slowo_muzyka_i_taniec_w_teatrze.pdf

Słowo, muzyka i taniec w teatrze.

Z K S I Ą Ż K I „ L U D Z I E , Z W Y C Z A J E I O B Y C Z A J E S T A R O Ż Y T N E J G R E C J I I R Z Y M U ” - L I D I A W I N N I C Z U K

 Trójjedyna choreja, złożona z elementu wokalnego; instrumentalnego

i tanecznego, czyli ze śpiewu, muzyki i tańca, towarzyszyła w Grecji od czasów

najdawniejszych wszelkim obrzędom religijnym (chociaż spełniała także i inne role).

Mitologia ma już swoich przedstawicieli tych sztuk pięknych: Apollo, jako Musa-getes —

Przewodnik muz, daje im i poetom natchnienie. Jednym z atrybutów boga jest instrument —

lira, bóg staje do konkursów muzycznych, lecz biada temu, kto ośmieli się z nim zmierzyć lub

kunsztu jego nie docenić (np. w micie o królu Midasie i jego oślich uszach). Świat nimf, muz,

menad jest roztańczony i rozśpiewany.

Początki muzyki i pieśni przypisywano legendarnym muzykom-śpiewakom: Orfeuszowi, Linosowi,

Muzajosowi, Amfionowi, Eumolposowi, Marsjaszowi. Każdy z nich reprezentował inny instrument,

inny rodzaj pieśni, wszyscy jednak byli pod opieką tych samych muz: Euterpe, Erato i Polihymnii;

taniec tylko miał swą własną patronkę — Terpsychorę.

Ś P I E W

Początków jego nie szukano w obrzędowości kulturowej, lecz przy warsztatach pracy. Rytm

i harmonia — to podstawy wszystkich trzech wymienionych sztuk, ale po raz pierwszy zawtórowała

pieśń rytmicznym ruchom wykonywanym przy pracy i rytmem jej ruchów kierowała; czy była

to pieśń śpiewana przy obracaniu ciężkich żaren-młynów, czy przy wyciąganiu wiader z wodą-

zawsze można było dosłuchać się w pieśni rytmu narzuconego jej przez rytm związanej z nią pracy.

Rytm ten ułatwiał pracę, zwłaszcza zespołową.

Te rytmiczne nawoływania były pierwszą formą pieśni przy pracy; słowa-sygnały stały się

zalążkiem pieśni roboczej, która powstała, gdy dodano słowa pokrywające się z rytmem nawoływań,

a tym samem z rytmem pracy.

Aulista - jego gra nie miała na celu uprzyjemnianie kobietom pracy, lecz celem jej było

utrzymanie jej we właściwym rytmie i co ważniejsze — w tempie. Podobnie przy tonach owego

instrumentu obijano ziarno w moździerzach, tłuczono winne grona. Instrument wkraczał w różne

dziedziny życia starożytnych, i kiedy wymierzano niewolnikowi chłostę przy jego dźwiękach nie

chodziło bynajmniej o przygłuszenie jęków ofiary, lecz o zachowanie rytmiczności uderzeń. W wojsku

trąby

i rogi dawały nie tylko hasło do wymarszu, ale też utrzymywały miarowość kroku, niekiedy nawet,

zastępowano głos trąby łagodnymi tonami aulosu.

Z czasem sygnały — hasła słowne — zastąpiła ludowa pieśń ze słowami, charakterystyczną

jej cechą była nuta zawodząca. Zwraca on uwagę na fakt, że śpiewy niewolników — przeważnie

obcego pochodzenia — rozlegały się przy robotach w polu, przy pracy w domu, i że śpiew ich nie

pozostał bez wpływu na elementy rodzime greckie. Tą drogą dostały się do kultury greckiej pierwsze

obce elementy — w pieśni i w tańcu — które przewyższały niekiedy poziomem rodzimą twórczość

grecką i przyczyniły się do szybkiego rozwoju muzyki greckiej.

Z czasem motywy pieśni ludowych znalazły miejsce w twórczości poetów — w epigramatach,

a przede wszystkim w sielankach. Do twórczości ludowej należy zaliczyć także pieśń żebraczą,

jakkolwiek ta ma już pewne powiązania ze zwyczajami lokalnymi, a nawet z obrzędami świątecznymi

 np. śpiewacze zawody chłopców ku czci Artemidy.

