Przede wszystkim życzę Wam szczęśliwego Nowego Roku J. Obyśmy dalej byli najlepszą grupą, bo co do tego to chyba nikt na ISMie nie ma wątpliwości J.

              Co do notatek, to przesyłam je tak późno, bo czekałam na wszystkie… I tak niektórych brakuje, ale stwierdziłam, że lepiej wysłać to, co już mam. Reszta osób niech wyśle swoje opracowania już indywidualnie do każdego. Aha, ten, kto robił opracowanie Gumplowicza – mam jakieś błędy w pliku i nie da się go otworzyć. Artykuły oddzieliłam pionową cienką kreską. Mam jeszcze gorącą prośbę: nie mam na tym komputerze adresów do wszystkich, gdyby ktoś był taki miły i przesłał to wszystkim byłabym wdzięczna!

Karolina

Wstęp do nauki o państwie i polityce

Materiały opracowane przez najlepszą na świecie grupę 3

Andrzej Antoszewski „ Współczesne teorie  demokracji”

SPORY WOKÓŁ POJECIA

Historia myśli politycznej to historia sporu o rozumienie i ocenę demokracji. Jednemu nie da się zaprzeczyć: demokracja była i  pozostaje ideą atrakcyjną, „to używane wedle politycznej mody i przy najrozmaitszych okazjach, najbardziej nadużywane  pojęcie polityczne, przybierające najprzeróżniejsze, sprzeczne ze sobą znaczenia” (Hans Kelsen)

1. znaczenie pierwotne: demokracja utożsamiana z trzema zjawiskami: równością obywateli, rządami prawa oraz zbiorowym podejmowaniem decyzji według zasady większości
2. XIV wiek: teoria suwerenności narodu głoszona przez Marsyliusza z Padwy
3. teoria  reprezentacji, wyparła  teorię suwerenności narodu; jedynym urzeczywistnieniem ludowładztwa jest demokracja przedstawicielska
4. marksistowska koncepcja demokracji- demokracja partycypacja: powrót do demokracji bezpośredniej
5. teoria elit- Pareto, Mosc, Michels uważali rządy mas za poglądy utopijne
6. pluralistyczna szkoła demokracji ( w odpowiedzi na teorie elit) – opowiadano się za stworzeniem szans dla działania i konkurencji wielu grup interesów
7. po II wojnie światowej- Sartori: aprobata demokracji jako najlepszej ( najbardziej korzystnej) formy rządów
8. w powszechnej opinii demokracja utożsamiana jest z  wolnymi wyborami, równością prawa wyborczego, realizacją swobód obywatelskich, polityką socjalną itp., przez co następuje oderwanie  pojęcia demokracji od jego etymologii; w miejsce „władzy ludu” jako czynniki definiujące pojawiają się: powszechny dobrobyt, sprawiedliwe rządy, skuteczność działania, zaspokojenie  potrzeb społecznych

Sposoby definiowania demokracji:

1. teoria normatywna

wskazanie głównie efektów społecznych, które system polityczny powinien zapewniać ( a nie  cech które system powinien mieć)

podstawowym elementem definicji są oczekiwania, jakie wiążemy z funkcjonowaniem systemu

2. teoria empiryczna Schumpetera

próba odpowiedzi na pytanie czym  jest współczesna demokracja ( a nie czy powinna być ) za kryteria instytucjonalno-proceduralne uznano cykliczne  i rywalizacyjne wybory( obie te cechy jako podstawowy wyróżnik demokraci wg Schumpetera), rywalizację polityczną oraz istnienie partii politycznych. Pozwoliło to na  zminimalizowanie zarówno  aksjologicznego aspektu demokracji ( wartości jakie ma realizować)   jak i aspektu teologicznego (jakie cele ma urzeczywistniać)

Współczesne rozwinięcia teorii Schumpetera:

*Dahl- nacisk na obieralność  wysokich urzędów, alternatywność źródeł informacji, wolność ekspresji politycznej i prawo zrzeszania się

*O’Donnell I Schmitter za proceduralne minimum demokracji uważają powszechne prawo wyborcze dla dorosłych, tajność głosowania, regularność elekcji, rywalizacje międzypartyjną, uznanie swobody działania i faktyczny dostęp do stowarzyszeń i odpowiedzialność egzekutywy.

