idol [gr. eidolon; �ac. idolum = obraz, wy- obra�enie, przedmiot kultu], przedstawie- nie postaci konkretnej i materialnej lub wyobra�onej (imaginacyjnej). Ostatecznie sta� si� terminem oznaczaj�cym obraz lub rze�b� przedstawiaj�c� b�stwo, b�d�ce przedmiotem kultu (ofiara, wlewanie na- poju, kadzid�o) tak, jakby by�y one samym b�stwem. Teksty biblijne (Ksi�ga Wyj�cia, Ksi�ga Powt�rzonego Prawa) z obawy przed niebezpiecze�stwem ba�wochwalstwa wo- bec wp�yw�w s�siednich lud�w poga�- skich z odraz� odrzuca�y kult obraz�w obcych b�stw, ale tak�e wizerunki Bo- ga, takie jak z�oty cielec (a raczej z�oty byk), przej�te przez lud Izraela w czasie, gdy Moj�esz przebywa� na g�rze Synaj (W 32). Wyst�powanie przeciw idolom to ulubiony temat prorok�w (Iz 40,19-20; 44,9-20;r 10,1-5). Z. i p. Czciciele z�otego cielca - wsp�cze�nie wyra�enie to oznacza ub�stwienie pieni�dza. Lit. Tertulian w� Dz idollatria (pocz�tek III s�., O ba�wochwalstwie) gwa�townie wyst�puje przeciw nawet najmniejszym kompromisom wobec obyczaj�w poga�skich. Ninucjusz Felix Octavian (III w.), dialog mi�dzy poganinem a chrze�cijaninem; autor wy�miewa poga�skie idole, kt�re ol�niewaj� tylko dzi�ki talentowi artyst�w. J. Kalwin w Trait� des reliques (1543, Traktat o relikwiach) pot�pia ba�wochwalstwo, kt�re wg niego przenikn�o do kultu katolickie- go wraz z czci� obraz�w i relikw��. P. Corneille Polieukt (1643, wyd. pol. 1836), m�ody poga- nin, Polieukt, dopiero co ochrzczony, biegnie niszczy� pos�gi bo�k�w, "te b�stwa z kamienia lub drzewa". P. Claudel w Cinq grandes odes (1910, Pi�� wielkich �d), w trzeciej odzie "Ma- gnificat" dzi�kuje Bogu, �e uwolni� go od idoli, jakimi s� ideologie: Sprawiedliwo��, Post�p, Prawda, B�stwo, Ludzko��, Prawa Natury, Sztuka, Pi�kno, aby m�g� wielbi� tylko jedyne- go Boga. P. Emmanuel Tz (1978, Ty), "Le Taureau d'or" (Z�oty cielec). Muz. Ch. Gounod Faust (1859, opera wg J.W. Goethego), Mefisto, przebrany za mo�ne- go pana, �piewa w karczmie pie�� o Z�otym Cielcu. ikona [gr. eik�n = obraz, wizerunek, wy- obra�enie], malowane wizerunki Chrystu- sa, Naj�wi�tszej Dziewicy Maryi, anio��w i �wi�tych; s� przedmiotem prywatnego, a tak�e liturgicznego kultu w Ko�cio�ach wschodnich. Za przedmiot kultu zosta�y uznane w 787 r. na II Soborze Nicejskim. Oddawana im cze�� (modlitwa, lampa wotywna, poca�unek) nie jest skierowana do przedmiotu, lecz do prototypu, tzn. do wyobra�onej osoby, z kt�r� wierny komu- nikuje si� wzrokiem. Ikonoklazm (obrazoburstwo) - ruch spo- �eczno-religijny w cesarstwie bizantyjskim w VIII-IX w., zwalczaj�cy oddawanie czci wizerunkom �wi�tych. Zniszczono w�w- czas wiele dzie� sztuki. Ikon. Ikony malowane s� wg bardzo �cis�ych zasad, bez oddania jakiegokolwiek podobie�- stwa. Matka Boska W�odzimierska (XII w., Mo- skwa). �wi�te Oblicze (XIII w., Moskwa). Naj- �wi�tsza Dziewica i Chrystus Odkupiciel (XIV w., Ochryda w Macedon��). A. Rublow �wi�ta Tr�jca (ok. 1410, Moskwa). Narodzenie Jezusa (XVI w., Moskwa). Chrystus - Majwi�kszy ka- p�an Mi�dzy Naj�wi�tsz� Marj� Pann� a �w. Ja- nem Chrzcicielem (XVI w., Sofia). �wi�te Nie- wiasty u Grobu, Szko�a P�nocna (XVII w.). Ekr. A. Tarkowski Andriej Rublow (1967). imi� nazwa. inkarnacja [�ac. incarnatio = wcielenie], wcielenie b�stwa w cz�owieka. W tradycji �ydowskiej B�g jest niewidzialny i niedo- st�pny. Wed�ug wiary chrze�cija�skiej B�g przyj�� cia�o w osobie Jezusa Chrystusa, czyli Mesjasza, jedynego Syna Bo�ego, kt�ry sta� si� cz�owiekiem i w pe�ni wzi�� na siebie ludzki los, w tym nawet i �mier�, nie przestaj�c by� Bogiem; chrze�cijanie m�wi� wi�c o Nim, jako o "Bogu, kt�ry sta� si� cz�owiekiem", albo jako o "S�owie" wcielonym. �ydzi i muzu�manie odrzucaj� wiar� w Bosko�� Jezusa Chrystusa. Lit. �wi�ty Jan od Krzy�a w Poezjach (XVI w., wyd. pol. Dzie�a, t. 4 1943), "O Wcieleniu" przedstawia swoj� w�asn� koncepcj� wcielenia. Ch. P�guy Victor Marie, Comte Hugo (1910, Viktor Maria, hrabia Hugo), Eve (1913, Ewa): "Nadnaturalno�� - ona sama sta�a si� ciele- sn�"; Jezus jest "owocem matczynego �ona" i przyjmuje na siebie ca�� ludzk� cielesno��. P.J. Jouve Noces (1931, Za�lubiny), "Mai corps" (Prawdziwe cia�o). J.L. Borges L'Oeu- vres po�tiques (1925-65, Utwory poetyckie) "Jean I,14" ("Jan I,14"). INRI, umieszczane na krucyfiksach ini- cja�y s��w �ac.: Iesus Nazarenus Rex Iu- daeorum (Jezus Nazare�ski Kr�l �ydow- ski), nawi�zuj�ce do titulus, czyli napisu umieszczonego nad g�ow� ukrzy�owanego Jezusa, zawieraj�cego, jak to by�o w zwy- czaju u Rzymian, motyw skazania Jezusa (Mt 27,37). Ekr. R. Wiene INRI (1923), film przypomina- j�cy niemieckie malarstwo ekspresjonistyczne. islam [arabskie, poddanie si� (woli Bo- ga)]. Mahomet (570-632), kupiec z Mek- ki w Arab�� mia� otrzyma� od archanio�a Gabriela Bo�e objawienie, kt�re przekazy- wa� swoim rodakom w formie recytacji (al-kuran) poczynaj�c od 610. Natrafiaj�c na niech�� miejscowych kap�an�w, w 622 (hid�ra) uda� si� do oazy Jatrib, 430 km na p�noc. Zdoby� Mekk� i niszcz�c po- ga�skie b�stwa przekszta�ci� j� w miejsce pielgrzymek, aby po�wi�ci� j� jedynemu Bogu, Allahowi. Objawienia Mahometa, spisane przez jego uczni�w, zosta�y zebra- ne w latach 636-644. �wi�t� ksi�g� isla- mu, kt�rego wsp�lnot� (umma) tworz� wierni muzu�manie, jest Koran. Mahomet zna� dobrze �rodowisko �ydow- skie Jatribu (pierwotna nazwa Medyny). Twierdzi�, �e jest ostatnim prorokiem po Adamie, Abrahamie, Moj�eszu i Jezusie, kt�ry przyszed�, aby przekaza� s�owo Bo�e Arabom pochodz�cym od Abrahama po- przez Izmaela, tak jak Moj�esz przekaza� je Hebrajczykom. Uwa�a� Pi�cioksi�g za pocz�tek objawienia jedynego Boga; on sam czu� si� powo�any do usuni�cia b��- d�w. Wed�ug niego Jezus, zrodzony z Dziewicy Maryi, jest pos�any przez Boga, lecz nie jest Jego Synem, nie jest wciele- niem Boga, nie umar� na krzy�u dla odku- pienia ludzkich grzech�w, lecz b�dzie przeprowadza� S�d Ostateczny w Jerozoli- mie. Zmarli, kt�rzy zmartwychwstan�, b�- d� s�dzeni wg swoich czyn�w: sprawiedli- wi zostan� przyj�ci do raju, a �li p�jd� do piek�a, kt�re jest przybytkiem szatana. Mahomet przekaza� wiernym pi�� zasad stanowi�cych fundament islamu: 1) wy- znanie wiary w Boga i jego ostatniego pro- roka; przynajmniej raz w �yciu wyznawca musi powiedzie�: "Allah jest jedynym Bo- giem, a Mahomet Jego prorokiem"; 2) ry- tualna modlitwa, kt�r� nale�y odmawia� pi�� razy dziennie, poprzedzona ablucjami (obmyciem r�k i n�g); 3) ca�odzienny post przez okres jednego miesi�ca - ramadanu; 4) ja�mu�na dla ubogich; 5) pielgrzymka do Mekki (raz w �yciu). Wype�nianie