Prawo handlowe - wykłady.doc

I. Pojęcie prawa handlowego.

Def. Prawo handlowe to gałąź prawa o charakterze kompleksowym, w której skład wchodzą głównie normy o charakterze prywatnoprawnym, regulujące ustrój i organizację podmiotów gospodarczych oraz stosunki zobowiązaniowe zachodzące pomiędzy tymi podmiotami oraz pomiędzy tymi podmiotami a osobami trzecimi w stosunkach gospodarczych.

II. Przedsiębiorca.

Zgodnie z art. 43¹ kodeksu cywilnego (k.c.) - przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33¹ § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Zawarte w tym przepisie pojęcie przedsiębiorcy opiera się na dwóch kryteriach: podmiotowym i przedmiotowym.

Kryterium podmiotowe wskazuje na trzy kategorie podmiotów, które mogą być przedsiębiorcami:

1) osoby fizyczne,

2) osoby prawne

3) jednostki organizacyjne niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

Kryterium przedmiotowe określa cechy uznawane za charakterystyczne dla przedsiębiorcy:

a) prowadzenie działalności gospodarczej lub zawodowej

b) we własnym imieniu.

Ad. a) Definicję działalności gospodarczej zawiera art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004r. Zgodnie z tym przepisem, działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Treść definicji zawartej w art. 2 daje podstawę, by przyjąć, iż dla uznania określonej działalności za działalność gospodarczą, konieczne jest łączne spełnienie trzech warunków. Po pierwsze, dana działalność musi być działalnością zarobkową, po drugie, działalnością wykonywaną w sposób zorganizowany oraz, po trzecie, w sposób ciągły.

Zarobkowy charakter działalności stanowi podstawową cechę działalności gospodarczej. Dana działalność jest zarobkowa, jeżeli jest prowadzona w celu osiągnięcia dochodu ("zarobku") - rozumianego jako nadwyżka przychodów nad nakładami (kosztami) tej działalności. Brak przedmiotowej cechy przesądza, iż w danym przypadku nie można mówić o działalności gospodarczej (w rozumieniu art. 2 u.s.d.g.). Znaczenie ma zatem kryterium subiektywne w postaci dążenia danego podmiotu do osiągnięcia zarobku przez wykonywanie określonej działalności. Nie jest więc konieczne faktyczne osiąganie dochodów z danej działalności. Przynoszenie strat przez daną działalność (zarówno przejściowo, jak i w dłuższych okresach) nie pozbawia jej statusu działalności gospodarczej.

Warunek zorganizowania działalności wiąże się z dokonaniem wyboru formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorczości - działalność indywidualna jako osoba fizyczna lub w ramach spółki cywilnej, spółka handlowa, spółdzielnia. Ustawa nie narzuca jednak ani stopnia, ani formy organizacyjnej wykonywanej działalności gospodarczej. W praktyce zazwyczaj przedsiębiorcy będący osobami prawnymi (w szczególności spółki kapitałowe) wykonują działalność gospodarczą z reguły w formie organizacyjnej wyodrębnionego przedsiębiorstwa.

Dana działalność musi być wykonywana w sposób ciągły. Celem tej przesłanki jest wyeliminowanie z pojęcia działalności gospodarczej przedsięwzięć jednorazowych. Przesłanki tej nie należy rozumieć jako konieczność wykonywania działalności bez przerwy (np. przez cały rok, cały miesiąc, a tym bardziej przez cały dzień). Istotny jest zamiar powtarzalności określonych czynności celem osiągnięcia dochodu (np. powtarzalność cyklu produkcyjnego). Stąd też, z uwagi na obecność zamiaru powtarzalności, także sezonowa (tj. wykonywana w sposób ciągły co każdy sezon) działalność jest również działalnością gospodarczą. Przykładowo okazjonalna sprzedaż owoców lub też jednorazowe udzielenie korepetycji (mimo że generuje dochód po stronie danego podmiotu - sprzedawcy, korepetytora) nie stanowi działalności gospodarczej, z uwagi na brak cechy ciągłości. Inaczej należy ocenić przypadek stałej sprzedaży owoców lub też regularnego "dorabiania" przez udzielanie prywatnych lekcji.