Podsumowując, demokracja oznacza: nieskrępowaną rywalizację polityczną, odpowiedzialność władzy wykonawczej, ochronę praw obywatelskich.

Demokracja a inne reżimy:

• uzyskiwanie władzy politycznej- w demokracji jedynie rywalizacyjne wybory
• organizowanie procesu rywalizacji politycznej – swoboda zrzeszania się, powszechne prawo wyborcze, regularne elekcje
• struktura naczelnych organów władzy- wybieralny parlament, odpowiedzialna przed parlamentem, bądź bezpośrednio wyborcami egzekutywa i niezawisłe sądy
• dystrybucja władzy- trójpodział władz, decentralizacja administracji publicznej
• proces decyzyjny- sformalizowane procedury
• odpowiedzialność władzy- wybory, niezawisłe sądy

Zróżnicowanie współczesnych demokracji:

• dwupartyjne i wielopartyjne
• władza wykonawcza monistyczna i dualistyczna
• parlamentaryzm, prezydencjalizm, semiprezydencjalizm
• system wyborczy proporcjonalny, większościowy

UWARUNKOWANIA DEMOKRATYCZNEJ STABILNOSCI

Stabilność demokracji oznacza trwałość, kontynuację i brak realnych zagrożeń dla cech reżimu demokratycznego ( rywalizacji politycznej, odpowiedzialności egzekutywy, ochrony praw obywatelskich)

Próby wyjaśnienia stabilności demokracji:

• funkcjonalizm, na który składa się wyjaśnienie  ekonomiczne – rola wzrostu gospodarczego i dobrobytu, socjologiczne – rola klasy średniej, kulturowe – rola poziomu wykształcenia i typu kultury  politycznej społeczeństwa i  elit.
• Genetyczny paradygmat  demokracji- rola warunków istniejących w pierwszej próbie ustanowienia reżimu demokratycznego
• Rola liderów politycznych i przyjmowanych przez nich strategii
• Ukształtowanie  Społeczeństwa obywatelskiego: rynki, dobrowolne stowarzyszenia, sfera publiczna
• Rola ponadnarodowego społeczeństwa obywatelskiego (schmitter) uosabianego przede wszystkim z działalnością organizacji międzynarodowych
• Wieloczynnikowe wyjaśnienie stabilności demokracji Dahla: zasada niewykorzystywania wojska i policji do walki z przeciwnikami politycznymi, ukształtowanie dynamicznego społeczeństwa pluralistycznego, pro demokratyczna kultura  polityczna warstw społecznie aktywnych
• Rola czynników politycznych:
• • Stan instytucji politycznych-  główne rozwiązanie dylematu formy rządów
  • Zdolność systemu partyjnego do  odzwierciedlania rzeczywistych podziałów socjopolitycznych- eliminacja podziałów społecznych
  • Umiejętność zredukowania znaczenia politycznego partii ekstremistycznych- w obecnych systemach demokratycznych jest to zwykle  izolacja na arenie rządowej partii uznawanych za radykalne niezależnie od siły poparcia jaka dysponują
  • Presja  środowiska zewnętrznego- perspektywa przyjęcia do takich organizacji jak NATO może stać się czynnikiem konsolidującym demokrację

MODELE WSPÓŁCZENEJ DEMOKRACJI

• modele normatywne – konstruowana na podstawie zestawu wartości i reguł
• • demokracja bezpośrednia- partycypacyjna
  • demokracja pośrednia- przedstawicielska
  • demokracja komitetowa – jako nie tylko władza większości ale również ochrona praw mniejszości
• modele empiryczne- tworzone na bazie obserwacji faktycznie funkcjonujących systemów demokratycznych
• • demokracja uzgodnieniowa Lijpharta ( odpowiada  normatywnej  demokracji uzgodnieniowej)
  • demokracja protekcyjna- celem demokracji  ochrona obywateli przed polityka niezgodna z ich indywidualnymi interesami
  • demokracja rozwojowa- podstawą demokracji jest równość obywateli

Inne podziały wśród modeli empirycznych:

• modele instytucjonalne
• • demokracja parlamentarna
  • demokracja prezydencka
  • semiprezydencjalizm
• modele instytucjonalne- typologia Lijpharta
• • demokracja większościowa
  • demokracja konsensualna
• socjologiczne modele demokracji Lijpharta
• • na podstawie struktury społeczeństwa
  • • jednolita
    • sfragmentaryzowana
  • na podstawie stylu działania elit
  • • przyjazny
    • rywalizacyjny

Krzyżując te cztery modele wyróżniamy: demokrację odpolitycznioną, uzgodnieniową, zintegrowaną, zdezintegrowaną.

