METODY WYCHOWAWCZE I RESOCJALIZACYJNE STOSOWANE W PRACY Z JEDNOSTKAMI NIEDOSTOSOWANYMI SPOŁECZNIE
Stanisław Górski – Metodyka resocjalizacji, Warszawa 1985
Rozdział: Metody resocjalizacji (str. 135 – 216)
Charakterystyka następujących metod:
W wielu tak pojmowanych sytuacjach wychowawczych występują bezpośrednie styczności (interakcje) między wychowawcą a wychowankiem. Gdy obaj wykazują chęć utrzymania tego rodzaju interakcji mówimy wówczas o stosunku wychowawczym. Stosunek wychowawczy może mieć charakter zewnętrzny lub głębszy, wewnętrzny.
Stosunek zewnętrzny występuje w tedy, gdy wychowanek postrzega kontakty z wychowawcą wyłącznie jako sposób na unikanie kar, albo zdobycie jakichś ubocznych nagród. Same zachowania wychowawcy, np. jego opinie, rady, oceny nie mają dla podopiecznego wartości nagradzającej. Są mu obojętne, albo wręcz karzące. Wówczas traktuje on wychowawcę w sposób oficjalny, formalny.
Natomiast wtedy, gdy zachowanie wychowawcy ma dla podopiecznego wartość nagradzającą (np. kiedy zależy mu na jego aprobacie, na dobrej opinii, na udzielanych radach, gdy z własnej woli i inicjatywy spędza on czas wspólnie z wychowawcą, kiedy cieszy go jego obecność itd.), mamy do czynienia z wewnętrznym stosunkiem wychowawczym.
Z informacji na temat stosunków między ludźmi wiemy, że wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek może mieć dla nich wartość nagradzającą albo karzącą. Zatem, każdy człowiek ma do zaoferowania swoim partnerom interakcji szereg zachowań, które mogą być przez nich odbierane jako nagrody lub kary. W takiej sytuacji znajduje się także wychowawca pozostający w interakcji z wychowankiem. Jeżeli wychowanek odczuwa jego zachowania wyłącznie lub głównie jako karzące wówczas, zgodnie ze znaną nam już prawidłowością, usiłuje on przerwać interakcję.
W tej sytuacji wychowawca ma do wyboru szereg możliwości zachowania się:
Ø Może on nadal utrzymać stosunek z podopiecznym przez dokonywanie pewnych zmian w jego sytuacji, np. dzięki posiadanej nad wychowankiem władzy, może spowodować, że wycofanie się podopiecznego z interakcji pociąganie za sobą większe kary, niż te, które odczuwa on pozostając w tym stosunku.
Ø Wychowawca może także uzależnić otrzymanie przez wychowanka ważnych dla niego nagród od dalszego pozostawania podopiecznego w stosunku z wychowawcą. Wówczas uzyskiwane nagrody są większe niż kary wynikające z interakcji.
Ø Wreszcie wychowawca może tak oddziaływać na otoczenie jednostki, że reakcje środowiska staną się dla niej karzące lub nagradzające. Tak, np. może wywołać negatywną opinię grupy o wychowanku, któremu na znaczeniu w tej grupie bardzo zależy.
· PRZYKŁAD WŁASNY:
Metoda oddziaływania na podopiecznego własnym przykładem polega na odwzorowaniu przez wychowanka postępowania wychowawcy. Jednakże, aby jednostka była skłonna do naśladowania wychowawcy, muszą być spełnione pewne warunki. Jednym z wielu błędnych przekonań praktyki wychowania jest mniemanie, że wystarczy, aby wychowawca postępował wzorowo, a sposób jego zachowania niejako automatycznie udzieli się wychowankom.
Otóż , aby wychowawca stał się wzorem do naśladowania dla podopiecznego, tzn. aby podopieczny zechciał brać przykład z wychowawcy (na tym polega sedno tej metody), to naśladowcze zachowania wychowanka muszą być specyficznie nagradzane:
Ø Wychowanek będzie naśladował wychowawcę wtedy, gdy jego zachowania będą ogólnie aprobowane, a jeszcze lepiej – cenione przez społeczność.