tych obrz�d�w wyja�nia�a dodatkowo Trady- cja, czyli Sunna, opieraj�c si� na hadisach, �wiadectwach towarzyszy proroka, kt�rzy dali pocz�tek czterem szko�om prawa; is- lam nie oddziela �ycia religijnego od �ycia spo�ecznego i politycznego. Zob. �wi�ta religijne (�wi�ta muzu�ma�skie). Ismael Izmael. Izaak [hebr. icchak, rdze� tego imienia pochodzi od czasownika �mia� si�], syn stuletniego Abrahama i dziewi��dzie- si�cioletniej Sary. Izaak by� obiecanym przez Boga synem (Rdz 15,4-5; 18,9-15; Rz 9,7-10), dziedzicem przymierza i gwarantem jego trwa�o�ci (Rdz 17). Aby wystawi� na pr�b� wiar� Abrahama, B�g rozkaza� mu ofiarowa� Izaaka na ca�opale- nie. Abraham pragn�� by� temu rozkazowi pos�uszny (Rdz 22), lecz w ostatniej chwili anio� Bo�y powstrzyma� go i zamiast Iza- aka zosta� w ofierze z�o�ony baranek, za- pl�tany rogami w zaro�lach. Opowiadanie to odegra�o donios�� rol� w pot�pieniu ofiar sk�adanych z dzieci. Poza tym Izaak jawi si� tutaj jako zapowied� Chrystu- sa. Izaak mia� �on� Rebek� i syn�w, Ezawa i Jakuba. Lit. E. Wiesel Celebrations biblique (197, Cele- bracja biblijna), "Le Sacrifice d'Isaac: histoire de surivant" (Ofiarowanie Izaaka: historia ocalonego. I. Brodski (1970, wyd. pol. 1981), "Izaak i Abraham", poemat. Ikon. Ofiara Izaaka zawiera cztery elementy: drzewo i o�tarz ofiarny, Abrahama wznosz�ce- go n�, aby zabi� syna, baranka zapl�tanego w zaro�lach i wreszcie d�o� Boga (albo Jego anio�a) powstrzymuj�c� r�k� Abrahama: fresk z synagogi w Dura Europos (III w.); rze�ba: drzwi z br�zu w ko�ciele San Zeno w Veronie; L. Ghiberti, p�askorze�ba na drzwiach z br�zu baptysterium katedry we Florencji (1422). Caravaggio (1603, Florencja). Rembrandt Ofia- ra Abrahama (1635, Monachium). G. Flinck Izaak b�ogos�awi�cy jakuba (1638, Amsterdam). Izajasz [gr., od hebr. jeszajahu = Jahwe jest zbawieniem) (ok. 765-701 p.n.e.), prorok, pe�ni� swe pos�annictwo w latach 740-701 p.n.e., za rz�d�w Azariasza, Jo- atama, Achaza i Ezechiasza. Doradca kr�- lewski, aktywnie uczestniczy� w �yciu poli- tycznym �ydowska legenda podaje, �e poni�s� �mier� m�cze�sk� za czas�w kr�la Manassesa. Izajasz by� wybitnym pisarzem i poet�, o czym �wiadczy ksi�ga nosz�ca jego imi� (Ksi�ga Izajasza, w kt�rej mog� mu by� przypisane tylko rozdzia�y 1-23 i 28-35). Niekt�re fragmenty, jak np. opis jego wizji w �wi�tyni (rozdzia� 6), jego przepowiednia o narodach (10,13) lub dotycz�ca przysz�ego pokoju (rozdzia� 11) zalicza si� do najpi�kniejszych kart ca�ej li- teratury biblijnej. Tematami bliskimi Iza- jaszowi s�: majestat Boga i pe�na w Nim ufno��, kt�rej prorok si� domaga (tak�e w kwestiach politycznych), pi�tnowanie niesprawiedliwo�ci oraz nadzieje zwi�za- ne z przysz�o�ci� mesja�sk�. Druga cz�� Ksi�gi Izajasza (Iz 40-55) to przes�anie pocieszenia dla wygna�c�w w Babilonie. Znajduj� si� w niej cztery pie�ni liryczne, zw. Pie�niami S�ugi Pa�skiego. Cz�� trzecia (Iz 56-66), mniej jednolita, ��czy elementy r�nego pochodzenia; jako ca- �o��, datuje si� j� na okres powrotu z wy- gnania babilo�skiego. Krytycy s� zgodni co do tego, aby drug� i trzeci� cz�� trak- towa� jako dzie�o uczni�w i kontynuato- r�w wielkiego proroka. Lit. � W. Chrostowski Bohaterowie wiary Stare- go Testamentu (1992). Zob. te� prorok. Ikon. Pro...
waldiizet