Ad. b) Zwrot "we własnym imieniu" oznacza samodzielność w sensie prawnym i faktycznym. Chodzi o działalność gospodarczą na własny rachunek.

W rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, działalnością gospodarczą nie jest działalność wytwórcza w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów.

Definicja przedsiębiorcy wskazana jest również w art. 4 ustawy o swobodzie dział. gosp. Zgodnie z art. 4 tego aktu prawnego przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą.

Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

W porównaniu do definicji z kodeksu cywilnego, definicja z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej jest definicja bardziej szczegółowa. Wskazuje ona dodatkowo na wspólników spółki cywilnej jako przedsiębiorców. Ustawa w art. 4 ust. 2 nie stwierdza jednak, iż przedsiębiorcą jest wspólnik spółki cywilnej. Stanowi, iż za przedsiębiorcę uznaje się tych wspólników i to w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Oznacza to, że przez sam fakt założenia spółki cywilnej jej wspólnicy nie stają się przedsiębiorcami. Wspólnicy spółki cywilnej stają się przedsiębiorcami dopiero od momentu faktycznego podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej, dążąc przez to do realizacji wspólnego celu gospodarczego (art. 860 § 1 k.c.).

III. Firma.

Firma jest nazwą, pod którą przedsiębiorca prowadzi swoje przedsiębiorstwo. Firma jest dobrem o charakterze intelektualnym, mającym z reguły wartość majątkową. Firma pełni funkcję indywidualizującą oraz funkcję reklamową.

Zasady ustalania i używania firmy przedsiębiorcy:

1) zasada jedności firmy,

2) zasada prawdziwości firmy,

3) zasada jawności firmy,

4) zasada ciągłości firmy,

5) zasada wyłączności firmy.

Ad. 1. Zasada jedności firmy oznacza, że określone przedsiębiorstwo może posiadać tylko jedną firmę.

Ad. 2. Zasada prawdziwości firmy oznacza, że brzmienie firmy nie powinno być niezgodne ze stanem faktycznym i prawnym.

Ad. 3. Zasada jawności firmy wyraża się w obowiązku jej zgłoszenia do rejestru i obowiązku występowania w obrocie prawnym pod własną firmą.

Ad. 4. Zasada ciągłości firmy oznacza ciągłość, kontynuację posługiwania się firmą mimo zajścia zmiany okoliczności, mogących wskazywać na dokonanie zmiany firmy.

Ad. 5. Zasada wyłączności firmy oznacza, że każda nowa firma powinna odróżniać się od innych firm wypisanych do rejestru przedsiębiorców.

Firma przedsiębiorcy składa się z:

1.       korpusu (rdzenia)

2.       dodatków

a.       obligatoryjne (obowiązkowe)

b.       fakultatywne (dowolne).

Ad. 1 Korpus (rdzeń) stanowi podstawowy trzon firmy. Musi się składać z określeń osobowych (osoby fizyczne, spółki osobowe) oraz rzeczowych, tematycznych, osobowych (osoby prawne) Korpus identyfikuje przedsiębiorcę, stanowi odpowiedni nazwiska osoby fizycznej.

Ad. 2. Dodatki stanowią element uzupełniający korpusu. Dodatki dzielą się na obligatoryjne i fakultatywne. Obligatoryjne dodatki to takie które zostały wyraźnie określone przez przepisy prawa. Dodatki fakultatywne natomiast zależą od woli przedsiębiorcy. Dodatki mogą odnosić się do samego przedsiębiorcy, wspólników, jak i mogą być oderwane od nich przez ich fantazyjne ukształtowanie.

Firma osoby fizycznej:

Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie obranych.

Korpus firmy osoby fizycznej stanowi jej imię i nazwisko. Pozostałe elementy, które znajdą się w firmie osoby fizycznej będą miały charakter dodatków fakultatywnych.

Dodatki, które mogą zostać dołączone do imienia i nazwiska, mają służyć lepszej identyfikacji przedsiębiorcy posługującego się firmą. Dodatki te nie mogą wprowadzać w błąd i muszą być zgodne z prawdą, co wynika z przepisu art. 434 § 2 k.c.

Firma osoby fizycznej może zostać wzbogacona o pseudonim. Oczywistym jest, że chodzi o pseudonim tej osoby fizycznej. Stąd nie jest dopuszczalne przybranie sobie pseudonimu, którym posługuje się inna osoba. Pseudonim pełni te same funkcje identyfikujące, co imię i nazwisko, w związku z tym stosuje się do niego te same zasady. Posłużenie się pseudonimem innej osoby stanowi naruszenie jej dóbr osobistych.

Nie jest dopuszczalne posługiwanie się dodatkami, które mogą wprowadzić w błąd co do formy działalności przedsiębiorcy. W szczególności osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą nie może włączyć do swojej firmy określeń, które oceniane według standardów normalnego uczestnika obrotu mogą kojarzyć się z inną formą prowadzenia działalności.

Imię i nazwisko osoby fizycznej może występować w firmie w dowolnym miejscu, to znaczy może być poprzedzone przez dodatki bądź występować przed nimi, a także możliwe jest wstawienie dodatku pomiędzy imieniem i nazwiskiem, np. Jan "Kowal" Kowalski. Nie jest również konieczne, aby imię i nazwisko, czy też dodatek, występowały w firmie w mianowniku, dopuszczalny jest każdy z przypadków.

Firma osoby prawnej:

Firmą osoby prawnej jest jej nazwa. Firma osoby prawnej musi zawierać określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej osoby oraz inne określenia dowolnie obrane. Firma osoby prawnej może zawierać ponadto nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy. Umieszczenie w firmie nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej wymaga pisemnej zgody tej osoby, a w razie jej śmierci - zgody jej małżonka i dzieci.

Nazwa osoby prawnej jest odpowiednikiem imienia i nazwiska osoby fizycznej.

Obligatoryjnym elementem składowym firmy osoby prawnej jest określenie jej formy prawnej. W przypadku spółek prawa handlowego oznaczenie to regulują szczegółowe przepisy dotyczące danego rodzaju spółki. Z przepisów tych wynika także możliwość posługiwania się skrótami ściśle oznaczonymi, wskazującymi dany rodzaj spółki (przepisy k.s.h.: art. 24,  90, 104, 127,  160, 305). Jeśli przedsiębiorcą jest osoba prawna działająca w innej niż spółka prawa handlowego formie, to konieczne jest zamieszczenie danego określenia wskazującego na konkretną formę osoby prawnej, np. spółdzielnia, fundacja, stowarzyszenie. Nie może istnieć w obrocie firma osoby prawnej, która nie spełnia tego wymogu.

Użycie w firmie osoby prawnej imienia i nazwiska (bądź pseudonimu) osoby fizycznej jest dopuszczalne jednak tylko wówczas, gdy służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy. Związek, jaki zachodzi między osobą fizyczną, której imię i nazwisko (pseudonim) ma zostać użyte w firmie osoby prawnej, powinien mieć charakter konkretnego związku pomiędzy daną osobą fizyczną a przedsiębiorcą (osobą prawną). Nie jest zatem wystarczający związek natury ogólnej w postaci jakiegokolwiek związku, np. tego samego zakresu działalności.

Drugim wymogiem, od którego spełnienia jest uzależniona możliwość umieszczenia w firmie osoby prawnej imienia i nazwiska (pseudonimu) osoby fizycznej, jest uzyskanie pisemnej zgody tej osoby. Jeśli osoba ta nie żyje, konieczna jest zgoda jej małżonka i dzieci. Zastosowanie koniunkcji prowadzi do wniosku, że zgodę muszą wyrazić wszystkie te osoby. Dla ważności udzielonej zgody wystarczające jest wyrażenie zgody w dowolnej formie.

Jeśli dana osoba fizyczna nie żyje i nie pozostawiła dzieci ani małżonka, nie oznacza to, że nie ma możliwość posługiwania się jego imieniem ani nazwiskiem w firmie osoby prawnej. Wniosek taki znajduje oparcie w koncepcji ochrony dóbr osobistych, które nie mogą istnieć bez osoby, której dotyczą. Komentowany przepis ogranicza natomiast zakres osób, które mogą "dysponować" imieniem i nazwiskiem w zakresie wykorzystania go w firmie przedsiębiorcy wyłącznie do małżonka i dzieci zmarłego. Jeśli zatem brak tych osób najbliższych, nie jest konieczne uzyskanie zgody innych osób, np. spadkobierców.

IV. Przedsiębiorstwo.

Termin przedsiębiorstwo występuje w kilku znaczeniach:

1. W sensie podmiotowym  dla oznaczenia podmiotu, który prowadzi działalność gospodarczą, np. przedsiębiorstwo państwowe,

2. W znaczeniu funkcjonalnym, które oznacza prowadzenie działalności gospodarczej w celach zarobkowych

3. W znaczeniu przedmiotowych (art. 551 k.c), które oznacza zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. Przedsiębiorstwo stanowi zatem zorganizowany kompleks majątkowy przeznaczony do prowadzenia działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej, w którym decydującą rolę odgrywają więzi funkcjonalne i organizacyjne łączące poszczególne i różnorodne zarazem składniki w jednolitą całość.

W skład przedsiębiorstwa wchodzą w szczególności:

A. Oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo..

B. Księgi handlowe. Mają istotne znaczenie dla rachunkowości.

C. Nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa. Chodzi o rzeczy stanowiące przedmiot prawa własności  osoby prowadzącej przedsiębiorstwo. Nieruchomości mogą być także przedmiotem użytkowania wieczystego. Przez nieruchomości należy rozumieć nieruchomości gruntowe, budynkowe, lokalowe. Do ruchomości należą maszyny i urządzenia, środki transportu, przedmioty wyposażenia (meble), surowce i inne materiały oraz gotowe produkty.

D. Patenty, wzory użytkowe i zdobnicze.

E. Zobowiązania i obciążenia związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Przez zwrot: zobowiązania i obciążenia związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa należy zatem rozumieć odpowiednio prawa majątkowe o charakterze względnym oraz ograniczone prawa rzeczowe przysługujące zbywcy. Do praw względnych należy zaliczyć m.in. wierzytelności, licencje, umowy know-how, prawa z papierów wartościowych, a także roszczenia odszkodowawcze oraz roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

F. Prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo. Wyodrębnienie praw do lokali podyktowane jest ich szczególną rolą jako miejsc, w których prowadzone jest przedsiębiorstwo. Ma to znaczenie dla indywidualizacji przedsiębiorstwa, co z kolei odgrywa rolę dla możliwości utrzymania kręgu odbiorców towarów i usług. Zastosowanie przepisu należy rozciągać także na budynki, jeśli są one najmowane lub dzierżawione dla prowadzenia przedsiębiorstwa w sposób, który indywidualizuje przedsiębiorstwo. Nie musi tu jednak chodzić o  siedzibę podmiotu prowadzącego przedsiębiorstwo, lecz np. miejsce, w którym świadczone są usługi, np. hotelowe, gastronomiczne, naprawcze itp.

G. Inne składniki - nie będące prawami podmiotowymi korzystne sytuacje faktyczne oraz inne wartości ekonomiczne : posiadanie rzeczy, renomę (klientelę, goodwill), a także informacje dotyczące rynku, tajemnice produkcji, umiejętności (doświadczenie) handlowe, system organizacyjny.

Niektóre z wymienionych wyżej składników przedsiębiorstwa mają charakter zbywalny, np. posiadanie, tajemnice techniczne (produkcji) i handlowe; te ostatnie na podstawie umów  know-how; pozostałe - bez zbycia przedsiębiorstwa - są niezbywalne.