Ø Zachowania naśladowcze podopiecznego wystąpią wówczas, gdy wychowawca swym zachowaniem będzie dostarczał mu wzorów do najbardziej skutecznego zdobywania wartości, które są dla wychowanka ważne.
Ø Wychowawca stanie się wzorem do naśladowania dla jednostki, kiedy stanowić będzie dla niej osobę znaczącą wewnętrznie, a jej zachowania naśladowcze spotkają się z jego uznaniem, odbieranym przez wychowanka jako nagroda.
Tak więc metoda przykładu własnego opiera się na mechanizmie naśladowania. Ma ona zastosowanie szczególne wtedy, gdy chodzi o wywołanie nowych lub też zmianę dawnych zachowań wychowanka. Natomiast niewielkie jest jej znaczenie w działaniach profilaktycznych.
· DORADZANIE WYCHOWAWCZE:
Doradzanie polega na udzielanie komuś rad, kto ich potrzebuje. Poszukujący rady wychowanek najpewniej przyjmie ją od osoby, stanowiącej dla niego autorytet, niż od kogoś innego. Wówczas wychowawca udzielając rady, ukazuje podopiecznemu niedostrzegane przez niego elementy sytuacji, a więc zwraca jego uwagę na skutki np. takich czy innych zachowań, wyjaśnia na czym polegają ich następstwa, informuje w jaki sposób wychowanek powinien postępować, aby osiągnąć powodzenie i dostarcza mu wzorów takiego postępowania, wywołując w ten sposób zmianę jego ustosunkowań, motywów i postaw.
Jednakże, aby człowiek chciał przyjąć radę nawet od osoby będącej dla niego autorytetem, musi po prostu rady tej potrzebować.
· PRZEKONYWANIE :
Podstawowe zasady przekonywania określone są w sposób następujący:
Ø Skuteczne przekonywanie wychowanka wymaga odwoływania się do jego istotnych, ważnych potrzeb, zainteresowań oraz aktualnie przeżywanych problemów ze wskazaniem mu sposobu ich rozwiązania.
Ø W dużej mierze rezultaty przekonywania zależą od tego, czy wychowawca potrafi wywołać u wychowanka konflikt przekonań oraz spowodować rozwiązanie tego konfliktu zgodnie ze swoimi oczekiwaniami.
Zasadniczym elementem przekonywania są stosowane w tej metodzie argumenty. Ze względu na ich rodzaj, można wyróżnić kilka typów argumentacji:
ü Argumentacja jednostronna odwołują się do rozumowej sfery przekonywanej jednostki, do jej logicznego myślenia, emocjonalnie Aś oddziałują na uczucie wychowanka.
ü Argumentacja jednostronna obejmuje tylko argumenty „za” danym poglądom, natomiast dwustronny typ argumentacji zawiera argumenty „za” i „przeciw” jakiejś tezie.
ü Argumentacja emocjonalna wywołuje największe zmiany przekonań u osób bardziej wykształconych (poziom średni i wyższy) i negatywnie nastawionych do przedstawionych im poglądów.
Wyróżnia się dwa zasadnicze sposoby operowania argumentami. Pierwszy z nich polega na wykazywaniu nieprawdziwości lub niesłuszności twierdzeń. Drugi sposób natomiast polega na zadawaniu pytań wychowanków tak, aby on sam doszedł do stwierdzeń, o które chodzi wychowawcy.
Oddziaływania poprzez wpływ sytuacyjny służą zarówno likwidowaniu przyczyn wykolejenia, jak też wywoływaniu odpowiednich zmian w osobowości wychowanka oraz utrwalaniu rezultatów resocjalizacji.
Do metod opartych na wpływie sytuacji zalicza się: metodę organizowania doświadczeń uczących wychowanka, metodę nagradzania i karania wychowawczego, metodę uświadamiania skutków postępowania oraz metodę trenowania.