• Podział ze względu na poziom zaawansowania
• • Schmitter
  • • Ugruntowane demokracje liberalne
    • Demokracje trwale
    • Nieskonsolidowane
    • Demokracje hybrydowe
  • Burton, Gunther,Higley ( uwzględnili zarówno zmienna instytucjonalną, czcili proceduralne kryteria demokracji, jak i zmienne behawioralne- poziom  porozumienia miedzy elitami oraz zakres uczestnictwa politycznego)
  • • Skonsolidowane-sprawie funkcjonujące instytucje, porozumienie elit, szeroki zakres uczestnictwa
    • Nieskonsolidowane- brak porozumienia elit
    • Ograniczone – brak masowego uczestnictwa
    • Pseudodemokracje- brak zarówno porozumienia elit, jak i masowego uczestnictwa

David Beetham

Legitymizacja władzy.

1. Wymiary legitymizacji władzy

Pojęcie legitymizacji władzy ma wielowymiarowy charakter i zawiera trzy odrębne, jakościowo różne elementy

=> trzy poziomy legitymizacji uzupełniające się wzajemnie, współtworzące legitymizację określonych stosunków zależności

Poziomy:

A)    poziom reguł – władza jest legitymizowana przede wszystkim wtedy, gdy nabywa się ją i sprawuje zgodnie z przyjętymi regułami (regułami władzy), sformalizowanymi lub niepisanymi, należącymi do nieformalnej konwencji.

B)    reguły wymagają usprawiedliwienia → władza jest legitymizowana, o ile reguły władzy znajdują oparcie w przekonaniach stron związanych stosunkami władczymi (są przez nie akceptowane)

- władza winna pochodzić od uznanego autorytetu

- reguły muszą zabezpieczać odpowiednie kwalifikacje osób sprawujących władzę

- struktura władzy powinna być postrzegana jako służąca przede wszystkim interesom ogólnym, nie zaś interesom osób sprawujących władzę

- w żadnym społeczeństwie przekonania nie są jednolite, ale musi istnieć minimum wspólnych przekonań, aby usprawiedliwić reguły władzy i samą władzę. Nie ma ich np. w warunkach niewolnictwa.

C)    trzeci poziom – czynne przyzwolenie (poparcie) ze strony podporządkowanego na zależności władcze, wyrażające się w konkretnych zachowaniach np. udział w wyborach, złożenie przysięgi posłuszeństwa itd.

- zachowania posiadają moc tworzenia subiektywnej identyfikacji z układem władczych zależności,  często są publicznymi deklaracjami i symbolami.

- pogląd niektórych ( Beetham nie wymienia ich z nazwiska), że aktywne przyzwolenie związane jest z nowoczesną tradycją liberalną i dlatego nie może być brane pod uwagę w wypadku społeczeństw odmiennego typu. Beetham odpowiada na to, że chociaż swobodny wybór w niektórych społeczeństwach nie istnieje, to jednak występują tam inne, konwencjonalne formy wyrażania akceptacji

- Uniwersalny jest wymóg wyrażania publicznej akceptacji zależności władczych poprzez określone ceremonie lub działania podjęte przynajmniej przez najważniejszych członków grupy podporządkowanej.