V. Formy zorganizowania przedsiębiorców.

Formy organizacyjne przedsiębiorców dzielą się na:

I.                     Wewnętrzne

II.                   Zewnętrzne

Ad. I. Najczęściej spotykanymi formami zorganizowania wewnętrznej struktury przedsiębiorców są:

1.       Zakłady.

2.       Przedstawicielstwa.

Ad. 1. Zakład jest wewnętrzną jednostką organizacyjną przedsiębiorcy, która może stanowić samodzielną strukturę gospodarczą, organizacyjną, personalną, majątkową. Nie występuje natomiast element całości prawnej, ponieważ zakład zawsze pod względem prawnym jest częścią struktury przedsiębiorcy. Istotą zakładu jest realizacja celów gospodarczych, jako pewnej wewnętrznej działalności, w ramach struktury przedsiębiorcy. Zakład stanowić musi wyodrębnioną wewnętrznie i organizacyjnie strukturę, na podstawie wewnętrznych przepisów ustalonych przez przedsiębiorcę. Zakład działa w oparciu o zorganizowany zespół majątkowy. Nie jest jednak samodzielny pod względem finansowym, gdyż samodzielność taką ma jedynie przedsiębiorca.

Jeżeli zakład znajduje się w głównym miejscu wykonywania działalności mamy do czynienia z zakładem głównym. Jeżeli natomiast zakład znajduje się poza siedzibą organu zarządzającego, może mieć postać filii (oddziału) przedsiębiorcy.

Ad. 2. Z przedstawicielstwem mamy do czynienia wówczas, gdy inna struktura organizacyjna ma w stosunku do przedsiębiorcy pozycję zewnętrzną, choć realizuje zadania przedsiębiorcy. Dochodzi wówczas do zawarcia umowy o przedstawicielstwo prawne i faktyczne, co prowadzi do tego, że przedstawiciel dokonuje czynności jako odrębny podmiot, ale działa bezpośrednio na rzecz i rachunek przedsiębiorcy.

Ad. II. Do najistotniejszych form zorganizowania zewnętrznego przedsiębiorców należą:

A.      Holding.

B.      Koncern.

C.     Kartel.

Ad. A. Holding stanowi typ koncentracji kapitałowej przedsiębiorców, polegający na tym, że jeden przedsiębiorca posiada akcje lub udziały w innym przedsiębiorcy, w celu zapewnienia kontroli w podmiotach podległych. W strukturze holdingowej wyróżniamy podmiot dominujący, który w przypadku spółek nazywany jest spółką matką i podmioty zależne, w przypadku spółek określane spółkami córkami. Podmioty zależne są w stosunku do siebie w relacji siostrzanej – równej.

Można wyróżnić holdingi:

a.       finansowe - , gdzie działalność koncentruje się na posiadaniu udziałów lub akcji i zarządzaniu nimi, bez wykonywania funkcji kierowniczych.

b.       kierujące – celem spółki dominującej jest kierowanie podmiotami zależnymi

c.       mieszane – łączą elementy holdingu finansowego i kierującego.

Ad. B. Koncern prowadzi do faktycznego uzależnienia pewnej grupy przedsiębiorców od innego przedsiębiorcy, z zachowaniem formalnoprawnej samodzielności zależnych przedsiębiorców. Są to więc dwa lub więcej przedsiębiorstwa, które pozostają pod wspólnym kierownictwem

Ad. C. Kartel stanowi porozumienie gospodarcze prawnie samodzielnych przedsiębiorców, co do ich uzgodnionego działania na rynku, co prowadzi do również do gospodarczego ograniczenia samodzielności. Z drugiej zaś strony kartele służą tworzeniu praktyk monopolistycznych i ograniczaniu konkurencji. Kartele zawiązywane są najczęściej w drodze nieformalnej.

Można wyróżnić następujące typy karteli:

a.       cenowe – następuje ustalenie cen oraz zasad ich kształtowania miedzy konkurentami w stosunkach z osobami trzecimi.

b.       podziałowe – następuje podział rynku według kryteriów: terytorialnych, asortymentowych, podmiotowych.

c.       kontyngentowe – następu...