prawoznawstwo_skrypt.doc

Materiał pochodzi z Forum SSP na UAM: www.prawo.livenet.pl

1. Normy postępowania

I.1. Wypowiedzi dyrektywalne i ich rodzaje

1. 1. 1. Funkcje wypowiedzi:

a)    wypowiedzi opisowe,

b)    wypowiedzi pozaopisowe.

2. 2. 2. Wypowiedzi opisowe – pełnią funkcję opisową, czyli są to takie, które stwierdzają, że tak a tak jest albo tak a tak nie jest, stwierdzają pewne stany rzeczy faktycznie istniejące czy tylko przez kogoś wyobrażone. Są albo prawdziwe, albo fałszywe.

3. 3. 3. Wypowiedzi pozaopisowe to głównie:

a)    wypowiedzi dyrektywalne;

1. 1. 1. 1. 1. normy postępowania,
            2. dyrektywy celowościowe,
            3. reguły sensu czynności konwencjonalnych,

b)    wypowiedzi wyrażające oceny;

4. 4. 4. Wypowiedzi durektywalne – takie, które mają wpływać na zachowania osób, do których są skierowane; pełnią funkcję sugestywną.

5. 5. 5. Dyrektywa celowościowa (teleologiczna) – wyrażenie, które głosi, co należy czynić, ażeby osiągnąć zamierzony rezultat.

6. 6. 6. Czynność konwencjonalna – taka czynność psychofizyczna albo czynność konwencjonalna niższego stopnia, której reguły sensu każą przypisywać określony sens kulturowy.

7. 7. 7. Reguły sensu - “nakazują” pewnym czynnościom przypisywać sens czynności konwencjonalnej – wskazują, kto i w jaki sposób może dokonać “ważnej” czynności konwencjonalnej.

I.2. Normy postępowania

1. 1. 1. Norma postępowania – wypowiedź, która określonym podmiotom jako jej adresatom nakazuje albo zakazuje, aby w określonych okolicznościach postąpiły albo postępowały w określony sposób.

2. 2. 2. Norma postępowania zawiera:

a)    określenie jej adresata,

b)    określenie postępowania wyznaczonego adresatowi,

c)     określenie okoliczności, w których adresat ma w wyznaczony mu sposób postąpić albo wielokrotnie postępować, przy czym postępowaniem jest tylko takie zachowanie się jakiejś osoby, które jest zależne od jej woli.

3. 3. 3. Adresat normy – ktoś, komu norma nakazuje określone postępowanie, albo określonego postępowania zakazuje.

a)    norma indywidualna – wskazuje adresata nazwą indywidualną,

b)    norma generalna – wskazuje adresata nazwą rodzajową.

4. 4. 4. Norma konkretna – wyznacza do spełnienia jakiś określony czyn, który jest niepowtarzalny.

5. 5. 5. Norma abstrakcyjna – wyznacza jakieś zachowanie określonego rodzaju, w zasadzie powtarzalne.

6. 6. 6. Normodawca – osoba (albo odpowiednio zorganizowana grupa osób), która ustanawia normę.

a)    normy autonomiczne – stanowione przez normodawcę dla samego siebie;

b)    normy heteronomiczne – stanowione przez normodawcę dla innych podmiotów;

7. 7. 7. Norma znajduję zastosowanie jeżeli powstanie zespół okoliczności wskazanych w normie, w których adresat normy ma postąpić w sposób w tej normie wyznaczony.

8. 8. 8. Zakres zastosowania – klasa takich możliwych przyszłych sytuacji, w których norma znajduje zastosowanie.

9. 9. 9. Zakres normowania – klasa przyszłych zachowań adresata normy, które norma ta wyznacza mu do spełnienia.

10. 10. 10. Realizowanie normy – zachowanie się adresata normy w sposób wyznaczony przez tą normę.

11. 11. 11. Przekroczenie (naruszenie) normy – zachowanie się adresata normy w sposób niezgodny z normą.

12. 12. 12. Słowna postać normy:

a)    wypowiedź rozkazująca;

b)    wypowiedź hipotetyczna;

c)     wypowiedź kategoryczna;

I.3. Obowiązywanie normy

1. 1. 1. Normy postępowania nie mają wartości logicznej (prawda, fałsz), ale mogą obowiązywać, albo nie obowiązywać.

2. 2. 2. Dwa typy uzasadnienia obowiązywania norm postępowania:

a)    uzasadnienie tetyczne;

b)    uzasadnienie aksjologiczne;

3. 3. 3. Uzasadnienie tetyczne – norma obowiązuje, jeżeli taką normę ustanowił albo uznał i tego ustanowienia albo uznania nie odwołał ktoś, komu należy dawać posłuch ze względu na jego szczególną pozycję społeczną, która może polegać na tym, że normodawca:

a)    cieszy się autorytetem w opinii adresatów,

b)    dysponuje mocą

c)     jest upoważniony do stanowienia norm dla innych.

4. 4. 4. Uzasadnienie aksjologiczne – norma obowiązuje, jeżeli argumentem przemawiającym za jej realizowaniem jest to, że czyny nakazane przez tę normę do spełnienia są dobre, godne aprobaty, a czyny zakazane są złe, godne dezaprobaty.

a)    uzasadnienie autonomiczne – odwołanie się do ocen własnych tej osoby, która daną normę uznaję za obowiązującą;

b)    uzasadnienie heteronomiczne – odwołanie do ocen innych podmiotów, jakiegoś autorytetu;

5. 5. 5. Obowiązywanie w sensie behawioralnym – gdy adresaci zachowują się zgodnie z tą normą lub gdy jest dostatecznie prawdopodobne, że za niezrealizowanie tej normy adresatów spotka jakaś dolegliwość. Tutaj: “norma obowiązująca” = “norma skuteczna”, “spotykająca się z posłuchem”.

I.4. Normy prawne. Rodzaje norm prawnych

1. 1. 1. Norma prawna – norma postępowania, która została ustanowiona albo uznana przez upoważniony organ państwa, będąca normą generalną i abstrakcyjną.

2. 2. 2. Tradycyjna, trójczłonowa koncepcja normy prawnej:

a)    hipoteza – określa adresata i okoliczności,

b)    dyspozycja – postępowanie,

c)     sankcja – konsekwencje przekroczenia normy.

3. 3. 3. Nie wszystkie normy posiadają jednak sankcję – biorąc to pod uwagę możemy podzielić normy postępowania na:

a)    normy niedoskonałe (leges imperfectae),

b)    normy powiązane funkcjonalnie: sankcjonowane i sankcjonujące (sprzężone).

4.     Lex imperfecta – norma, która jakiemuś adresatowi w określonych okolicznościach wyznacza obowiązek określonego postępowania, ale za niezrealizowanie tego obowiązku prawodawca nie przewiduje wymierzania adresatowi jakiejś sankcji.

5.     Norma sankcjonowana – norma postępowania wyznaczająca określonemu podmiotowi w określonych okolicznościach jakieś zachowanie, ale taka, z którą jest związana (sprzężona) inna norma – sankcjonująca. Jakaś norma jest więc sankcjonowana ze względu na normę sankcjonującą.

6.     Norma sankcjonująca – norma, która określonym adresatom nakazuje wymierzać sankcje za niezrealizowanie nakazów wyznaczonych w innej normie (normie sankcjonowanej), jeżeli ta ostatnia znalazła zastosowanie.

7.     Norma merytoryczna – norma prawna, która nakazuje albo zakazuje jakiegoś zachowania o charakterze bądź to czynności psychofizycznej, czy czynności konwencjonalnej.

8.     Norma kompetencyjna – normy, które udzielają jakiemuś podmiotowi kompetencji (upoważnienia) do dokonania określonych czynności konwencjonalnych, z takim skutkiem, że przez jej dokonanie powstaną albo zaktualizują się obowiązki innych podmiotów.
Dwa podmioty:

a)    tego, którego upoważniają do dokonania czynności konwencjonalnej,

b)    adresata normy kompetencyjnej – tego, który ma obowiązek zachować się w określony sposób, gdy podmiot upoważniony dokona określonej czynności konwencjonalnej.

I.5. Inne znaczenia słów “prawo” i “norma”

1. 1. 1. Prawo:

a)    “prawo nauki”,

b)    “ogół norm”,

c)     “zasada, prawidłowość”.

2. 2. 2. Norma:

a)    “wzorzec, miara”,

b)    “norma techniczna”.

2. Powstawanie prawa

II.1.                      Formy powstawania prawa

1. 1. 1. Proces powstawania prawa – złożony proces społeczny, w rezultacie którego kształtują się albo zostają ukształtowane normy prawne o określonej treści, obowiązujące w określonej grupie społecznej, np. w grupie państwowej, w społeczności lokalnej czy w grupie zawodowej.

a)    może mieć charakter spontaniczny (prawo zwyczajowe),

b)    może mieć charakter procesu zorganizowanego (stanowienie).

2. 2. 2. Fakty prawotwórcze – formy powstawania prawa.

a)    stanowienie,

b)    ustawa,

c)     kształtowanie się prawa zwyczajowego,

d)    precedens prawotwórczy.

3. 3. 3. Źródła prawa:

a)    fakty prawo tworzące – źródła powstania prawa,

b)    rezultaty tych faktów – źródła poznania prawa.

4. 4. 4. Prawo zwyczajowe – najdawniejsza forma tworzenia prawa. Proces kształtowania się prawa zwyczajowego jest długotrwały i skomplikowany. Najpierw musi się wykształcić w jakiejś społeczności powszechnie akceptowany zwyczaj postępowania w określony sposób i przekonanie, że postępowanie to jest wyznaczone przez jakąś wiążącą normę, zwaną normą zwyczajową. Do tego musi się wykształcić powszechne przekonanie, że dana norma zwyczajowa powinna być realizowana jako prawna, a jej przekroczenie powinno być sankcjonowane. Jeżeli przy tym jakiś organ państwa rozstrzygnie jakąś konkretną sprawę na podstawie normy zwyczajowej, to norma ta staje się normą prawa zwyczajowego.

5. 5. 5. Akt uznania normy (usankcjonowanie zwyczaju) – czynność podjęcia przez organ państwa decyzji na podstawie normy zwyczajowej.

6. 6. 6. Zwyczaje – powszechne nawyki określonego zachowania w określonych sytuacjach, które wykształciły się w jakiejś grupie społecznej i nie są uznawane przez organy państwa za wiążące. Normy prawne często odsyłają do zwyczajów.

7. 7. 7. Stanowienie – czynność konwencjonalna kompetentnego organu państwa, poprzez którą organ ów “żąda”, aby normy prawne o ukształtowanej przez niego treści były realizowane.

8. 8. 8. Współstanowienie – polega na tym, że akt stanowienia jest dokonywany przez co najmniej dwa podmioty.

9. 9. 9. Umowa – fakt prawotwórczy, czynność co najmniej dwustronna, poprzez którą strony uczestniczące w umowie ustalają wiążące je normy generalne i abstrakcyjne.

10.  Precedens prawotwórczy – polega na tym, że jakiś organ państwa rozstrzyga określoną trudną sprawę, mimo że w obowiązującym systemie prawa brak jest podstaw do rozstrzygnięcia lub też podstawy te są niedostatecznie określone. Rozstrzygając konkretną sprawę, organ państwa formułuje pewną normę generalna, którą czyni podstawą owego rozstrzygnięcia, a nazywaną ratio decidendi. Jeżeli dany system prawa jest tak zbudowany, że obowiązuje w nim zasada związania precedensem, tzw. zasada stare decisis, to zgodnie z nią ratio decidendi, będąca podstawą konkretnego rozstrzygnięcia precedensowego, powinna być odtąd podstawą rozstrzygania wszystkich spraw podobnych.

11.  Pisane źródła prawa:

a)...