Podobnie różne uroczyste obrzędy, dożynki, święta rzemieślników, łączyły się z wesołymi pochodami,

a młodzież i dzieci obchodziły domy, śpiewając okolicznościowe piosenki i prosząc o datki. W tych

„żebraczych" pieśniach występowały wspólne motywy: prośba do bóstwa o błogosławieństwo dla

mieszkańców domu, prośba o dary, wreszcie groźba — która miała się spełnić, gdyby proszący nie

zostali obdarowani.

Podczas świąt Oschoforii obchodzonych w Attyce młodzi chłopcy chodzili po domach z

gałązką oliwki lub drzewa laurowego ozdobioną wstążkami, słodyczami i owocami: gałązkę tę

nazywano eiresione, a od niej przejęła nazwę także okolicznościowa pieśń, która była właściwie

pieśnią dożynkową.

M U Z Y K A

Muzyka, wynalazek bogów, jest pod każdym względem sztuką godną uznania. Starożytni

uprawiali ją zgodnie z jej wartością, tak jak inne sztuki. Starożytnym Grekom najbardziej zależało

na wychowaniu muzycznym. Uważali: że dusze młodzieńców należy kształtować przy pomocy

muzyki oraz przygotowywać do godziwego życia, gdyż muzyka jest bez wątpienia przydatna w każdej

okoliczności i przy wykonywaniu każdej czynności.

Trudno mówiąc o śpiewie i pieśni nie wspomnieć o instrumentach i muzyce, z którą pieśń

bardzo wcześnie się związała, bo właściwie sama muzyka, jako samodzielna sztuka, nie istniała:

towarzyszyła zawsze słowu — pieśni, recytacji, albo gestom — tańcom. Instrumentów było wiele,

i były to zarówno: perkusyjne (najstarsze), jak strunowe i dęte.

Instrumenty perkusyjne były wykonywane z metalu, kości, skóry i drewna. Wśród tych często

jest wymieniany kymbalon (łac. cymbalum ), który niczym nie przypominał dzisiejszych „cymbałów".

Tympanon łac. tympanum — to bębenek w rodzaju tamburynu; był to instrument przyjęty ze wschodu;

okrągłe, sklepione, drewniane lub metalowe pudło, obciągnięte z jednej strony skórą dla uzyskania

rezonansu. W tympanon uderzano ręką albo metalowymi krążkami, umocowanymi przy obwodzie

instrumentu. Tympanon był także instrumentem używanym podczas obrzędów głośnych, jak ku czci

Dionizosa, Kybele a także Demeter.

Z instrumentów strunowych najbardziej rozpowszechniona była lira , którą według

mitologicznych opowiadań miał wynaleźć Hermes: wykonał ją ze skorupy żółwia, na której naciągnął

struny z wnętrzności zwierza. Ofiarował instrument — godnemu tego— opiekunowi muzyki

Apollinowi. Szerokie zastosowanie miały instrumenty dęte, z których aulos (łac. tibia), był już znany

w epoce egejskiej. Aulos błędnie wciąż nazywany obecnie fletem, zasadami budowy był raczej

zbliżony do klarnetu i oboju.

Muzyka i śpiew miały w Grecji wielkie możliwości rozwoju, ze względu na zrozumienie

dla rytmu, harmonii, piękna. Jednak przez długi czas muzyka pozostawała jedną ze sztuk — techne ,

która rozwijała się, znajdowała utalentowanych wykonawców i teoretyków, lecz dopiero szkoła

Arystotelesa stworzyła właściwą naukę o muzyce, i sformułowania praw rządzących zjawiskami

muzycznymi.

W historii muzyki greckiej obok jej anonimowych przedstawicieli zapisało się wiele nazwisk.

Za twórcę muzyki greckiej uważano Terpandra z Lesbos, który działał głównie w Sparcie w latach

676-673 p.n.e., kompozytora, którego teksty nie zachowały się; przypisywane mu cztery zachowane

fragmenty tekstów religijnych już w starożytności budziły wątpliwości co do autorstwa.

Poeci, autorzy tragedii i komedii, musieli znać także sztukę muzyczną. Już jednego z

pierwszych tragediopisarzy, Frynicha, chwalono jako twórcę pięknych melodii; my możemy oceniać

„muzykalność" autora na podstawie chórów; i właśnie partie liryczne tragedii Ajschylosa wskazują, że

autor ich opanował doskonale sztukę kompozytorską, podobnie jak i Sofokles, którego chóry są

doskonałe pod względem struktury melodyjnej. Eurypides traktuje strukturę muzyczną — jak zresztą

inne elementy tragedii — swobodniej, dąży raczej do ekspresji, efektów, kosztem symetrii

odpowiadających sobie członów frazy melodyjnej. Tak jak tragedia Eurypidesa została bardziej

doceniona przez wieki późniejsze niż przez jego. współczesnych, tak i partie, liryczne przetrwały

długo i były wykonywane jeszcze w czasach cesarstwa w II wieku. W komedii także obok partii

chóralnych, które były recytowane były partie śpiewane. Arystofanes był oceniany jako wybitny

muzyk, umiejący dostosować partie chóru i do tematu i do nastroju, komedii.

