PODŁOŻA CZOPKOWE
Podłoża czopkowe do sporządzania czopków, globulek i pręcików dzielą się na dwa zasadnicze typy:
• Podłoża LIPOFILOWE nierozpuszczalne w wodzie
◦ Olej kakaowy
◦ Oleje utwardzone
◦ Półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych
◦ Syntetyczne estry
• Podłoża HYDROFILOWE rozpuszczające się w wodzie i wydzielinach błon śluzowych:
◦ Masy żelatynowo -glicerolowe
Makrogole (glikole polioksyetylenowe)
Podłożom czopkowym stawia się wysokie wymagania.
Podłoża te nie mogą:
• Drażnić błony śluzowej (odbytnicy, pochwy, cewki moczowej)
• Wywoływać uczuleń
• Wywierać własnego działania farmakologicznego
• Wpływać negatywnie na trwałość substancji leczniczej i jej dostępność biologiczną
Podłoża czopkowe powinny:
• Zachowywać stałą konsystencję w temperaturze pokojowej, aby umożliwić aplikację czopka
• Topić się w temperaturze ciała ludzkiego albo rozpuszczać w wydzielinach błon śluzowych, w celu odpowiedniego uwolnienia substancji leczniczych
• Charakteryzować się w stanie stopionym odpowiednią lepkością zapobiegającą szybkiej sedymentacji zawieszonej substancji leczniczej i gromadzeniu się jej w zaostrzonej części czopka, co w konsekwencji może być przyczyną kruszenia czopka podczas aplikacji
• Charakteryzować się małą różnicą między temp. topnienia a temp. krzepnięcia, w celu umożliwienia szybkiego zastygnięcia stopionego podłoża w czasie sporządzania czopków
• Podczas krzepnięcia zmniejszać swoją objętość (kontrakcja)co ułatwia wyjmowanie gotowych czopków z form
• Umożliwiać formowanie czopków przez wytłaczanie w temp. pokojowej i przez wylewanie stopionej masy
• Odznaczać się dobrymi właściwościami emulgującymi dla cieczy hydrofilowych i lipofilowych
• Charakteryzować się trwałością chemiczną, ponieważ produkty utleniania mogą drażnić błonę śluzową oraz wpływać na rozkład substancji leczniczych
Olej kakaowy zwany także masłem kakaowym (Butyrum Cacao), jest tłuszczem naturalnym, składającym się z mieszaniny triglicerydów –oleopalmitynostearynowego, oleodipalmitynowego i oleodistearynowego oraz wolnych kwasów tłuszczowych
Stosowany jest jako podłoże do sporządzania czopków, globulek i pręcików
Olek kakaowy ma stałą konsystencję w temp. pokojowej i wykazuje właściwą temp. topnienia 30-35°C
Charakteryzuje się małą rozpiętością między temp. topnienia a temp. krzepnięcia dzięki czemu łatwo ulega zescaleniu
Występuje w 4 odmianach polimorficznych α,β,β’,γ które różnią się temp. topnienia
• TEMPERATURA TOPNIENIA ODMIAN POLIMORFICZNYCH OLEJU KAKAOWEGO
ODMIANA POLIMORFICZNA
TEMPERATURA TOPNIENIA (°C)
γ
18
α
21-22
β’
28-31
β
34,5
Odmiana β ma najwyższą temp. topnienia, jest również najtrwalsza
Olej kakaowy ogrzewany przez dłuższy czas w temp. powyżej 36°C przechodzi po ostudzeniu w odmiany polimorficzne wolno zastygające (odmiany α,β’,γ), proces zastygania masy można przyśpieszyć dodając do niezestalającej się masy niewielkiej ilości rozdrobnionego oleju kakaowego który zawiera odmianę β
Olej kakaowy przy krzepnięciu nie zmniejsza objętości mogą zatem wystąpić problemy przy wyjmowaniu gotowych czopków z form, dlatego smaruje się formy parafiną ciekłą
Olej kakaowy wykazuje skłonności do jełczenia ze względu na dużą zawartość w triglicerydach kwasów nienasyconych, wytworzone wskutek jełczenia nadtlenki mogą rozkładać substancje lecznicze zawarte w czopkach, co utrudnia sporządzanie czopków na zapas, nawet w skali półprzemysłowej
Trwałość oleju kakaowego można przedłużyć przez przechowywanie go w stanie nierozdrobnionym w niskiej temp. chroniąc od światła
