I PODSTAWOWE ZAGADNIENIA NAUKI O PAŃSTWIE l POLITYCE
Jako dyscyplina naukowa polityka rozwinęła się dość późno -II poł.XXw. Jest to nauka empiryczna. Polityka ma bardzo bogatą tradycję filozoficzno-antyczną. Filozoficzne podejście przejawia się w planowaniu idealnych modeli. Jednak w antyku koncepcje polityczne (filozoficzne, filozofia polityki) były idealne, „zbyt idealne".
Granice polityki
- między polityką a filozofią polityczną
między polityką a historią państwa (polityka szuka uogólnień, modeli uniwersalnych np.; z przeszłości, historyk szuka szczegółów, kiedy? gdzie?)
- między polityką a prawem publicznym )prawnik nie pyta „dlaczego tak jest"?, ale „jak jest" np.; przepis w konstytucji- w teorii prezydent Francji jest silniejszy od prezydenta w Finlandii, ale w praktyce j est odwrotnie.
Przedmiot nauki o państwie i polityce
- władza
- instytucje polityczne (struktury)
- interesy polityczne
- idee, myśli polityczne
- siły, ruchy, partie polityczne
- stosunki polityczne (MY i WY (rządzący rządzcni)a także międzynarodowe).
- Zachowania polityczne (w sferze publicznej).
Rozwój nauk politycznych
1) XIXw.- SZKOŁA NIEMIECKA- Max Weber
2) S zlany Zajednoczone- lata 20. XX w. Silnie związana z socjologią, znaczny wkład w empiryczną naukę o polityce.
3) Francja- lata 50 XX w. — wyodrębniła się nauka Alexis de Tocquevilłe i Moris Duverger (współczesna politologia).
4) Szwecja- wcześnie powstały nauki o polityce jako kierunek akademicki, autonomiczny.
Funkcje polityki
1) opis rzeczywistości, zjawisk itp.
2) Wyjaśniająca- eksplikacyjna.
3) Prognozująca- możliwości przewidywania
4) Ideologiczna, instrumentalna.
Teorie polityczne
1) behawioralna
2) konfliktowa
3) wyboru społecznego
4) systemowa itp.
Metody badawcze politologii- metodologia (często zaczerpnięte z innych dziedzin np.; socjologii).
1) Historyczna - spojrzenie historyczne, geneza zjawisk, faz, procesów rozwojowych.
2) Statystyczna-jakościowe, ilościowe zmienne.
3) Systemowa - (politologia amerykańska) system wykorzystywany do analiz rzeczywistości politycznej.
4) Porównawcza - współcześnie rozwijana Teoria gier (poch. z USA) szukanie prawidłowości w zachowaniach.
II Państwo - geneza, istota, definiowanie
1. Arystoteles
państwo to wynik naturalnego rozwoju
etapy rozwoju rodzina (gospodarstwo domowe) => gmina => państwo
państwo to wspólnota doskonała, która jest kresem ewolucji form organizacji życia społecznego
„człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie"
podział na wolnych i niewolnych
3 rodzaje związków międzyludzkich 1) pan - niewolnik 2) ojciec - dzieci 3) mąż - żona
wspólnota państwowa jest rezultatem naturalnego zachowania się jednostek
3 podstawowe czynniki władcze: obradujący, sądzący i rządzący
polis jako organizacja suwerenna i wszechogarniająca człowieka, wyznaczona przez porządek naturalny, istniejący
dla zapewnienia ludziom dobrego życia i bezpieczeństwa
ustrój dobry w jednych warunkach może okazać się zły w innych
dobre formy: monarchia, arystokracja i politea
złe formy: tyrania, oligarchia i demokracja
2. Gumplowicz
występowały w społeczeństwie pierwotnym grupy ludzkie w postaci hord i plemion stosunki między tymi grupami cechuje nienawiść i wrogość
- jedne hordy podbijają drugie, czynią z nich niewolników, każą na siebie pracować państwo służy lepszemu zachowaniu gatunku podbój słabszego przez silniejszego każde państwo powstało poprzez akt siły
podział na rządzących i rządzonych opiera się na odmienności pochodzenia i ras
państwo ma służyć „stworzeniu wyższych warunków istnienia, pierwotnie tylko dla względnie malej grupy społecznej" rozwój ma na celu zdobywanie coraz większego dobrobytu siedem zasadniczych cech państwa
1) najdoskonalsza forma organizacji społeczeństwa
2) władcze mniejszość panuje nad większością poddanych