T AN IE C

W tańcu prym wiodą niewiasty. Tak już jest. Ustąpcie młodzieńcy. Muza i Hellada ustanowiły

to prawo. Jedna — przez to, że pierwsza odkryła rozpląsane, taneczne rytmy, druga — że tę piękną

sztukę doprowadziła do szczytu. Taniec u Greków, oparty na rytmie, na połączeniu rytmicznego

kroku z odpowiednią gestykulacją, ruchami rąk (cheironomia) miał charakter poważny, a także dzięki

swej formie mógł odtwarzać pewne wydarzenia i sceny, dał więc początek późniejszej doskonałej

pantomimie. Forma tańca dostosowana do roli i zakresu działalności boga, którego danym tańcem

czczono, i do charakteru uroczystości, którą miał taniec uświetniać, mogła a nawet musiała być bardzo

różna: zaczynając od tańca poważnego — procesjonalnego, związanego z pochodami, aż po taniec

swobodny, o ruchach wyuzdanych i gestach nieprzyzwoitych.

Najpoważniejszą formę miały tańce procesjonalne, w uroczystych pochodach, np. podczas

świąt Panatenajów. Były to efektowne korowody taneczne, w których dziewczęta, odświętnie ubrane,

rytmicznym krokiem, z odpowiednimi ruchami rąk, śpiewając okolicznościowe pieśni posuwały się ku

świątyni Ateny. Podobny charakter miał taniec dziewcząt spartańskich podczas świąt Artemidy

Karyatis. Korowody taneczne włączały się także w orszak weselny, kiedy odprowadzano do nowego

ogniska domowego młodą parę, która w tańcach udziału nie brała.

Były też tańce wspólne dziewcząt i chłopców, trzymając się za ręce posuwano się tanecznymi,

rytmicznymi krokami albo też wykonywano obroty osobno. Takim „łańcuchowym" tańcem był

spartański hormos.

Taniec nie tylko spełniał ważną rolę w obrzędowości, ale miał też charakter popisowy.

Ceniono w tańcu piękno rytmu — eurytmię, i harmonię i dlatego także poza Spartą, gdzie był

elementem wychowania wojennego, wchodził do programu wykształcenia młodych chłopców i

dziewcząt.

Wielką rolę odgrywał taniec w kulcie Dionizosa, co przybrało ostateczny wyraz we wszystkich trzech

rodzajach dramatu greckiego; w tragedii, komedii i w dramacie satyrowym występowały chóry, które

łączyły śpiew z tańcem. Często taniec ten sprowadzał się do wymownych, odtwarzających sytuację

lub nastrój gestów. Tańce, związane z poszczególnymi rodzajami dramatu miały otrzymać nazwy

od imion trzech satyryków z orszaku boga Dionizosa: taniec tragedii, poważny, wykonywany przez

chór w układzie dostosowanym do akcji, nazywał się emmeleia, w komedii starej — kordaks bywał

wyrazem pijaństwa i rozpusty, śmiały i niekiedy nieprzyzwoity w swych ruchach i gestach,

co odpowiadało śmiałemu językowi tej komedii; wreszcie również swobodny w formie taniec dramatu

satyrowego — sikinnis. Występ taneczny mógł być solowy, zbliżony do mimu. Potwierdza to także

wiadomość, że w Atenach wieku V p.n.e. tancerz Telestes występując w tragedii Ajschylosa Siedmiu

przeciw Tebom wyróżnił się swym kunsztem, przedstawiając w tańcu sceny z bitew.

Tańców wykonywanych podczas biesiady przez podpitych uczestników nie zaliczymy

do popisowych; nie były one wykonywane ani przez zawodowych tancerzy, ani dla zabawienia

widzów; były jedynie wyrazem nastroju i ogólnego rozbawienia. Natomiast, niezależnie od tańców

związanych z obrzędami religijnymi, był taniec popisowy, wykonywany przez zawodowych tancerzy i

tancerki- mimy i pantonimy.