Do niekorzystnych cech oleju kakaowego należy również mała zdolność emulgowania wody lub roztworów wodnych substancji leczniczych, liczba wodna oleju kakaowego wynosi 20-30, przez dodatek większości emulgatorów typu w/o można nieznacznie powiększyć zdolność masła kakaowego do emulgowania cieczy
Mimo wielu wad olej kakaowy jest najczęściej stosowanym podłożem w recepturze aptecznej, dobrze tolerowanym przez organizm, nadaje się do sporządzania czopków, globulek i pręcików metodą wytłaczania i wylewania
Podłoża tej grupy są wynikiem poszukiwań doskonalszego podłoża czopkowego, które pozbawione byłoby wad oleju kakaowego
Dzięki rozwojowi chemii tłuszczów po drugiej wojnie światowej wprowadzono liczne lipofilowe masy czopkowe, które mają zastosowanie przede wszystkim do sporządzania czopków metodami przemysłowymi
Pod względem chemicznym są mieszaniną triglicerydów nasyconych kwasów tłuszczowych :laurynowego, mirystynowego, palmitynowego i stearynowego
Podłoża te otrzymuje się przez hydrolizę naturalnych glicerydów zawartych w olejach roślinnych – kokosowym lub palmowym
Produktem są wolne kwasy tłuszczowe, które po oddzieleniu kwasów o krótkich łańcuchach węglowych (działają drażniąco na błonę śluzową odbytnicy) i uwodornieniu wiązań nienasyconych poddaje się estryfikacji glicerolem
Podłoża te łatwo uwalniają substancje lecznicze oraz odznaczają się małą rozpiętością pomiędzy temp. topnienia a temp. krzepniecia , odpornością na jełczenie oraz łatwością wyjmowania z form(zjawisko kontrakcji)
Są one jednak bardziej kruche i łamliwe na skutek braku glicerydów niższych i nienasyconych kwasów tłuszczowych
Dzięki obecności mono i diglicerydów maja one dobre właściwości zawieszające i emulgujące ; umożliwiają wprowadzenie do nich w stanie stopionym wody w ilości prawie równej ich masie z utworzeniem emulsji w/o
Półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych stanowią dobre podłoża do czopków , zwłaszcza z substancjami zwiększającymi lub zmniejszającymi temp. topnienia, albo wymagającymi dobrego zawieszenia lub zemulgowania
Wprowadzone zostały do wielu farmakopei m.in. Do FPVI pod nazwami Adeps neutralis, Adeps solidus, Massa Estarinica, Massa suppositorium
Produkowane przez różnych producentów różnią się między sobą głównie temp. topnienia, rozpiętością między temp. Topnienia a temp. Krzepnięcia ,lepkością i zawartością różnych substancji pomocniczych
Występują one pod różnymi nazwami handlowymi :Witepsol, Massa Estarinum, Massupol, Novata, Suppocire, Adeps solidus
Przy sporządzaniu czopków metodą wylewania stosuje się również podłoża o charakterze estrów np. ftalan cetylowy, przykładem jest m.in. Lasupol
Stopione podłoże krzepnie szybko i łatwo oddziela się od formy, o ile nie jest ogrzane do temp. Powyżej 70 °C, gdyż wówczas zmieniają się jego właściwości fizyczne, m.in. lepi się do ścian formy
Korzystne jest wylewanie czopków w temp. 40-45°C
Ujemne cechy tego podłoża to kruchość czopków i szybka deformacja w czasie upałów
Podłożami tego typu są masy żelatynowo- glicerolowe, które rozpuszczają się w wydzielinach jam ciała w temp. ciała ludzkiego
Najczęściej stosuje się następujący skład masy żelatynowo- glicerolowej do sporządzania globulek dopochwowych :15cz. żelatyny, 70 cz. glicerolu i 15cz. wody
Substancję leczniczą rozpuszcza się lub zawiesza w wodzie i dodaje rozdrobnioną żelatynę, następnie dodaje się glicerol i ogrzewa płyn na łaźni wodnej , po rozpuszczeniu żelatyny masę wylewa się do form, chłodząc do zastygniecia
Zwiększenie ilości żelatyny w tym podłożu powoduje wzrost twardości podłoża i przedłużenie czasu jego rozpuszczenia
W przypadku sporządzania pręcików docewkowych należy zwiększyć ilość żelatyny do 26 cz., wody do 24cz. natomiast glicerolu powinno być 50cz.
