Przykłady krzyży, figur sakralnych i przydrożnych kaplic
Przykłady konstrukcji węgłowej
Przykład konstrukcji szachulcowej
Zasoby niematerialne przestrzeni wiejskiej to:
– lokalne tradycje kulinarne,
– obyczaje,
– zawody i umiejętności,
– gwara.
http://www.tnn.pl/dziedzictwo/krajobraz.htm
Zagrożenia krajobrazu wiejskiego
• Przestrzeń terenów wiejskich jest przestrzenią szczególnie wrażliwą na kształtowanie
Niepokojące jest tempo i skala przekształceń obszarów wiejskich na skutek zmian strukturalnych w rolnictwie, a także przejmowania przez nie nowych funkcji.
• W strefie podmiejskiej lokalizowane są:
– nowe układy mieszkaniowe i wypoczynkowe,
– terenochłonne funkcje np. przemysł, tereny składowe, węzły komunikacyjne, duże centra handlowe, hurtownie;
– inwestycje uciążliwe dla środowiska np. uciążliwa produkcja, wysypiska odpadów, oczyszczalnie ścieków.
• Zjawiska przyczyniające się do degradacji krajobrazu wiejskiego to:
– deformacja historycznego rozplanowania wsi, w wyniku niekontrolowanego rozwoju przestrzennego i złych decyzji planistycznych; zanik specyfiki krajobrazowej skali osiedla wiejskiego tradycyjnie wyrażającego się jego skalą i powiązaniem z krajobrazem otwartym;
– parcelacja i sprzedaż gruntów rolnych w związku z rozwojem podmiejskich osiedli mieszkaniowych i zapotrzebowaniem na działki letniskowe;
– pojawienie się nowych, obcych krajobrazowo form i struktur przestrzennych;
– deformacja architektury wiejskiej – zanik zróżnicowania regionalnego i lokalnej tradycji budowlanej (przenoszenie miejskich wzorów architektonicznych), zastępowanie tradycyjnych rodzimych materiałów budowlanych prefabrykatami;
– dewastacja zabytkowych obiektów architektonicznych i zespołów zabudowy wiejskiej (zespołów folwarczno-dworskich wraz z zespołami zieleni parkowej), charakterystycznych elementów krajobrazu wiejskiego (przydrożnych kapliczek, krzyży);
– zubożenie i ujednolicanie krajobrazu w wyniku nowoczesnej produkcji rolnej (wycinanie zadrzewień śródpolnych i przydrożnych, zasypywanie oczek wodnych).
• Obecnie częstym zjawiskiem zagrażającym harmonii krajobrazu wiejskiego jest budownictwo letniskowe, tzw. „drugich domów”
• Należy dążyć do zachowania odrębności i charakterystycznych cech tożsamości krajobrazu wiejskiego
• Dawny ogród wiejski (tzw. ogródek podokienny przedogródek)
– Zakładany pod oknami domu od strony ulicy
– Obsadzony roślinnością o dekoracyjnych ipachnących kwiatach (maciejki, słoneczniki, malwy, nasturcje, astry, dalie, ostróżki, lilie)
– Kompozycję niekiedy wzbogacają drzewa i krzewy owocowe oraz zioła
– Rosnące przy domu drzewa gatunków rodzimych (jawory, orzechy, dęby, lipy, bzy)
• Ogrody przydomowe współczesnej wsi upodabniają się do ogrodów w zabudowie jednorodzinnej miast - pojawia się strzyżony trawnik, żywopłot z żywotników, kompozycje z płożących jałowców i srebrnych świerków.
• Na obszarach wiejskich licznie występują oczka śródpolne i jeziora.
• Degradację środowiska wodnego wywołuje:
– działalność rolnicza
– wzmożony ruch inwestycyjny
• W pobliżu osiedli mieszkaniowych dochodzi do:
– zaśmiecania lasów
– fragmentacji ich siedlisk
– wydeptywania na skutek nadmiernej presji turystyczno-rekreacyjnej
– rozbudowy sieci komunikacyjnej
Krajobraz wiejski w Wielkopolsce
• Wielkopolska to region o dużych zasobach ziem wykorzystywanych rolniczo.
• Dwie trzecie, tj. blisko 1,9 mln ha, powierzchni województwa stanowią użytki rolne.
• Pomimo przeciętnych warunków klimatycznych, glebowych i ubogich zasobów wodnych, województwo wielkopolskie charakteryzuje wysoka wydajność produkcji rolnej, co w głównej mierze jest zasługą tradycyjnie wysokiej kultury rolnej i poziomu gospodarowania.
• Przetrwały charakterystyczne formy rozplanowania osiedli (wsie ulicowe, placowe, owalnice), o zwartej i czytelnej w panoramie sylwecie.
• W dolinach rzek Warty, Noteci i Obry, na osuszonych terenach i zasiedlonych w późniejszych wiekach, występują typowe formy osadnictwa olęderskiego.
Olędrzy
• pierwotnie osadnicy z Fryzji i Niderlandów, najczęściej wyznania mennonickiego, którzy w XVI-XVII wieku zakładali wsie w Prusach Królewskich, wzdłuż Wisły i jej dopływów, na Kujawach, Mazowszu i w Wielkopolsce,
• posiadali umiejętność melioracji i reprezentowali wysoką kulturę rolną,
• byli wówczas najzamożniejszą grupą chłopów,
• zachowywali wolność osobistą, własną religię i przekonania.
• Najważniejszą cechą była zbiorowa, solidarna odpowiedzialność całej gminy olęderskiej za powinności wobec pana oraz szczególny charakter samorządu gminnego.
• W latach 1527/1547 do 1864 na obszarze I Rzeczypospolitej powstało co najmniej 1700 osad olęderskich.
