1
PRAWO KARNE – egzamin - Gosieniecki
Czyny karalne dzielimy na: przestępstwa ( zbrodnie i występki) i wykroczenia.
IV. DEFINICJA PRZESTĘPSTWA
Istnieją dwie metody definiowania przestępstwa formalna i materialna
Przestępstwem według definicji formalnej jest czyn człowieka, zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę określającą jego znamiona, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Zabronienie czynu przez ustawę następuje przez wskazanie w ustawie jego znamion (dyspozycja) i kary grożącej za jego popełnienie (sankcja).
Przez zabronienie czynu pod groźbą kary nadana mu zostaje cecha bezprawności karnej.
Przestępstwo według definicji materialnej odwołuje się do ujemnej społecznie treści czynu uznawanego za przestępstwo
(jego społeczna naganność, szkodliwość).
WYSTĘPKI są to czyny zagrożone karą przekraczającą miesiąc pozbawienia wolności, miesiąc ograniczenia wolności lub 30 stawek dziennych grzywny.
WYKROCZENIA to czyny zagrożone karą aresztu (od 5 do 30 dni), jednego miesiąca ograniczenia wolności, grzywną do 5000 zł lub naganą.
CZYN to świadome zachowanie się człowieka, które stanowi rezultat jego decyzji. Trudno uznać za czyn zachowanie nieświadome albo podjęte w warunkach, jeżeli na człowieka został wywarty przymus fizyczny absolutny (skrępowanie, odurzenie siłą,). Nie są też czynem ruchy wykonane w malignie, w stanie padaczki czy gorączki.
Przymus względny zachodzi w wyniku oddziaływania środkami fizycznymi (np.biciem) lub psychicznymi (groźba zastrzelenia) na decyzję woli człowieka (np. kasjerki wydającej utarg).
Jeżeli czyni to w obronie bezpośredniego niebezpieczeństwa życia może być ten czyn rozpatrywany w ramach stanu wyższej konieczności.
USTAWOWE ZNAMIONA CZYNU ZABRIONIONEGO
Ustawowe znamiona wyznaczają zespół charakterystycznych cech czynu zabronionego, tworzących zarys typu przestępstwa.
Ustawowe znamiona dotyczą:
· cech podmiotu - nadużycia uprawnień może dokonać tylko funkcjonariusz,
· cech strony podmiotowej - fałszerstwa dokumentu dokonuje w celu użycia za autentyczny
· cech przedmiotu ochrony - np. nietykalność funkcjonariusz w związku z pełnieniem obowiązków służbowych,
· cech strony przedmiotowej - opisu zabronionego zachowania, jego skutku, okoliczności np. naruszenie praw pracownika, wymuszanie przemocą lub groźbą.
Podział znamion ustawowych:
· znamiona nazwowe - np. Kto kradnie z włamaniem,
· znamiona opisowe - Kto w celu użycia za autentyczny podrabia dokument lub takiego dokumentu używa.
Inny podział:
· znamiona wartościujące - Kto znieważa osobę,
· znamiona normatywne - czyli pojęcia języka prawnego,
PODMIOT PRZESTĘPSTWA
Podmiotem przestępstwa , czyli jego sprawcą może być tylko osoba fizyczna, która osiągnęła określony etap rozwoju umysłowego i moralnego (wiek odpowiedzialności) a także znajduje się w takim stanie psychicznym, w którym jest zdolna do rozumienia przedsiębranego czynu i kierowania swym postępowaniem (poczytalność).
Wiek odpowiedzialności karnej
Granice wieku odpowiedzialności karnej określa prawo polskie jako ukończenie lat 17 przed popełnieniem czynu zabronionego (art. 10 §1 k.k.). Granica ta ulega jednak obniżeniu w wypadku popełnienia wymienionych w art. 10 § 2 k.k. przestępstw o wysokim stopniu społecznej szkodliwości. Ustawa przewiduje odpowiedzialność karną nieletniego, który ukończył 15 lat przed popełnieniem takiego przestępstwa jeżeli zastosowane wcześniej środki wychowawcze nie przyniosły spodziewanych skutków.
Druga kategoria wiekowa odpowiedzialności karnej to młodociani. Młodociany jest to sprawca, który w czasie popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat (ale ukończył 17 lat) a w czasie wydania wyrodku w pierwszej instancji – 24 lat. Podlegają oni pełnej odpowiedzialności karnej.
Odpowiedzialność karna przedsiębiorstw nie ponosi odpowiedzialności karnej na zasadach określonych w kodeksie karnym osoba prawna lub inny twór zbiorowy.
PODZIAŁ PRZESTĘPSTW Z UWAGI NA CECHY PODMIOTU
Z uwagi na cechy podmiotu wyróżniamy przestępstwa powszechne i indywidualne.
Przestępstwo powszechne może popełnić każdy prawnie odpowiedzialny człowiek (osoba poczytalna, która osiągnęła wiek odpowiedzialności) , np. Kto bierze udział w bójce.
Przestępstwo indywidualne może popełnić osoba, która ma określone w ustawie właściwości wyróżniające ją z kręgu innych osób, np. żołnierz, funkcjonariusz.
Funkcjonariusz publiczny to: Prezydent RP, poseł, senator, radny, sędzia, ławnik, prokurator, notariusz, komornik, kurator, pracownik administracji państwowej, samorządowej, funkcjonariusze policji, żołnierze.
Przestępstwa indywidualne dzielimy na :
- właściwe - indywidualne cechy podmiotu są warunkiem przestępczości czynu (np. przestępstwa żołnierzy),
- niewłaściwe - właściwości podmiotu nie są warunkiem odpowiedzialności karnej, ale wpływają na jej zaostrzenie albo złagodzenie, np. zabójstwo noworodka w szoku przez matkę jest przestępstwem uprzywilejowanym, a przez kogoś innego zwykłym zabójstwem.
PRZEDMIOT OCHRONY
Rozróżniamy dwa przedmioty ochrony:
· rodzajowy przedmiot ochrony - to te normy prawne, które chronią analogiczne dobra pod względem rodzajowym, np. cudza rzecz ruchoma, wolność cielesna jednostki
· indywidualny przedmiot ochrony - jest to dobro na które skierowany jest zamach przestępny, np. życie człowieka, dobro rodziny, prawa majątkowe, wolność człowieka.
PRZEDMIOT WYKONAWCZY
Przedmiot wykonawczy jest to materialny substrat dobra będącego przedmiotem zamachu, np. rzecz, którą sprawca ukradł, życie lub zdrowie człowieka.
ZNAMIONA STRONY PRZEDMIOTOWEJ
Znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego charakteryzują :
- zabronione zachowanie się sprawcy, jego formę i okoliczności, a także skutek tego zachowania .
Zachowanie człowieka może polegać na działaniu lub zaniechaniu.
Działanie to podjęcie określonych czynności celowych np. wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta, zabór cudzej rzeczy,
Zaniechanie to powstrzymanie się ( również celowe) przez podmiot od działania, które powinien był i mógł podjąć. Chodzi tu o uchylanie się od szczególnego obowiązku, który ciążył na sprawcy zaniechania np. nie zawiadomienie o przestępstwie, zatajenie dowodów niewinności innej osoby, nie udzielenie pomocy
Za przestępstwo z zaniechania kodeks przewiduje odpowiedzialność karną (określają m.in. art. 162, 209,236,240 k.k.) podobnie jak za działanie. Może on wynikać z :
- przepisu prawa (obowiązek doniesienia o przestępstwie)
- innych norm prawnych (przepisy przeciwpożarowe, których nie przestrzeganie doprowadziło do pożaru)
- orzeczenia sądowego (obowiązek alimentacyjny)
- umowy (w odniesieniu do personelu służby zdrowia)
- wcześniejszego zachowania się sprawcy (ten kto podjął się opieki nad dzieckiem nie może pozostawić go bez dozoru)
Forma i okoliczności są to znamiona szczególne znamiona, np. uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, uporczywe naruszanie praw pracownika,
Czas i miejsce popełnienia przestępstwa, np. zabór pojazdu, wdarcie się do cudzego mieszkania, działanie w miejscu publicznym.
PRZESTĘPSTWO MATERIALNE, FORMALNE I Z NARAŻENIA NA NIEBEZPIECZEŃSTWO
Przestępstwo materialne charakteryzuje się tym, że do jego znamion należy spowodowanie określonego w ustawie skutku, np. uszkodzenie cudzej rzeczy. Jeżeli skutek określony w ustawie nie zostanie spowodowany przez sprawcę można tylko mówić o usiłowaniu a nie dokonaniu przestępstwa.
Przestępstwo formalne charakteryzuje się tym, że nie jest wymagalne wywołanie skutku, ale karane jest samo zabronione zachowanie sprawcy, np. skutkiem kierowania pojazdem przez osobę nietrzeźwą może być wypadek ale nie musi.
Związek przyczynowy
Chodzi tu o związek pomiędzy zachowaniem się sprawcy a określonym w ustawie skutkiem.
PRZESTĘPSTWA KWALIFIKOWANE I UPRZYWILEJOWANE
Przestępstwa kwalifikowane to takie, które popełniane są bądź ze względu na szczególne okoliczności bądź jego następstwa.. Okoliczności te to mogą być:
- sposób popełnienia przestępstwa,
- charakter przedmiotu wykonawczego,
- okoliczności czynu,
- szczególne nastawienie psychiczne sprawcy.
Okoliczności objęte muszą być umyślnością lub nieumyślnością.
Następstwa - czyli skutki, zawsze są zawinione umyślnie, np. spowodowanie umyślne lub nieumyślne katastrofy samochodowej , jeżeli jej następstwem jest objęta winą nieumyślną śmierć człowieka.
Przestępstwa uprzywilejowane - mogą je tworzyć jedynie szczególne okoliczności (a nie następstwa). Będą to wszystkie okoliczności usprawiedliwiające sytuacje psychiczną sprawcy, np. zabójstwo pod wpływem współczucia.
Przestępstwo uprzywilejowane to czyn będący rezultatem przekroczenia granic obrony koniecznej. Zgodnie z art. 25 § 2 k.k., sąd może wobec ekscedenta zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzania (art. 25 § 2 k.k.).
Odstąpienie od wymierzania kary jest obligatoryjne, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia odpierającego zamach, które są usprawiedliwione okolicznościami, zwłaszcza intensywnością zamachu (art. 25 § 3 k.k.)
TEORIE WINY, DEFINICJA WINY
Wina według najstarszej teorii to stosunek psychiczny sprawcy do przedsiębranego czynu zabronionego.
Wina według teorii normatywnej jej istota nie tyle polega na określonym przeżyciu psychicznym sprawcy związanym z czynem zabronionym, co na możliwości postawienia mu zarzutu z powodu podjęcia decyzji lub naruszenia zasad ostrożności, których przestrzeganie miało zapobiec popełnieniu takiego czynu.
WINA obecnie to zarzucalny z punktu widzenia wymagań ustawy stosunek sprawcy do realizacji rzeczywistości objętej znamionami czynu zabronionego.