Zaletą podłoży żelatynowo- glicerolowych jest ich rozpuszczalność w wodzie, a więc i w wydzielinach jam ciała
Wadą jest obecność glicerolu, który działa odwadniająco i może oddziaływać lekko drażniąco na jelito grube
Podłoża te mogą być użyte do sporządzania czopków przeczyszczających ze względu na dużą zawartość glicerolu, który na skutek osmotycznego drażnienia pobudza perystaltykę jelit
Należy pamiętać, że podłoża te tworzą niezgodności z niektórymi substancjami np. kwasem salicylowym, metenaminą, taniną i innymi garbnikami, solami glinu i wapnia, wodzianem chloralu
Ze względu na to, że żelatyna jest dobrym podłożem do rozwoju bakterii korzystne jest dodanie do mas żelatynowo- glicerolowych środków konserwujących
Makrogole (glikole polioksyetylenowe, PEG) sa mieszaniną polimerów tlenku etylenu
Jako podłoża czopkowe stosuje się stałe polimery o różnych masach cząsteczkowych (m.cz. 2000-6000) lub ich mieszaniny z makrogolami płynnymi (m.cz. 200-600) lub o konsystencji mazistej (m. cz. 1000-1500)
Makrogole stałe topią się w temp. 54-60 °C
W miejscu aplikacji ulegają powolnemu rozpuszczeniu w wydzielinach błon śluzowych , dzięki czemu uzyskuje się spowolnione uwalnianie substancji leczniczej
Dodatek makrogoli płynnych do stałych wpływa na szybsze rozpuszczenie masy czopkowej
Przez dobór odpowiedniego składu mieszaniny makrogoli otrzymuje się masę o pożądanych właściwościach plastycznych i odporności mechanicznej
Podłoża z makrogoli stosowane są przede wszystkim do sporządzania globulek dopochwowych , a także czopków o działaniu miejscowym
Nie należy ich stosować do sporządzania czopków zawierających substancje o działaniu ogólnym, ponieważ są one higroskopijne i powodują osmotyczne odciąganie wody z błony śluzowej w miejscu aplikacji, co może spowodować bolesność oraz utrudnienie wchłaniania substancji leczniczej
Dodatek 20-30% wody do tego podłoża lub zwilżenie czopka wodą przed aplikacją zapobiega temu zjawisku
Zaletą podłoży z makrogolami jest ich trwałość oraz możliwość rozpuszczenia w nich wielu substancji leczniczych
Podłoża te powodują niezgodności m.in. z garbnikami, kwasem salicylowym, kwasem acetylosalicylowym, solami rtęci, jodem, jodkami, chininą, penicyliną, rezorcyną, fenobarbitalem, balsamem peruwiańskim
Czopki, globulki i pręciki docewkowe z makrogolami formuje się przez wylewania
Do podłoży hydrofilowych zalicza się również galaretki z agarem o składzie 2cz. agaru, 50cz. glicerolu,48cz. wody oraz żel stearynianu sodu w glicerolu stosowany w czopkach glicerolowych
Dobór właściwego podłoża warunkuje w wielu przypadkach właściwą dostępność biologiczną substancji leczniczych i skuteczność działania stosowanych leków
Wybór podłoża czopkowego zależy od:
• Sposobu działania substancji leczniczej-działania ogólnego lub miejscowego
• Drogi podania-doodbytnicza, dopochwowa, do cewki moczowej
• Właściwości substancji leczniczej i jej zgodności z podłożem
• Stabilności substancji leczniczej w podłożu
azile22