3) między poddanymi a panującymi zachodzi różnica ras
4) stosunki panowania określa prawo państwowe
5) państwo powstaje na drodze walki i podboju 6} jest geograficzną siedzibą ludności (obywateli)
7) dwa państwa łączy przyjaźń tylko ze względu na wrogość wobec państw trzeciego (pokój to okres między wojnami i służy przygotowaniu do wojny)
w państwie rozwijają się naród, klasy i stany
3 klasy => 1) zwycięzcy 2) stan średni 3) zwyciężeni
3. Hobbes
umowa społeczna stanowi wyjście podyktowane rozsądkiem
ludzie zawierają umowę na zasadzie „każdy z każdym" i przekazuje władzę suwerenowi
władza suwerena jest niepodzielna i niepozbywalna
wyjście ze stanu anarchii i osiągnięcie poziomu życia uporządkowanego i bezpiecznego
ustanowienie drogą umowy społecznej suwerena powoduje przekształcenie się zbiorowości ludzi w państwo
4. Rousseau
państwo (powstanie) wiązało się z rozwojem wytwórczości
człowiek dążył do poszerzenia swojego majątku
powstaje prawo własności => podział na biednych i bogatych
wykształcają się organizacje życie społecznego
umowa zrzeszenia => państwo (miało „słabszych zabezpieczać przed uciskiem, ambitnych powściągać)
pojawia się nierówność społeczna (biedni i bogaci, rządzący i rządzeni)
umowa zrzeszeniowa usankcjonowała rządy despotyczne oraz pogłębiła nierówność w społeczeństwie
Rousseau postuluje powrót do idei umowy społecznej
szukał formy, która by broniła i chroniła całą siłą wspólnie osobę i dobra każdego członka i przy której każdy, łącząc
się ze wszystkimi, słuchałby jednak tylko siebie i pozostał równie wolny jak poprzednio
umowa przynosząca uszczerbek jednostce bądź ludowi byłaby sprzeczna z naturą
umowa dotyczy wszystkich i wszystkich wiąże jednakowo
przetworzenie naturalnej wolności w wolność cywilizacyjną
człowiek oddaje wszystkie swe przywileje ale otrzymuje je z powrotem w postaci chronionej przez prawo
5. Engels
powstanie państwa z rozpadu małych i nieskomplikowanych wspólnot ludzkich na antagonistyczne grupy społeczne rozwój wytwórczości dokonujący się w związku z doskonaleniem narzędzi i metod pracy sprawiał stopniowy podział społeczeństwa ze względu na rodzaj pracy i nierównomierność w podziale bogactwa społecznego wprowadzenie gospodarki indywidualnej => własność prywatna stopniowe przywłaszczenie środków produkcji przez jednych podział społeczeństwa na eksploratorów i eksploatowanych w miejsce wspólnot rodowych powstaje państwo
- organizacja rodowa przekształca się w organizację terytorialną
przeobrażenia polegały na wyodrębnieniu organów państwowych od reszty społeczeństwa, ukształtowania się odrębnego aparatu przymusu oraz ludzi zawodowo zajmujących się rządzeniem
3 formy powstania państwa: 1) droga ateńska (przeciwieństwo klas) 2) droga rzymska (narost antagonizmów klasowych) 3) droga germańska (rodowo - plemienna)
6. Arystoteles o istocie państwa
- „każde państwo jest pewną wspólnotą a każda wspólnota powstaje dla osiągnięcia jakiegoś dobra (wszyscy bowiem w każdym działaniu powodują się tym, co im się dobrem wydaje), to jasną jest rzeczą, że wprawdzie wszystkie „wspólnoty" dążą do pewnego dobra, lecz przede wszystkim czyni to najprzedniejsza ze wszystkich, która ma najważniejsze ze wszystkich zadań i wszystkie inne obejmuje: Jest niątzw. państwo i wspólnota państwowa." wspólnota państwowa jest najważniejszą wspólnotą ludzką i jest zarazem wspólnotą wszechobejmującą w społeczeństwie
państwo musi się troszczyć o sprawiedliwość
„Sprawiedliwość zaś jest znamieniem państwa, wymiar jej jest bowiem podstawą porządku istniejącego we wspólnocie państwowej, polega zaś na ustaleniu tego, co jest sprawiedliwe" celem państwa jest zorganizowanie ludziom dobrego życia
-• państwo powinno sprzyjać pogłębianiu dorobku moralnego, kulturalnego i majątkowego jest organizacją scalającą jednostki
Arystoteles przeciwstawia monarchię tyranii na. zasadzie dobrych i zdegenerowanych rządów jednostki monarchia to poszanowanie prawa i godności poddanych tyrania wykształcała się z degeneracji i nadużycia władzy arystokracja to rządy grupy wybitnych obywateli
oligarchią Arystoteles nazywa rządy grupy zdominowanej przez chęć bogacenia się demokracja czyli władza należąca do ludu, nie zawsze prowadzi do rezultatów służących ludowi politea jest najwłaściwsza, równowaga bogatych i ludu
7. Proudhon „Filozofia nędzy"
istnienie państw źródłem wyzysku społecznego
ustanowienie bytu bezpaństwowego opartego na zawiązkach producentów i konsumentów
walk proletariatu o władzę nie ma sensu
trzeba znieść instytucję przymusu czyli państwo
S. Bakunin „Państwa a anarchia"
należy znieść państwa
żadne państwo nie da ludziom tego, czego im trzeba ani nie umożliwi im zupełnie swobodnego organizowania się w
imię własnych interesów
państwo to aparat przemocy
unicestwienie wszelkiego wyzysku i ucisku politycznego lub prawnego oraz rządowo - administracyjnego jest
równoznaczne z tendencją do zniesienia podziału klasowego
zło każdego państwa tkwi w jego zaborczości, która jest konsekwencja centralizacji, a zaborczym państwem musi
pozostać, aby utrzymać własną suwerenność
9. Jellinek „Ogólna nauka o państwie"
niewolne od wpływu ludzkiej woli jest państwo
obiektywnymi częściami składowymi państwa są stosunki woli, istniejące pomiędzy władcami a poddanymi
państwo stanowi ogół stosunków woli ludności
jedność państwowa jest jednością zawsze polityczno — administracyjną i polityczno — prawną
wspólnota polityczna musi mieć stan
„Państwo jest to wyposażona we władzę samorodną jedność związkowa osiadłych ludzi" _
państwo podmiotem prawa, wyrazicielem praw i obowiązków
państwo - korporacją terytorialną wyposażoną w bezpośrednią samorodną władzę zwierzchnia
państwo jest określonym stosunkiem woli poddanych i panującego, opierającym się na wspólnym dążeniu do
utrzymania jedności reprezentowanej przez państwo
III KATEGORIA ZMIANY - W DZIEJACH PAŃSTWA
Rewolucja
Przemiany w dziejach państwa przybierają różny stopień nasilenia. Najbardziej głębokie niesie ze sobą rewolucja. Badacze wyróżniają rewolucje społeczna, czyli przejście od jednej formacji społeczno D ekonomicznej do drugiej, zjawisko to kształtują oddolne wystąpienia klasowe i szczytowy okres rewolucji społecznej, czyli rewolucję polityczną która prowadzi
do zmiany typu państwa, do wytworzenia i przekształcenia systemu instytucji ustrojowo D prawnych odpowiadających interesom klasy, która zawładnęła środkami produkcji.
Zdarzają się przypadki, kiedy kolejność jest odwrotna na przykład podczas rewolucji socjalistycznej. Najczęściej pojawiającą się przyczyną rewolucji jest niezgodność stosunków produkcyjnych z charakterem sił wytwórczych. Klasa panująca broni starych stosunków produkcyjnych, natomiast o nowe, odpowiadające aktualnemu stanowi i sprzyjające
dalszemu rozwojowi walczy klasa uciskana.Wyróżniamy obiektywne i subiektywne przesłanki rewolucji:
Obiektywne:
- niemożliwość utrzymania panowania przez klasy rządzące
- zaostrzenie trudnego położenia klas uciskanych
- wzrost aktywności mas
Subiektywne
- świadomość trudnego położenia klas upośledzonych
- stopień zorganizowania i aktywności mas
- polityczny kryzys władzy
- przejrzystość celów dokonania przemian
Wytwarza się sytuacja rewolucja, czyli niezdolność rządzenia przez dotychczasową klasę społeczną. Przebieg rewolucji
obejmuje dwie fazy:
- działania zmierzające do zdobycia władzy politycznej
- działania wprowadzające i utrwalające przemiany
W dziejach społeczeństw wystąpiły trzy rodzaje rewolucji:
- rewolucje feudalne n u ich podnóża leżał konflikt pomiędzy siłami wytwórczymi a stosunkami produkcyjnymi, których członem była własność właścicieli niewolników. Utorowały one drogę feudalizmowi.