PODSUMOWANIE

2.    Problemy legalizacji władzy państwowej

Problemy wynikające z natury państwa:

• państwo jest odpowiedzialne za określenie reguł rządzących wszystkimi innymi relacjami władzy i legalizację tych relacji poprzez dostosowanie ich do porządku prawnego → struktury państwowe stają się płaszczyzną intensywnych zmagań różnych sił społecznych – stawką jest kontrola procesu tworzenia norm lub wpływ na tych, którzy możliwości takie posiadają.
• suwerenność państwa jest jednocześnie słabością władzy i warunkiem jej istnienia => warunkiem – bo legalna kontrola państwa nad terytorium musi być niezależna od jakiegokolwiek autorytetu, słabością - bo nie może potwierdzić prawomocności poprzez odwołanie się do nadrzędnego autorytetu i nie może znaleźć oparcia dla własnych reguł działania, które mogą być zagrożone podczas gwałtownych konfliktów o dostęp do przypisanej państwu suwerennej władzy.

(* zastrzeżenie: „system międzynarodowy może co najwyżej potwierdzić prawomocność suwerenności każdego państwa na obszarze jego terytorium, ale nie legalność władzy”)

Pomimo wewnętrznych konfliktów i braku nadrzędnego autorytetu, reguły władzy państwowej wykazują znaczną trwałość. Podtrzymanie konstytucyjnych reguł zależy od:

A)    niezależność sądowniczych instytucji państwa → podporządkowanie prawu działań legislatywy i egzekutywy → brak autorytetu zewnętrznego może być rekompensowany przez podział władzy wewnątrz państwa, co powoduje że jedna jej część jest odpowiedzialna przed inną w zakresie przestrzegania prawa

+ niezależne środki masowej komunikacji ujawniające niezgodne z prawem działania polityków i urzędników państwowych

B)     rzeczywista cywilna kontrola nad armią

- w systemach jednopartyjnych upolitycznienie armii – cywilna kontrola przez wpajanie światopoglądu i wartości rządzącej elity.

- systemy liberalne – całkowita depolityzacja armii, szkolenie tylko w zakresie wojskowego profesjonalizmu

3.     Reguły konstytucyjne i ich legitymizacja

(Uwaga wstępna: są trudności w badaniu zakresu społecznej akceptacji porządku konstytucyjnego, na którym się władza opiera → rozbieżności miedzy zapisem w konstytucji a rzeczywistym funkcjonowaniem instytucji politycznych.)

Konstytucja musi być zgodna z utrwalonymi przekonaniami o tym, skąd prawomocna władza powinna się wywodzić np. związków dynastycznych (tradycja monarchiczna), powszechnych wyborów (reprezentatywna demokracja), szczególnych prerogatyw hierarchów kościelnych (teokracja)

3a    Autorytet polityczny i jego źródła

Decydującą zmianą w sferze idei legitymizujących władzę polityczną w czasach nowożytnych była erozja wiary w nadrzędną wartość urodzenia i dynastycznej sukcesji. Państwo przestało być uważane za osobistą własność władcy → zasada suwerenności ludu → legitymizacja władzy państwowej zakłada potwierdzenie zasady suwerenności przez różne formy odpowiedzialności rządu przed wybranymi w powszechnych wyborach reprezentantami społeczeństwa.

Zasada suwerenności ludu współistnieje często z wiarą w tradycjonalizm i dziedziczenie (monarchia konstyt.),

                                          w komunizmie jest ograniczona przez założenie o kierowniczej roli partii robotniczej

w Iranie współistnieje z teokratyczną akceptacją kandydatów na stanowiska publiczne przez instytucje religijne i wiarą w boskie pochodzenie prawa

=> istnieją systemy, w których legitymizacja rządu pochodzi z dwóch różnych, czasami konkurencyjnych źródeł. Sposoby na ich pogodzenie:

1.      Różne zasady legitymizacji mogą się odnosić do różnych typów władzy w państwie, oddzielonych od siebie zgodnie z regułami konstytucyjnymi. Na przykład legislatywa może być wybierana w wyborach powszechnych, a premier wyznaczony według jakiegoś innego kanonu (UZUPEŁNIENIE)

2. OGRANICZENIE jednego źródła przez inne. W systemie „klasycznego” komunizmu suwerenność ludu została ograniczona przez autorytet partii → dwoistość źródła autorytetu prowadziła do rozchodzenia się formalnych i nieformalnych reguł życia politycznego – konstytucyjne procedury wyborcze i struktury reprezentacji parlamentarnej przypominały instytucje demokracji zachodniej, ale rzeczywista władza spoczywała w rękach partii komunistycznej.

