. tabernakulum [�ac. tabernaculum = na- miot]. W Ko�ciele katolickim - ozdobna szafka wbudowana w g��wny o�tarz ko- �cio�a, s�u��ca do przechowywania chleba eucharystycznego (hostie). ' Tabor [hebr., kamienio�om; aram., w,zg�- rze, g�ra], g�ra w po�udniowej Galilei, u kt�rej st�p znajduje si� miasto o tej sa- mej nazwie (Joz 19,22; 1 Krn 6,62). Tra- dycja chrze�cija�ska od III w. umiejscawia na niej scen� ~ Przemienienia Pa�skiego, chocia� ewangeli�ci m�wi� og�lnie o g�- rze, nie podaj�c jej nazwy (�k 9,28). ' Talmud [hebr., nauka, nauczanie], zbi�r norm prawnych i przepis�w religijnych judaizmu, b�d�cy obszern� kompilacj� �ydowskiej Tory ustnej, z rabinicznymi wyja�nieniami, opracowaniami i komen- tarzami; stanowi uzupe�nienie Starego Te- stamentu (Pi�cioksi�gu. Opracowany w dw�ch niezale�nych redakcjach: tzw. Tal- mud Jerozolimski, zredagowany w latach 350-400 n.e., zawiera nauczanie dokto- r�w - rabin�w z Palestyny, oraz Talmud Babilo�ski, kt�rego redakcj� zako�czono , pod koniec VI w., obejmuje nauki rabin�w szk� w,schodnich. W drukowanych wyda- niach Talmudu, wsz�dzie i zawsze iden- tycznych, uk�ad na ka�dej stronicy pozwa- la rozr�ni� dwie zasadnicze cz�ci tekstu: fragmenty Miszny - kodeksu praw religij- nych zredagowanych ok. 200 r. i podsta- wy judaizmu rabinicznego, oraz Gemar�- zbi�r rozwa�a� i dyskusji rabin�w z kolej- nych epok na temat stosowania tych praw. Lit. Contes du Talmud (1980, Opowie�ci M�dr- c�w Talmudu), przedmowa C. Vigego i J.C. Latt�sa, t�umaczenie fragment�w Talmudu podkre�laj�ce ich charakter religijny i narracyj- ny. Ch. Potok The Promise (1969, Obietnica). taniec. U Izraelit�w taniec by� wa�n� form� ekspresji religijnej. wykonywali oni ta�ce obrz�dowe w �wi�tyni (Ps 87,7; 149,3; 150,4); podczas triumfalnego po- wrotu Arki Przymierza do Jerozolimy, Da- wid i jego dw�r towarzyszyli jej ta�cz�c. Ta�ce by�y nie- odzownym elementem �wi�ta winobrania (Sdz 21,19) i �wi�towania zwyci�stwa (W 15,20; Sdz 11,34). Towarzyszy�y uro- czysto�ciom i ucztom: dla uczczenia po- wrotu syna marnotrawnego ojciec zarz�- dzi� ta�ce i kaza� zabi� tuczne ciel� (�h 15,25). Kiedy Herod Wielki �wi�to- wa� swoje urodziny, ta�czy�a przed nim Salome (Mk 6,22). Ikon. G. Moreau Ta�cz�ca Salome, rysunek (1876, Pary�). taniec �mierci. W XIV w. we Francji, zapewne pod wp�ywem epidem�� d�umy i kaza� mnich�w, �ebrz�cych, idea procesji wszystkich stan�w, od papie�a i cesarza a� do ch�opa, prowadzonych do grobu przez personifikacj� �mierci, sta�a si� te- matem alegorycznych, dydaktycznych mo- ralitet�w oraz malowide�. Ikon. La Chaise-Dieu, freski (XV w.). H. Hol- bein m�. Taniec �mierci, cykl rysunk�w do drze- woryt�w (1723-24, lyon). Nieznany pol. malarz Taniec �mierci (XVII w., ko�ci� Bernar- dyn�w w Krakowie). teofania [z gr. the�s = b�g + phaino = ob- jawiam si�]. U Grek�w oznacza�o ukaza- nie si� b�stwa. Sam termin nie wyst�puje w Bibl��, kt�ra jednak zawiera liczne opisy objawie� si� Boga. W ST i NT dominuje bezwzgl�dne przekonanie, �e "Nikt Boga nigdy nie ogl�da�" (w 33,20; ~ 1,18). Kilka wyj�tk�w ( Lf j 24,10-11; 33,11 ) s�u- �y uwypukleniu tej zasady. W ST obec- no�� Boga jest potwierdzona, lecz Jego transcendencja wyklucza ka�dy bezpo- �redni przejaw tej obecno�ci. Tak wi�c B�g "pozwala