- rewolucje burżuazyjne D reprezentantem nowych stosunków produkcji stała się burżuazja, w walce o obalenie ustroju feudalnego poparli ja chłopi i plebs. Rewolucje te doprowadziły do powstania ustroju kapitalistycznego.
- rewolucje socjalistyczne O spowodowane miedzy innymi nędzą mas ludowych w czasie wojen imperialistycznych, Dążyły do stworzenia państwa bezklasowego.
Charles Tilly
Sytuacja rewolucyjna zaczyna się wtedy, gdy rząd pozostający uprzednio pod kontrolą jednego suwerennego organizmu politycznego, staje się celem efektywnych , konkurencyjnych i wykluczających się roszczeń ze strony dwóch lub więcej oddzielnych organizmów politycznych. Kończy się zaś wtedy, gdy pojedynczy organizm polityczny uzyskuje kontrole nad rządem Charakterystyczną cechą sytuacji rewolucyjnych jest więc wielowładza. Przyczyny mnożenia organizmów politycznych:
- podporządkowanie sobie innego, niezależnego organizmu politycznego, np. aneksja Teksasu
-zapewnienie sobie suwerenności przez członków podporządkowanego uprzednio organizmu politycznego. D zjednoczenie się konkurencji, nie uczestniczącej w rządach w blok
- fragmentacja istniejącego organizmu politycznego
Przyczyny powstania dwuwładzy:
- pojawienie się konkurentów bądź koalicji konkurentów, wysuwających alternatywne żądania wyłącznej kontroli nad rządem ( są to konkurenci, którzy
a) od początku maja na celu transformacje nie do pogodzenia z utrzymaniem władzy przez członków
dotychczasowej klasy politycznej, takie grupy formują się najczęściej wokół charyzmatycznych przywódców lub
b) b) odwrót konkurentów od celów zgodnych z przetrwaniem organizmu politycznego)
- poparcie tych żądań przez znaczną część ludności (nagła niezdolność rządu do sprostania zobowiązaniom)
- niezdolność lub niechęć przedstawicieli rządu do zlikwidowania alternatywnej koalicji i/lub poparcia jej żądań.
4 warunki wstępne większych rewolucji:
- utrata przez elitę kontroli nad aparatami przemocy
- konflikty wewnątrz klas dominujących
- sprzeciw wobec przeważających sposobów myślenia
- .mobilizacja mas rewolucyjnych .
Moment rewolucyjny nadchodzi, gdy obywatele uprzednio przyzwalający na działania rządu zetkną się z poczynaniami sprzecznymi ze swoimi oczekiwaniami i utworzą alternatywne ciało domagające się kontroli nad rządem lub twierdzące, -że to właśnie on jest rządem, zaś ludzie poprzednio podporządkowujący się rządowi, staną się posłuszni alternatywnemu ciału.Rezultatem rewolucji jest wymiana jednej grupy posiadającej na inną. Wielkie rewolucje powodują głęboki podział miedzy alternatywnymi organizmami politycznymi i wielka wymianę członków.
Istnieją trzy wyidealizowane modele sytuacji i rezultatów rewolucyjnych:
- syndykalistyczny: im większy zasięg rewolucyjny tym większy rezultat rewolucyjny
- marksistowski: wiele sytuacji rewolucyjnych nie wytwarza rewolucyjnych rezultatów z powodu braku zdyscyplinowanej partii rewolucyjnej. Rewolucyjne przejecie władzy nie może nastąpić bez zaistnienia rozległej sytuacji rewolucyjnej.