• Ślady po osadnictwie widoczne są do dziś, zarówno w architekturze wiejskiej, układach przestrzennych wsi, jak i w nazwach miejscowości (Holendry, Olędry, Olendry itp.)
• zabudowa rzędowa - w przypadku wsi na terenach osuszanych; gospodarstwa umieszczone są wzdłuż rzeki i poprowadzonej równolegle do niej drogi; każdy z osadników otrzymywał wówczas wąski pasek gruntu położony poprzecznie do rzeki czy innego akwenu.
• zabudowa kolonijna (rozproszona) - zadaniem kolonistów było wykarczowanie terenów leśnych, właściciel przeznaczał dla nich określoną przestrzeń, a osadnicy wybierali sobie odpowiednie miejsce na wyrąb i tam umiejscawiali swoje gospodarstwo.
Plan osady mennonickiej Mołoczna koło Melitopola na Ukrainie (1912 r.)
• Wyróżnia trzy rodzaje zabudowy:
– fryzyjski – budynki gospodarcze umieszczone pod wspólnym dachem z częścią mieszkalną pod kątem (np. w kształcie krzyża lub litery "L")
– niemiecki – podobnie jak w przypadku zagrody fryzyjskiej, części gospodarcza i mieszkalna pod jednym dachem, ale zorganizowana w linii prostej (jeden długi budynek, tzw. Langhof)
– polski – budynki gospodarcze i mieszkalne osobno, rozrzucone po zagrodzie najczęściej na planie czworoboku.
• Zabudowania charakterystyczne dla osadnictwa olęderskiego to również:
– domy podcieniowe
– wiatraki
Dom podcieniowy w miejscowości Bystrze z początku XIX wieku – relikt architektury holenderskiej na Żuławach
Wiatrak w Palczewie – jedna z pozostałości po osadnikach holenderskich na Żuławach
• Zjawisko olęderstwa miało pozytywny wpływ na polską gospodarkę wiejską (o czym świadczy chęć panów do udzielania przywilejów kolejnym wsiom), ponieważ:
– przybycie kolonistów z Niderlandów i Fryzji, mających wielowiekowe doświadczenie w zagospodarowywaniu trudnych obszarów zalewowych, dało impuls rozwojowy dla polskiego rolnictwa i hodowli.
– wydajniejsza i sprawniejsza gospodarka ludzi wolnych dawała większe dochody właścicielom ziemskim.
• Wiek XIX pozostawił w strukturze krajobrazów wiejskich Wielkopolski wyraźny ślad - istotne przekształcenia związane z ówczesnymi procesami społeczno-gospodarczymi i politycznymi, tzn.:
• uwłaszczenie
• separacja gruntów
• parcelacja
• pruskie akcje kolonizacyjne
Typowa zabudowa jednorodzinna na wsi w latach 1950 – 1999
• Powszechne zmiany:
– powiększenie powierzchni domu poprzez podniesienie piwnic
– płaskie dachy i pudełkowate kształty budynków
– różnorodność form
(odwzorowanie polskiego dworku, rezydencje pałacowo-zamkowe)
Typowa zabudowa mieszkaniowa byłych PGR 1950 – 1989
• W budownictwie mieszkaniowym PGR obowiązywało stosowanie projektów typowych:
– budynki bliźniacze
– szeregowe
– wielorodzinne parterowe
– wielorodzinne jedno i dwupiętrowe
• Najbardziej wartościowe a jednocześnie zagrożone zasoby krajobrazu Wielkopolski:
– zabytkowe założenia folwarczne i pałacowo-parkowe,
– obiekty sakralne,
– budownictwo zagrodowe,
– zabytkowe układy wsi,
– historycznie ukształtowane podziały pól i układ komunikacyjny,
– zadrzewienia śródpolne i przydrożne.
• Wykazuje duży stopień integracji z przyrodą.
• Jest poważnie zagrożony jednostronną gospodarką rolniczą i niekontrolowanym rozwój zabudowy.
Wnioski
1. Rozwój podmiejskich osiedli mieszkaniowych wynikający z rozwoju przestrzennego większego miasta jest procesem nieuniknionym.
2. Systematycznie rosnące zapotrzebowanie na tereny pod zabudowę mieszkaniową oraz rekreacyjną w sąsiedztwie dużych aglomeracji stanowi duże zagrożenie dla obszarów wiejskich, szczególnie tych atrakcyjnych i wartościowych pod względem krajobrazowym.
3. Niekontrolowany rozwój masowej rekreacji i wszechobecnej zabudowy letniskowej prowadzi do degradacji przyrodniczej i krajobrazowej tych obszarów.
4. Pogarszają się relacje w obrębie ekosystemu, którego ciągłość zostaje przerwana wskutek zabudowywania coraz większych terenów dotychczas użytkowanych rolniczo.
5. Czynnikiem prawnym kształtującym przestrzeń zurbanizowaną jest jedynie prawo budowlane oraz przepisy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, co uniemożliwia tworzenie harmonijnego krajobrazu.
6. Planowanie przestrzenne nie stanowi wystarczająco silnego narzędzia pozwalającego na ograniczenie niekorzystnych zmian krajobrazu otwartego.
7. Obecnie możliwe jest jedynie łagodzenie występujących konfliktów poprzez działania polegające na dialogu i współpracy urzędników i projektantów z mieszkańcami.
8. Wskazana jest edukacja regionalna połączona z aktywizacją społeczną, wskazująca na korzyści wynikające ze zrównoważonego gospodarowania zasobami środowiska oraz kreowania harmonijnego krajobrazu.
9. Większa dbałość o krajobraz strefy podmiejskiej to większe korzyści ekologiczne i ekonomiczne oraz wzrost atrakcyjności turystycznej danego regionu.
margo.u