Na wychowanka wywierają uczący wpływ, oprócz osób, także sytuacje. Wykorzystując ten fakt, wychowawca może tak manipulować sytuacjami i ich poszczególnymi elementami, aby przyczyniały się one do wykonania określonych zadań resocjalizacji. Celowi temu służy druga z kolei grupa metod, których podstawą jest wpływ sytuacji na podopiecznego.
· ORGANIZOWANIE DOŚWIADCZEŃ UCZĄCYCH:
Metoda organizowania doświadczeń polega na stwarzaniu takich sytuacji, w których pożądane zachowania wychowanka wywołują naturalne następstwa dodatnie (nagrody, uniknięcie kar), a zachowania niepożądane powodują takież naturalne następstwa ujemne (kary, brak nagród). Źródłem nagród i kar jest w tym wypadku nie wychowawca, lec sytuacja, w której znajduje się wychowanek. Zadaniem wychowawcy zaś, jest zorganizowanie odpowiednich sytuacji i zadbanie o to, aby podopieczny znalazł się w sferze ich wpływów.
· NAGRADZANIE I KARANIE WYCHOWAWCZE:
Najczęściej stosowaną metodą w praktyce wychowawczej jest zewnętrzne dyscyplinowanie wychowanków, stanowiące rezultat posługiwania się przez wychowawcę nagrodami karami wychowawczymi. Dyscyplinowanie tego rodzaju jest dobitnym przykładem oddziaływań resocjalizacyjnych na poziomie reakcji ponieważ rzadko wywołuje zmiany w osobowości podopiecznego.
Zatem chcąc skutecznie operować karą i nagrodą, trzeba choć w przybliżeniu znać aktualne potrzeby i dążenia wychowanków, a także brać pod uwagę sytuację, w jakiej odbywa się karanie i nagradzanie.
· USWIADAMIANIE SKUTKÓW ZACHOWAŃ:
Uświadamianie wychowankom skutków ich postępowania należy do grupy metod sytuacyjnych, ponieważ środkiem oddziaływania również w tej metodzie jest sytuacja, zwłaszcza społeczna.
Podstawa tej metody jest prawidłowość, zgodnie z która, wyobrażenie sobie przez człowieka następstw swojego postępowania, przez porównywanie go z dotychczasowymi, wpływa na formy aktualnej i przyszłej aktywności jednostki.
Ważniejsze warunki skuteczności tej metody formułowane są następująco:
Ø Ukazywane jednostce konsekwencje danego sposobu postępowania muszą być dostępne jej doświadczeniu i wyobraźni.
Ø Konsekwencje te nie mogą być podopiecznemu obojętne, muszą mieć dla niego wartość nagrody lub kary.
Ø Posługiwanie się ta metodą należy zaczynać od uświadamiania podopiecznemu tych następstw, które odnoszą się do jego egoistycznych motywacji, a następnie stopniowo przechodzić do wywołania świadomości skutków o coraz szerszym znaczeniu społecznym.
· TRENING:
Metoda ta polega na celowym stwarzaniu odpowiednich warunków i sytuacji, w których powtarzałyby się te zachowania podopiecznego, które zamierzamy utrwalić. Sytuacje te mogą być organizowane w sposób naturalny lub sztuczny.
Sytuacje naturalne dotyczą włączania jednostki w zasięg odpowiednich wpływów codziennego życia.
Sztuczne sytuacje natomiast są organizowane specjalnie tylko w celach treningowych. Sytuacje te mogą dotyczyć:
Ø Uczenia się i utrwalania samokontroli nad własnymi reakcjami wychowanka na różne bodźce, mówi się wówczas o treningu autogennym.
Ø Nabywania umiejętności uczciwego reagowania jednostki w kontraktach z innymi ludźmi, czemu służy trening interpersonalny.
Ø Kształtowania społecznych zachowań podopiecznego, które odbywa się w toku pewnej odmiany treningu zwanej socjodramą.
