Podwzgórze i przysadka

Hormony przedniego płata przysadki:

•Hormon wzrostu (GH) – działanie anaboliczne, pobudza do wzrostu, działa głównie poprzez IGF-I syntetyzowany m.in. w wątrobie

•Prolaktyna (PRL) – hormon o pokrewnej budowie; główną funkcją u dorosłego człowieka (kobiety) jest powodowanie laktacji

•ACTH - hormon kortykotropowy – pobudza czynność kory nadnerczy, przede wszystkim wydzielanie glikokortykosteroidów i androgenów

•TSH – hormon tyreotropowy  – pobudza czynność komórek pęcherzykowych tarczycy i wydzielanie hormonów tarczycy

•LH (hormon luteinizujący) i FSH (hormon folikulotropowy) są określane łącznym mianem gonadotropin, gdyż regulują czynność gonad

Czynność hormonów podwzgórzowych

Hormony wydzielane przez tylny płat przysadki

•Wazopresyna – hormon antydiuretyczny (ADH) – powoduje:

– skurcz mięśni gładkich naczyń (wzrost ciśnienia krwi)

–zwrotne wchłanianie wody z moczu pierwotnego w cewkach dalszych i kanalikach zbiorczych, a w efekcie zagęszczanie moczu

–uczucie pragnienia

•Oksytocyna – powoduje:

skurcz mięśni gładkich głównie macicy (co jest istotne w czasie akcji porodowej) oraz mięśni przewodów wyprowadzających gruczołów piersiowych (w odpowiedzi na drażnienie brodawki – co powoduje wypływ mleka)

Stany chorobowe związane z zaburzeniami działania wazopresyny

•zespół nadmiernego wydzielania wazopresyny – SIADH – prowadzi do hipotonicznego przewodnienia organizmu

•moczówka prosta – prowadzi do utraty wody i hipertonicznego odwodnienia organizmu

Stany związane z występowaniem SIADH

•Nowotworowe choroby płuc (szczególnie rak wywodzący się z nabłonka oskrzeli)

•Nienowotworowe choroby płuc, np. gruźlica

•Nowotwory złośliwe (szczególnie chłoniaki, mięsaki) o innej lokalizacji, np. dwunastnica, trzustka, mózg, prostata, grasica

•Urazy i infekcje ośrodkowego układu nerwowego

•Leki pobudzające wydzielanie wazopresyny, np. klofibrat, chlorpropamid, tiazydy, karbamazepina, fenotiazyny, winkrystyna, cyklofosfamid

•Choroby endokrynne: niedoczynność nadnerczy, ciężka niedoczynność tarczycy

Moczówka prosta - rodzaje

•Centralna, przysadkowa – spowodowana nieadekwatnym wydzielaniem wazopresyny

•Obwodowa, nerkowa – związana z osłabieniem działania wazopresyny

Przyczyny moczówki prostej

Postępowanie diagnostyczne w chorobach podwzgórza i przysadki

•ocena czynności hormonalnej

•badania obrazowe okolicy siodła tureckiego

–zdjęcie celowane

–tomografia komputerowa

–magnetyczny rezonans jądrowy

•ocena okulistyczna

–badanie pola widzenia

–ocena tarczy nerwu wzrokowego

Ocena czynności hormonalnej przysadki

•oznaczanie stężeń hormonów przysadki

•oznaczanie stężeń hormonów obwodowych gruczołów dokrewnych (docelowych)

•testy dynamiczne

Przyczyny niedoczynności przysadki mózgowej

•ucisk (guz nowotworowy przysadki lub w jej sąsiedztwie)

•niedokrwienie (zespół Sheehana, zawał krwotoczny)

•uraz głowy

•jatrogenne (zabieg neurochirurgiczny, radioterapia)

•naciek zapalny (sarkoidoza, gruźlica, limfocytarne zapalenie przysadki)

•idiopatyczna

Objawy niedoczynności przysadki

•LH i FSH – wtórna niedoczynność gonad; niepłodność

•GH – u dzieci zahamowanie/opóźnienie wzrostu

•ACTH – wtórna niedoczynność kory nadnerczy; osłabienie, apatia, nudności, brak apetytu

•TSH – wtórna niedoczynność tarczycy

•PRL – brak laktacji

Przyczyny nadczynności przysadki

•Guz przysadki (najczęściej gruczolak)

•Guz nowotworowy ektopowo wydzielający hormon podwzgórzowy (np. CRH)

•Nieprawidłowa czynność podwzgórza

•Inne przyczyny hiperprolaktynemii: (ciąża, leki, niewydolność nerek lub wątroby, niedoczynność tarczycy)

Najczęstsze guzy przysadki

•Prolactinoma

•Somatotropinoma (akromegalia)

•Choroba Cushinga (kortykotropinoma)

•Guzy mieszane

•Guzy niewydzielające

Podstawowe wskazania do oznaczenia stężenia prolaktyny

•mlekotok

•powiększenie siodła tureckiego

•podejrzenie guza przysadki

•hipogonadyzm hipogonadotropowy:

–amenorrhea

–cechy hipogonadyzmu lub niepłodność u mężczyzny

Podejrzenie hiperprolaktynemii

(mlekotok lub objawy hipogonadyzmu przy prawidłowych
lub niskich stężeniach gonadotropin)

Badanie podmiotowe:

- cykle miesięczne, przebyte ciąże
- aktywność seksualna
- objawy niedoczynności tarczycy lub przysadki
- stosowane leki

Badania laboratoryjne

- PRL, gonadotropiny, fT3, fT4, TSH, estradiol, testosteron
- czynność nerek i wątroby
- próba ciążowa (przy krótkim wywiadzie)

Badania obrazowe przysadki

Postępowanie z prolactinoma

•leczenie farmakologiczne za pomocą bromokryptyny (Bromergon, Polfa; Parlodel, Sandoz). Skuteczna dawka docelowa wynosi zwykle 2.5 - 10 mg / dobę. Nowsze preparaty - Quinagolide, Pergolide i in.

•alternatywnie zabieg neurochirurgiczny

Postępowanie w akromegalii

•leczenie podstawowe - neurochirurgiczne

•leczenie uzupełniające

–radioterapia

–farmakoterapia

•bromokryptyna (do 20 mg/dobę)

•oktreotyd (300-600 µg/dobę)

Czynniki fizjologiczne pobudzające wydzielanie prolaktyny

•ciąża

•drażnienie brodawek sutkowych
(np. karmienie piersią)

•wysiłek

•hipoglikemia

•sen

•udar

•podwyższone stężenie u noworodków

Diagnostyka hormonalna akromegalii

•oznaczenie stężenia hGH - bez wartości

•oznaczenie stężenia IGF-1

•test hamowania glukozą

•oznaczenie stężenia prolaktyny

4