si� zobaczy�" Abrahamowi pod postaci� trzech m��w, kt�rzy go od- wiedzili i do kt�rych Abraham zwraca� si�, jakby to by� kto� jeden (Rdz 18,1-3). Moj�esz widzia� krzew gorej�cy, kiedy B�g go powo�a� (Wj 3,2-4). Wielkiej teofan�� na Synaju towarzysz� znaki natury fizycz- nej, b�yskawice, trz�sienie ziemi, ob�ok, ogie� (Wj 19,16). Redaktor Ksi�g Kr�lew- skich podkre�la, �e Boga nie ma w �adnym z tych zjawisk zewn�trznych: dla Eliasza znakiem Jego obecno�ci jest tylko "szmer �agodnego powiewu", i Eliasz s�ysz�c go zas�ania sobie twarz (I krl 19,12). NT opowiada o niewielu objawieniach Boga. Chrzest Jezusa: "Ten jest m�j Syn umi- �owany, w kt�rym mam upodobanie" m�- wi g�os z niebios (Mt 3,17). W ~ Prze- mienieniu Pa�skim tak�e objawia si�, i to przez podobne s�owa, blisko�� Bo- ga (Mt 17,5). W dniu Pi��dziesi�tnicy uczniowie zostaj� nape�nieni Duchem �wi�tym, czego znakiem jest j�zyk ognia nad ka�dym z nich (Dz 2,1-6). Przez d�u- gi czas teofani� nazywano �wi�to ~ epi- fan�� (2), pierwsze objawienie si� Jezusa �wiatu (Mt 2,10). Teofil [gr., przyjaciel BogaJ, imi� pewne- go mieszka�ca Antioch��, kt�remu �ukasz zadedykowa� swoj� Ewangeli� i Dzieje Apo- stolskie; imi� to mo�e te� oznacza� ka�de- go czytelnika, przyjaciela Boga. testament [�ac. testamentum, odpowied- nik gr. s�owa diatheke, w kt�rym Septu- aginta oddaje hebr. brit = przymierze]. W starochrze�cija�skiej literaturze poj�cie "testamentum" przyj�o si� na okre�lenie obydwu "przymierzy", dlatego te� pisma Starego i Nowego Przymierza nazywa si� Starym i Nowym Testamentem. W sensie prawnym testament oznacza akt ostatniej woli rozdysponowania i podzia�u d�br w obliczu w�asnej �mierci. Przeno�nie - syn- tetyczne przedstawienie przes�ania jakie- go� wielkiego cz�owieka, artysty, itp. Te znaczenia nie s� ca�kowicie pozbawione wyd�wi�ku biblijnego; idea �wiadka i �wiadectwa [�ac. testis] by�a prawdopo- dobnie my�l� przewodni� w doborze �ac. odpowiednika, ksi�gi biblijne s� �wiadec- twem dzia�ania Boga w histor��. Zob.: Lud Bo�y; przymierze (przymierze z Bogiem). tetragram [gr. tetragrammaton = wyraz czteroliterowy], okre�lenie starotestamen- towego imienia Boga - YHWH, b�d�cego Boskim imieniem w�asnym, kt�rego �ydzi z szacunku nie wymawiaj�. Przy g�o�nej lekturze Pism i modlitwie, s�owo to jest zast�powane przez Adonaj (m�j Pan, B�g) albo ha-szem (imi�). Przez szacunek dla wiary �yd�w, w niekt�rych przek�a- dach unika si� u�ywania imienia Jahwe, zast�puj�c je wyrazem "Pan". Zob.: Ado- naj; Jahwe. tetrarcha [gr.], tytu�, wprowadzony przez Filipa Macedo�skiego w IV w. p.n.e., oznacza� zarz�dc� tetrarch��, czyli zazwyczaj jednej czwartej cz�ci okre�lo- nego terytorium. W rzeczywisto�ci by� to podrz�dny ksi���, czasami kurtuazyjnie nazywany kr�lem. Tak np. ~ Herod An- typas by� tetrarch� Galilei (Mt 14,1; Mk 6,14). Tomasz [aram., bli�niak; gr. Didymos], jeden z dwunastu aposto��w. Nie b�d�c obecny, kiedy Zmartwychwsta�y Jezus ukaza� si� uczniom, Tomasz przejawia� postaw� sceptyczn�, m�wi�, �e nie uwie- rzy w Zmartwychwsta�ego, dop�ki nie zo- baczy �ladu gwo�dzi na d�oniach Jezusa i nie w�o�y palca w ran� Jego boku. Po o�miu dniach Jezus ponownie objawi� si� uczniom i Tomasz m�g� przekona� si� na- ocznie o Jego ranach (~ 20,?4-29). To- maszowi przypisuje si� jedn� z apokryficz- nych ewangel��. Wed�ug tradycji chrze�ci- ja�skiej g�osi� on ewangeli� w�r�d Part�w lub dzia�a� w Indiach. Ikon. Tomasz jest cz�sto przedstawiany na ob- razach i rze�bach, jak dotyka palcem ran Chrys- tusa, aby si� przekona�, �e Chrystus naprawd� zmartwyhwsta�: makietka z ko�ci s�oniowej (X w-., Berlin); mozaiki w Dafni (XI w.) i w Monreale (XII w.). tympanon w ko�ciele Saint-Thomas w Strasburgu (XIV ~c.); A. dely errocchio, grupa rze�biona w br�zie (1483, Florencja); G. van Honthorst (XVII w., Ma- dryt); Caravaggic (1602, Poczdam); G. de La Tour (1626, Pary�). Tora ~ Pi�cioksi�g. tradycja [�ac. traditio = przekazywanie]. Wszystkie spo�ecze�stwa ludzkie zapew- niaj� sobie swoj� ci�g�o�� przekazuj�c z po- kolenia na pokolenie idee, warto�ci, zwy- czaje i instytucje. Ka�da generacja, daleka od tego, by przyjmowa� je w spos�b bier- ny, selekcjonuje je i przekszta�ca, zacho- wuj�c jednak to�samo�� tre�ci przekazu. Lud Bibl�� przekazywa� sobie w ci�gu wie- k�w opowie�ci, zwyczaje, prawa itd., z kt�rych wiele zosta�o spisanych: Pismo �wi�te jest wi�c uprzywilejowanym wyra- zem tradycji, zawieraj�cej tak�e tradycj� ustn� (dla �yd�w - Talmud). Jezus otrzy- ma� od swego ludu Pisma, przekazywane z pokolenia na pokolenie. Wed�ug Ewan- gelii �w. Mateusza (~M 5,17) Jezus powie- dzia�: "Nie s�d�cie, �e przyszed�em znie�� Prawo albo Prorok�w. Nie przyszed�em znie��, ale wype�ni�". Natomiast odrzuci� to, co nazwa� "tradycj� ludzk�", mog�- c� "uchyli� przykazanie Bo�e" (Mk 7,8). Jezus naucza i dzia�a "jak ten, kt�ry ma w�adz�, a nie jak uczeni w Pi�mie" (mk 1,22). Przez swoje s�owa i czyny da� pocz�tek nowej tradycji, g�oszonej nast�p- nie przez jego uczni�w ~. Nawet gdy~ kanon NT zosta� zamkni�ty, jego przekazana ust- nie tradycja pozosta�a �ywa w sercach chrze�cijan. tr�ba, szofar [hebr.], r�g barana albo wo�u u�ywany w czasach staro�ytnych jako tr�ba przez �yd�w w czasie bitwy i uro- czystych �wi�t. G�os tr�by ostrzega� o bli- sko�ci niebezpiecze�stwa: zapowiada� kar� dla Izraela (Iz 18,3; Ozj 8,1) i nadej�cie Dnia S�du (Wj 2,1-15; Ap 8,6 do 9,21). W Apokalipsie �w. Jana cztery pierwsze tr�by zwiastuj� grad i ogie� pomieszane z krwi�, sp�oni�cie trzeciej cz�ci ziemi i stworze� morskich, spadni�cie z nieba wielkiej gwiazdy p�on�cej jak pochodnie, ognistej kuli, za�mienie s�o�ca, ksi�yca i gwiazd; pi�ta zapowiada inwazj� czterech chmar szara�czy; sz�sta najazd konnicy Part�w; si�dma - gniew Boga. D�wi�kiem tr�b zwo�ywano tak�e zgromadzenia reli- gijne (Lb 10,2), w, przysz�o�ci b�dzie to znak do wielkiego zgromadzenia wybra- nych w dniu ostatecznym (Iz 27,13; 1 Tes 4,16-17; I Kor 15,52). Zob. Jerycho. Lit. I.B. Singer Szatan w Goraju (1933, wyd. pol. 1991 ); w po�. XVII w. W ma�ym pol. mia- steczku Goraj (niedaleko Lublina), w, kt�rym rodziny �ydowskie zosta�y zdziesi�tkowane, niekt�rzy twierdz�, jakoby s�yszeli d�wi�ki wiel- kiego baraniego rogu zwiastuj�cego koniec cza- s�w. Rzeczywi�cie, wtajemniczeni w arkana ~ kaba�y przewidywali przyj�cie Mesjasza na 1665 rok. tr�d, termin u�ywany w Bibl�� na okre- �lenie r�nych chor�b sk�ry, w ~�r�d kt�- rych kap�an rozr�nia� przypadki tr�du w�a�ciwego, uznaj�c tym samym cho- rego za osob� nieczyst� (Kp� 13,1-44). Tr�dowaci byli ...
waldiizet