Nawet w przypadku tych ↑ konstytucji „mieszanych”, zasadę suwerenności ludu jako ostatecznego źródła autorytetu możemy odnaleźć w założeniu, ze konstytucja wymaga aprobaty obywateli → należy odróżnić legitymizację porządku konstytucyjnego zgodną z panującymi poglądami na temat prawomocnych źródeł władzy zwierzchniej, od legitymizacji wynikającej z powszechnej akceptacji wyrażonej w decydującym momencie zatwierdzania konstytucji.

Akceptacja wyrażona przez formy poparcia (będzie o nich mowa później):

- Konstytuanta + zatwierdzenie konstytucji w plebiscycie (wybory)

- „Mobilizacyjny” typ poparcia (skrajny przypadek – rewolucja)

PODSUMOWANIE –Beethman idea suwerenności obywateli pociąga za sobą dwie konsekwencje dla legitymizacji porządku  konstytucyjnego we współczesnym świecie:

1. porządek konstytucyjny musi zawierać pewne procedury powszechnej reprezentacji politycznej, nawet jeżeli są one uzupełniane lub ograniczane przez reguły wynikające z innych źródeł autorytetu (ideologie, teokratyzm, dziedziczenie)
2. nawet konstytucje oparte na „podwójnej” zasadzie autorytetu wymagają powszechnej akceptacji, czy to przez decyzje zgromadzenia narodowego, plebiscyt, czy masową mobilizację.

3b     Interes ogólny jako norma legitymizacji władzy. (moim zdaniem najmniej istotna część, rzeczy raczej znane)

Aby zyskać akceptację, każdy system sprawowania władzy musi zaspokajać interesy grup dominujących i podporządkowanych, musi ponadto spełniać funkcje niezbędne dla społeczeństwa jako całości.

(*dygresja historyczna: w państwie tradycyjnym brak rozgraniczenia między publicznymi a prywatnymi finansami władcy. Państwo nowoczesne – wyraźna sfera publiczna)

Należy odróżnić spory polityczne (koalicja-opozycja), od przekonania części populacji, że rząd mija się z interesami ogółu. Przyczynami tego drugiego są najczęściej: oczywiste niepowodzenia rządu (wojna, lawinowa inflacja) oraz partykularyzm rządu.

Lipset – rozróżnia pojęcia legitymizacja – skuteczność (oznacza faktyczną realizację celów, zakres w jakim system spełnia podstawowe funkcje władzy centralnej)

Komentarz Beethama: w praktyce istnieją obustronne związki pomiędzy legitymizacją i skutecznością.

Hobbes – państwowy monopol środków zorganizowanego przymusu jest niezbędny aby chronić pokój między obywatelami oraz całą wspólnotę polityczną wobec zewnętrznych zagrożeń.

Komentarz Beethama: skoro zadaniem państwa jest ochrona obywateli , to stosowanie przymusu nie musi być interpretowane jako dowód kryzysu legitymizacji. W niektórych przypadkach stosowanie środków przymusu wobec obywateli może de legitymizować władzę polityczną w tym samym stopniu, co powstrzymywanie się od jej użycia lub nieskuteczne użycie w innych (czyli jak zwykle nie ma reguły)

Oczekiwania ze strony obywateli, że państwo będzie gwarantować warunki zaspokojenia ich materialnych potrzeb jak również gwarancji bezpieczeństwa (*oczywista różnica między krajami rozwiniętymi, które potrafią zabezpieczyć w pewnym stopniu obywateli przed kryzysami ekonomicznymi na rynkach światowych, a krajami rozwijającymi się lub zależnymi ekonomicznie)

4.    Poparcie jako forma legitymizacji władzy.

Dwie formy: wybory i mobilizacja. Wybory łączą zazwyczaj funkcje bezpośredniego lub pośredniego wyboru rządu i wyrażenia dla tego rządu poparcia. Mobilizacja polityczna w większości przypadków spełnia tylko tę drugą funkcję.

·         wybory.

Przesłanki: 1) ikt nie ma prawa wyrażać poparcia w imieniu innej osoby, o ile nie został do tego prawomocnie upoważniony 2) aby było świadome poparcie, musi opierać się na rzeczywistym wyborze mi...