-:brintanowski: im bardziej, rewolucyjna sytuacja tym mniej rewolucyjny rezultat. Theda Skocpol
Analiza rewolucji społecznych we Francji, w Chinach i w Rosji
W każdym przypadku rewolucja społeczna wiązała się z nałożeniem na siebie trzech procesów:
- upadku lub paraliżu centralnej administracji i organizacji wojskowej
- powszechnych rebelii chłopskich
- społecznych ruchów organizowanych przez marginalne grupy elity politycznej W każdym przypadku rezultatem było:
- racjonalizacja i centralizacja instytucji państwowych
- złamanie władzy ekonomicznej właścicieli ziemskich
- wyzwolenie chłopstwa z zależności feudalnych
Wszystkie państwa należały do tak zwanych biurokracji agrarnych. Jest to typ społeczeństwa rolniczego, w którym kontrola społeczna opiera się na podziale pracy i koordynacji działań pomiędzy semr D biurokratycznym państwem a klasą właścicieli ziemskich. Częściowo zbiurokratyzowana władza centralna ściąga z chłopów podatki i przechwytuje efekty ich pracy produkcyjnej D bezpośrednio lub za pośrednictwem właścicieli ziemskich. Na szczeblu władzy centralnej monopol decyzji spoczywa w rękach władcy, biurokracji i armii, monopol ten dostosowuje się także do regionalnej władzy landlordów. W społeczeństwach tych często dochodzi do buntów chłopskich. Pierwsza fala industrializacji stworzyła poważne wyzwanie dla elit w społeczeństwach biurokracji agrarnej, nadeszła potrzeba modernizacji. Zakres swobody rządzących przywódców zawężał się, ponieważ niewiele reform można było przeprowadzić tak, aby nie uszczuplić przywilejów klas posiadaczy ziemskich, tworzących człon bazy społecznej, która wspierała władze państw biurokracji agrarnej i funkcję realizowane przez te państwa. Określało to stopień, w jakim można było zwiększać obciążenia podatkowe chłopów. W trzech omawianych przypadkach niezbędnych przeobrażeń pomogły dokonać rewolucje społeczne. Na skutek presji wywieranych przez bardziej zmodernizowane kraje, nastąpił paraliż administracji i aparatów wojskowych.Ponadto cecha wszystkich biurokracji agrarnych są stałe napięcia pomiędzy elitą państwowa,która jest zainteresowana w wykorzystywaniu i poszerzaniu władzy armii i administracji, a klasami właścicieli ziemskich, zainteresowanych utrzymaniem lokalnych i regionalnych powiązań, wpływu na chłopstwo oraz władzy i przywilejów wynikających z kontroli ziemi i produkcji rolnej. Kliki magnackie zaczęły przenikać do administracji blokując potrzebne reformy, doprowadziły do militarnej i administracyjnej dezorganizacji powodując rewolucyjny kryzys władzy państwowej. Cały czas dochodziło do powstań chłopskich. Nowa sytuacja nadeszła wraz z rozwojem przemysłu i rynków w europie zachodniej. Pojawiły się nowe, inteligenckie elity, ich przywództwa zapewniło przywrócenia porządku
Sposobem na przeprowadzenie zmian w państwie są także reformy.
Reforma to zmiana w danym systemie społecznym, nieoznaczająca radykalnego i jakościowego przekształcenia tego systemu, zwłaszcza zmian społeczno ekonomicznych lub politycznych, socjalnych nie naruszając podstaw istniejącego ustroju. Zmiany kontrolowane są przez grupę rządzącą wprowadza sieje fragmentarycznie i etapami. Źródła reformy:
- niska efektywność systemu
- społeczne żądania zmian sposobów rozmiarów podziału różnych dóbr.
- postulaty wprowadzenia zmian wewnątrz elity politycznej
- napięcia społeczne
- oddziaływanie społeczeństwa międzynarodowego
Reformy maja charakter:
- adaptacyjny
- regulacyjny
- innowacyjny
Transformacja:
- transformacja systemowa dla przeobrażeń o charakterze globalnym, jest to proces radykalnych przeobrażeń społeczeństw, odrzucenie modelu uniformistycznego a przyjmowanie pluralistycznego
- transformacja ustrojowa dla przeobrażeń związanych z państwem, proces głębokiej reformy ...
ism5