Słowo w teatrze:

Budowa tragedii greckiej poddana była ścisłym rygorom formalnym. Tragedię otwierał

prologos

o charakterze monologowym lub dialogowym, którego funkcją było zarysowanie

sytuacji fabularnej. Po prologosie następowały przeplatające się

których

było od trzech do pięciu. Każdy epeisodion obejmował dialogi i monologi postaci oraz fragmenty

narracyjne, stasimon.

epeisodia i stasima,

Muzyka:

była jedną z najważniejszych rzeczy w Grecji zadbano również, by

trafiła do teatru. Wprowadzenie muzyki do dramatów i komedii miało jednak na początku

swojego rodzaju zadanie, które zostało powierzone chórowi, który śpiewem opowiadał historię

oraz rozmawiał z aktorami. Nie można również zapomnieć, że po dodaniu wszelkiej rodzaju

Jako, że

muzyka

muzyki, jaką można było wykorzystać w dramacie, możliwe były sceny taneczne, które mogły

być kluczowe dla dramatu. Wszelkiego rodzaju „oprawą muzyczną” zajmowali się

eodoni

oraz

rapsodzi

, którzy grali na instrumentach. W zależności od potrzeb dramatu wykorzystywane

były różnego rodzaju instrumenty. Dramat grecki zyskał dodatkowe pole do popisu dołączając

muzykę do utworów, dało to wielką szansę dla chóru oraz muzyków, aby pokazać się przed

bogatymi mieszkańcami. .

Jednymi z najwybitniejszych muzyków greckich, jacy zostali zapamiętani przez świat

oraz ich nazwiska zostały zapisane na kartach historii są Safona, Ajschylos, Sofokles, Eurypides.

Ich prace nad muzyką, szczególnie rozwój solistów i chóru wspomógł rozwój nie tylko muzyki,

ale i również całego dramatu antycznego, a tym samym dzisiejszego teatru

KORYFEUSZ:

Przodownik chóru w teatrze greckim. Poddawał on innym chórzystom rytm i melodię. Miał duże

znaczenie. Rola koryfeusza w teatrze greckim łączy się z dytyrambem, gdyż w tej pieśni

wyodrębnił się przodownik chóru, intonujący dytyramb, kierujący śpiewem i tańcem. Stąd w

starożytnej Grecji wyraz koryfeusz nabrał znaczenia "wybitny, przodujący".

Istotny był już sam moment wejścia, procesja (parodos) chóru na orchestrę. Prawie nigdy nie

działo się to w ciszy - w dostępnych nam tragediach sytuację taką spotykamy jedynie w

Błagalnicach Ajschylosa. Milczące wejście chóru miało więc wielką moc dramaturgiczną, w

niezaprzeczalny sposób potęgowało napięcie. W pozostałych przypadkach wejściom chóru

towarzyszył śpiew, inkantacja, melorecytacja. Zdarzało się, że partie tekstu przeznaczone dla

chóru był na tyle długie, że musiał on kilkukrotnie okrążać orchestrę, nim zajął przynależne mu

miejsce (stasis). Czasem chór wkraczając, prowadził dialog z aktorem.

Pieśni chóru:



na wejście – parodos,

w trakcie rozwoju akcji na orchestrze – stasimon,



na wyjście – exodos,

śpiewane przemiennie z aktorem – kommos.



w komedii chór wykonywał pieśni nie mające związku z akcją – parabasis

W występie antycznego chóru łączyły się ze sobą trzy elementy – muzyka, taniec i

śpiew

, ich obecność była więc raczej słuchowiskiem niż widowiskiem. Zespolenie to nazwane

zostało przez Tadeusza Zielińskiego

"trójjedyną choreją".

Starożytni Grecy odczuwali muzykę

zupełnie inaczej niż my współcześnie.

Wierzyli w boskie pochodzenie tańca i chórów, przy

ich wykorzystaniu odprawiane były wszelkie rytuały; muzyką, tańcem, wyrażano radość i

smutek.

Wykazano, że starożytna Greka była językiem wyjątkowo muzycznym, niepodobnym

do współczesnego.

Należy dodać, że Grecy traktowali sztukę teatru, jako poezję, a ton głosu

właściwy dla jej wymawiania był umieszczony pomiędzy śpiewem i mową.

Ważna w

organizacji pracy chóru była więc rytmika, melodyczność, muzyczność działań. Bardzo często

dostosowywano metrum tekstu do atmosfery działań i do napięcia. Najprawdopodobniej

zarówno parodos, jak i stasimę, chór wykonywał unisono, tzn. w zgodnej linii melodycznej. Nie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: