowe, lub spełniać określoną rolę społeczną, lecz przychodzi jej to z trudnościami i przeszkodami.

- ograniczenie oznacza że dana osoba może wypełniać swoje role, jednak w niepełnym lub częściowym zakresie.

- uniemożliwienie dana osoba nie jest w stanie wypełniać  swojej roli.[11]

Sześć głównych sfer życia które upośledzenie może utrudnić, ograniczyć lub uniemożliwić (Klasyfikacja ŚOZ):

- orientacja w otoczeniu, obejmująca zdobywanie i wymianę informacji oraz zdobywanie wiedzy.

- czynności życia codziennego, niezależność ich wykonywania.

- poruszanie się w przestrzeni

- praca zawodowa, wykonywanie różnych prac i zawodów.

- integracja społeczna, czyli aktywny udział w różnych formach życia społecznego

- niezależność ekonomiczna, możliwość uzyskania środków na własne utrzymanie.[12]

Istnieje ścisła zależność między 3 aspektami przyjętymi w Klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia. Np. uszkodzenie pewnego narządu poprzez czynniki zarówno zewnętrzne jak wewnętrzne może spowodować niepełnosprawność tego narządu oraz innych co z kolei stwarza niekorzystną gorszą sytuację czyli upośledzenie danej osoby.

Podsumowując wzajemną zależność między uszkodzeniem, niepełnosprawnością i upośledzeniem należy stwierdzić iż uszkodzenie i niepełnosprawność dotyczą fizycznych i psychicznych aspektów człowieka natomiast upośledzenie dotyczy aspektów społecznych człowieka, jego funkcjonowanie i interakcje ze środowiskiem społecznym.[13]

Miejsce pedagogiki specjalnej w systemie nauk oraz nauki z jej pogranicza

Pedagogika specjalna współcześnie zwana rewalidacyjną jest nauką, która zajmuje się rewalidacją (oznacza przywrócenie człowiekowi pełnej sprawności).[14]

Dotyczy ludzi w każdym wieku ale przede wszystkim dzieci i młodzieży-odchylonych od normy psychofizycznej.[15]

Pedagogika specjalna jest działem pedagogiki ogólnej która łączy zarówno naukę empiryczną jak i teoretyczną. Jako teorię bada analizuje oraz porównuje prawidłowości, specyfikę rozwoju w zakresie procesów psychofizycznych osób dotkniętych różnymi kategoriami upośledzeń, natomiast jako nauka teoretyczna uogólnia dane opracowując teorie wyjaśniające wieloaspektowe przyczyny oraz charakter i skutki upośledzeń.

Pedagogice specjalnej zostały powierzone jednostki z odchyleniami od normy (fizycznie, psychicznie lub społecznie). Ponadto realizując swoje podstawowe funkcje, spełnia poza tym ważne zadania w ogólnym systemie nauk pedagogicznych. Jest ona nauką budującą wspólną teorię ,stanowiącą nadbudowę dla szczegółowych subdyscyplin , zajmujących się poszczególnymi typami niepełnosprawności ludzkiej.

Pedagogika specjalna obejmuje obszar całego ludzkiego życia, jednak nie dotyczy jedynie osób upośledzonych , ale także chorych i zagrożonych upośledzeniem na skutek schorzeń, zaburzeń oraz warunków społecznych. Bazą dla wszystkich działów pedagogiki specjalnej są metodologiczne i teoretyczne podstawy pedagogiki ogólnej- oprócz tego każdy z jej działów ma sobie tylko właściwe powiązania z dyscyplinami psychologicznymi.[16] Nauka ta łączy się ściśle z psychologią kliniczną , gdyż rozpatruje wpływ upośledzeń psychicznych na sferę osobowości człowieka na ewentualne zjawiska patologiczne. [17]

Kalectwo często doprowadza do zmian w zakresie różnych funkcji i zjawisk psychicznych ale stają się one specyficzne a nie patologiczne. Są one jednocześnie jakościowo różne od zjawisk u ludzi w pełni sprawnych.

Problemów pedagogiki specjalnej nie można rozpatrywać jedynie w aspekcie klinicznym. Rola kompensacyjna słuchu i dotyku u głuchych i niewidomych daktylografia (mowa palcowa, znaki daktylograficzne [18]). Mowa ta jest sposobem poznania świata przez głuchoniemych – to specyficzne problemy pedagogiczne, które stają się przedmiotem psychologii klinicznej w przypadku zaburzeń mechanizmów przystosowawczych.[19]

Pedagogika łączy się ściśle z medycyną. Związek ten dostarcza podstaw do naukowego uzasadnienia klasyfikacji różnych rodzajów uszkodzeń . Ułatwia rozróżnienie między stanami patologicznymi psychiki np. : rozróżnienie między- oligofrenią a czasowym zahamowaniem rozwoju, ustalenia stopnia utraty słuchu.                 

Pedagogika specjalna dostarcza naukom medycznym informacji potrzebnych w pracy nad ochroną i rozwojem resztek słuchu, wzroku i możliwości adaptacyjnych systemu nerwowego poszczególnych jednostek. Kompleksowe badania psychologiczno-medyczne pozwalają rozróżnić pierwotny defekt i jego wtórne dewiacje. Pedagogika specjalna współpracuje z psychoneurologią.

Badania psychoneurologiczne pozwoliły na wyjaśnienie przyczyn zróżnicowanego obrazu anormalnego rozwoju dziecka; pokazały że struktura defektu nie jest tylko różna, ale i ma swoją specyfiką w zależności od przyczyn, siły działania negatywnego bodźca czy lokalizacji uszkodzenia oraz czynników socjalnych.

Wczesne uszkodzenia  zaburzają ciągłość rozwoju psychicznego. Defekt-jaki powstał, zanim dana funkcja została w pełni ukształtowana i kiedy nie było jeszcze procesów fizjologicznych i psychologicznych zależnych od pierwotnie naruszonej funkcji-wywołuje bardzo ciężkie „wtórne dewiacje”, będące przyczyną niedorozwoju innych procesów psychofizycznych.[20]

Pedagogika specjalna nie może rozwiązywać niektórych problemów bez współdziałania z ekonomią i prawem oraz naukami z zakresu socjologii dlatego gdyż wpływ upośledzenia dotyczy również warunków społeczno-ekonomicznych w których żyje upośledzony .

Wspólnym działaniem pedagogiczno-socjologicznym jest przełamywanie barier społecznych stwarzanych przez nie inwalidów wobec inwalidów . Rola czynników socjopsychicznych w rehabilitacji osób niepełnosprawnych jest przedmiotem badań w wielu krajach ze względu na decydujące znaczenie( badania interdyscyplinarne prowadzone przez psychologów, socjologów, pedagogów).

Relacje pedagogiki specjalnej z ogólną

Definicja pedagogiki specjalnej podaje, że zajmuje się ona zarówno teorią i praktyką wychowania osób upośledzonych. Tam gdzie mają miejsce procesy wychowawcze tam również napotykamy na trudności z nimi związane. Problem pedagogiki specjalnej istniał już w starożytności, co potwierdzają  dawne zapisy omawiające sprawy wychowania w starożytnym Egipcie i świecie antycznym, w których odnaleźć można informacje na  temat postępowania z upośledzonymi dziećmi. Jednakże praktyka pedagogiki specjalnej miała swój początek w odległych czasach, to sama jej teoria jest dziedziną dużo młodszą.[21]

Jak każda nauka, tak też pedagogika specjalna, stawia sobie ciągle rosnące wymagania. Wiąże się to zarówno z jej rozwojem jak i wzrastającym zainteresowaniem pewnymi istotnymi dla niej kwestiami. W przypadku pedagogiki specjalnej istotny jest wzrost zainteresowania odchyleniami od normy. Jednakże aby przejść do owego problemu, warto przybliżyć kilka podstawowych kwestii dotyczących samej pedagogiki specjalnej. [22]

Należy zwrócić uwagę, na fakt, iż pedagogika specjalna jest działem pedagogiki ogólnej, która jest szeroko pojętą działalnością mającą na celu kształtowanie człowieka. Pedagogika specjalna także realizuje to zadanie, dlatego też jest jedną z gałęzi pedagogiki ogólnej. Zarówno pedagogika specjalna jak i ogólna mają wspólny cel, choć pedagogika specjalna ma za zadanie spełniać pewne specyficzne zadania.[23] Janina Doroszewska w swojej pracy „Pedagogika specjalna” omawiając tę kwestie, cytuje M. Grzegorzewska: „Ostatecznym celem prac pedagogiki specjalnej jest przywrócenie jednostce w jakikolwiek sposób upośledzonej możliwej do osiągnięcia moralności. Stawia ona wyraźnie przed pedagogiem specjalnym szereg szczegółowych obowiązków i odpowiedzialności, wobec całej różnorodnej populacji jednostek odchylonych, które musi rewalidować: jednostek z uszkodzonym wzrokiem czy słuchem, jednostek niesprawnych motorycznie, upośledzonych umysłowo, chorych somatycznie, nerwowo czy psychicznie, jednostek z zaburzeniami kontaktów ze społeczeństwem i innych.” Pedagogika specjalna nie ma charakteru sporadycznego, lecz jak twierdzi Janina Doroszewska: „ Jest zawsze zorientowana  na całokształt realizowania człowieka w człowieku”. Dlatego też jest traktowana jako gałąź pedagogiki ogólnej, której nadrzędnym zadaniem jest właśnie kształtowanie człowieka.[24]

Wiele jest sporów na temat pedagogiki specjalnej jako nauki, nadawano jej wiele różnych nazw, w połowie wieku XIX określano ją mianem pedagogiki „leczniczej”. Jednakże ujęcie tejże pedagogiki pod kątem medycznym zaczęło się zacierać w okresie międzywojennym i już po II wojnie  światowej określano ją jako gałąź pedagogiki ogólnej.[25]

Omawiając problematykę porównawczą pedagogiki ogólnej i specjalnej należy zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii. Pedagogika jest nauką społeczną, która prowadzi działalność wychowawczą, ma za zadanie wyposażyć społeczeństwo, z naciskiem na ludzi młodych, w wiedzę, a także różne sprawności ogólne i zawodowe.[26]

Określając ogólne relacje między pedagogiką ogólna a specjalną można ująć w ten sposób, że pedagogika ogólna, jak tw...