UMYŚLNE I NIEUMYSLNE FORMY WINY
Rozróżniamy dwie formy winy:
· umyślną - zgodnie z art. 9 § 1 k.k., psychologiczną przesłanką winy umyślnej jest zamiar popełnienia czynu zabronionego, który może występować w dwóch formach:
- zamiaru bezpośredniego - polega na tym , że sprawca chce popełnić czyn zabroniony. Zamiar jest aktem woli, nie należy więc mylić go z "pragnieniem" popełnienia czynu ani uzależniać od stwierdzenia zamiaru do określonej motywacji, np. chęć zemsty. Jeżeli nastawienie psychiczne sprawcy, jako znamię polegające na określonym w ustawie celu działania mamy do czynienia z przestępstwem kierunkowym. Np. zabór cudzej rzeczy "w celu" przywłaszczenia (art.278).
- zamiar ewentualny - polega na tym, że sprawca wprawdzie nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje realną możliwość jego popełnienia i się na to godzi. Oznacza to, że sprawca zmierzając do jakiegoś celu uświadamia sobie możliwość popełnienia czynu zabronionego, w szczególności spowodowania skutków przestępczych. Np. Sprawca chcąc dokonać rabunku uderza ofiarę w głowę pałką, godząc się z możliwością spowodowania ciężkich obrażeń. Procesu "godzenia się" nie należy domniemywać, lecz wykazać, że rzeczywiście zachodził w psychice sprawcy.
· nieumyślne formy winy - opisuje je art. 9 § 2. Są to:
- lekkomyślność - polega na świadomym naruszeniu obowiązku ostrożności. Jest to więc postać winy, w której sprawca uświadamia sobie możliwość popełnienia czynu zabronionego, ale w odróżnieniu od umyślności czynu tego nie ma zamiaru popełnić, przypuszcza, że takiego czynu uniknie. Np. pielęgniarkę, która przed zaaplikowaniem pacjentowi antybiotyku powinna była przeprowadzić próbę uczuleniową, ale zaniechała tego przypuszczając, że reakcja uczuleniowa nie wystąpi bo jest to bardzo rzadki przypadek. Spowoduje to postawienie zarzutu nieumyślnego spowodowania skutku w postaci rozstroju zdrowia pacjenta (art. 157 § 3.)
- niedbalstwo - różni się od lekkomyślności brakiem świadomości sprawcy, że narusza zasady ostrożności, których miał obowiązek przestrzegać. Obowiązek ostrożności konkretyzują okoliczności dotyczące zakresu obowiązków na danym stanowisku, wykonywanej funkcji, (np.lekarza, projektanta budynku) lub czynności związanych z obowiązkiem ostrożności ( np. kierowcy, operatora dźwigu) albo wreszcie - z podjęcia określonych działań, z którymi wiąże się ostrożność (np. zapewnienie bezpieczeństwa widowni przez organizatora imprezy)
Zgodnie z art. 8 zbrodnię popełnić można wyłącznie z winy umyślnej, natomiast występek - także z winy nieumyślnej, jeżeli przepis ustawy tak stanowi (art. 155,157 §3 163 § 2 , 173 § 2, 177 i 292) Zasada ta rozciąga się na czyny kwalifikowane przez następstwo, które z uwagi na sankcję należą do występków. (art. 156 § 3, 158 § 2 i 3, 163 § 3 i 4, 173 § 3 i 4, 207 § 3.)
V. FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPTSWA
FORMY STADIALNE
USIŁOWANIE PRZESTĘPSTWA
Według zawartej w art. 13 § 1 k.k. definicji ustawowej: "odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem się zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje”.
Występują następujące elementy definicji usiłowania:
· zamiar popełnienia przestępstwa może być: bezpośredni lub ewentualny. Możliwe jest usiłowanie zarówno z zamiarem bezpośrednim jak i ewentualnym, gdyż różni się ono od dokonanie jedynie brakiem skutku nie zaś strona podmiotową przestępstwa. Np. jeżeli podczas pijackiej awantury, kierując się motywem zemsty sprawca zadaje drugiemu jej uczestnikowi szereg silnych ciosów nożem w klatkę piersiową i nie reaguje na utratę przytomności oraz silne krwawienie ofiary, to w przypadku zgonu może odpowiadać za zabójstwo w zamiarze ewentualnym. Przyjmuje się, że w tych warunkach sprawca godził się z możliwością jego śmierci poszkodowanego. Nie byłoby jednak odpowiedzialności za usiłowanie zabójstwa w zamiarze ewentualnym, jeżeli na skutek szybkiej pomocy lekarskiej wezwanej np. przez świadków zdarzenia życie rannego byłoby uratowane.
· zachowanie się sprawcy jest określeniem oznaczającym dopuszczalność usiłowania nie tylko w formie działania lecz także zaniechania. Np. ratowanie niemowlęcia, które matka pozostawiła bez opieki w zamiarze jego uśmiercenia, zapobieżenie przez osobę trzecią katastrofie, którą dróżnik chciał spowodować nie przestawiając zwrotnicy kolejowej.
· bezpośredniość zmierzania sprawcy do dokonania przestępstwa. Są to bardzo istotne sprawy, bowiem czynności przygotowawcze karalne są wyjątkowo (art.16 § 2) podczas gdy przestępstwa karalne są " z reguły" (art. 14 § 1). Dla stwierdzenia bezpośredniego usiłowania pomocnicze znaczenie ma ustalenie, czy zachowanie się sprawcy nie polegało jedynie na czynnościach opisanych w definicji przygotowania (art. 16.§ 1. K.k.), lecz wykraczało poza te czynności zmierzając wprost do dokonania. Np. manipulowanie przy zamku do drzwi jest już usiłowaniem włamania, natomiast czynności wcześniejsze, jak przysposobienie narzędzi, planowanie, przybycie w pobliże obiektu i jego obserwacja - niekaralnym przygotowaniem
· brak dokonania - oznacza, że sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa, a w szczególności nie osiągnął zamierzonego skutku. Można tu mówić o usiłowaniu chybionym (np. sprawca strzelił do ofiary lecz chybił) usiłowaniu zatamowanym, gdy przeszkodziły mu osoby trzecie (np. został obezwładniony w momencie składania się do strzału, w trakcie włamania do obiektu). Może jeszcze wystąpić, odmienne od w/w usiłowanie nieudolne. Występuje wtedy, gdy dokonanie przestępstwa jest niemożliwe, o czym sprawca nie, gdyż brak jest przedmiotu nadającego się do dokonania przestępstwa lub sprawca używa środka niezdatnego do wywołania zamierzonego skutku (art. 13 § 2 k.k.) Np. włamanie się w zamiarze zaboru do pustego sejfu, próba zastrzelenia człowieka z broni niezdatnej do oddania strzału.
Odstąpienie od usiłowania i skuteczny czynny żal powoduje uchylenie karalności: zgodnie z art. 15 § 1: "Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego." Prawo przewiduje nadzwyczajne złagodzenie kary wobec sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi, ale jego działania okazały się nieskuteczne.
Usiłowanie kwalifikowane to takie , w którym sprawca np. odstąpił od zabójstwa, ale spowodował uszkodzenie ciała ofiary. Nie podlega ono niekaralności.
Szczególne zaostrzenie kary za usiłowanie wystąpi, gdy dochodzi do takich przestępstw jak zamach na niepodległość państwa, gwałtowny zamach na konstytucyjny organ RP i szpiegostwo (art. 131 k.k.)
PRZYGOTOWANIE PRZESTĘPSTWA
Przygotowanie (art. 16. § k.k.) zachodzi wtedy, "gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności" mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania". Przygotowanie jest działaniem celowym, które ma stworzyć warunki do podjęcia działań prowadzących bezpośrednio do dokonania zamierzonego przestępstwa.
Nie podlega karze za przygotowanie ten, kto dobrowolnie odstąpił od planowanego czynu (art. 17 § 1).
Rodzaje przygotowań do popełnienia przestępstwa
Przygotowanie może wystąpić w dwóch formach :
· ...
jkaliteea