Ø Ćwiczenia sposobów konstruktywnego wyrażania własnych stanów emocjonalnych, np. złości, gniewu, agresji, radości itp., co stanowi przedmiot treningu określanego jako psychodrama.
Metoda dramatyzacji , w swej odmianie psychodramy i socjodramy, nie znalazła – jak dotąd – należnego jej miejsca w praktyce polskiego systemu resocjalizacji. W zasadzie nie spotyka się jej w naszych zakładach. Inaczej ma się rzecz na świecie.
Powszechny jest wpływ różnych grup społecznych na osobowość i zachowanie się ludzi.
Grupa wywiera na swoich członków tym większy wpływ, im bardziej stanowi dla nich grupę odniesienia, a nie tylko grupę przynależności.
Grupa tym bardziej może być środkiem resocjalizacji, im bardziej wiąże wychowanków zależnością wewnętrzną.
· METODA SAMORZĄDU:
Samorząd młodzieży w różnych instytucjach oświatowo-wychowawczych tradycyjnie przywykło się pojmować jako tzw. Aktyw wyodrębniony spośród społeczności uczniów lub wychowanków, który najczęściej traktowany bywa jako pomoc wychowawcy w realizacji jego zadań.
Otóż, takie i podobne im sposoby pojmowania samorządu w wychowaniu odzwierciedlają nierzadko smętną rzeczywistość: na tle biernej masy uczniowskiej „rusza” się kilku prowodyrów, niezmiennie tych samych aktywistów, przy których pomocy wychowawca inspiruje i kontroluje całą społeczność młodzieżową.
· KRZTAŁTOWANIE CELÓW, NORM I STRUKTURY GRUPY:
Aby przysposobić grupę do pełnienia przez nią funkcji ośrodka wychowawczego, niezbędne jest ukształtowanie i przekształcenie jej podstawowych atrybutów; celów, norm i struktury. Na tym właśnie polega metoda zwiększania wpływu grupy na wychowanków, prowadząca do uwewnętrznienia przez nich wartościowych celów grupy.
Przyswojenie wychowankom celów konstruktywnych utrudnia ponadto fakt, że najczęściej cele te są im obojętne lub sprzeczne z ich własnymi celami destruktywnymi.
Wychowawca staje przed niebagatelnym zadaniem; jak zintegrować wychowanków wokół wspólnych celów i to celów konstruktywnych z punktu widzenia zadań resocjalizacji? Można to uczynić kilkoma sposobami:
Ø poprzez przyjęcie celów grupy i stopniowe przekształcenie destruktywnych sposobów ich realizacji.
Ø Poprzez przyjęcie tych celów grupy, które nie są sprzeczne z celami grupy wychowawcy, które nie są sprzeczne z celami wychowawcy.
Ø Poprzez podsuwanie grupie nowych, atrakcyjnych celów konstruktywnych, które jednocześnie są sprzeczne z jej celami destruktywnymi.
Ø Przez nadawanie celom konstruktywnym atrakcyjnej formy.
Ø Uzależnienie możliwości osiągnięcia celów grupy od przyjęcia prze nią celów wychowawcy.
Ø Uświadamianie członkom grupy norm.
Ø Organizowanie sytuacji sprzyjających zmianie istniejących i wprowadzaniu nowych norm.
Ø Demokratyczne powoływanie organów egzekwujących przestrzeganie określonych norm.
Ø Przydzielanie wychowankom zadań o różnym znaczeniu dla życia grupy.
Ø Modyfikowanie kryteriów ocen postępowania członków grupy.
Ø Ukazywanie następstw zachowań członków grupy.
Ø Zmiana udziału jednostki w życiu grupy.
Ø Nadawanie i pozbawienie członków grupy określonych funkcji.
· PODNOSZENIE SPOISTOŚCI I PRESTIŻU GRUPY:
Spoistość stanowi cechę grupy sprawiającą, ze mimo, iż składa się ona z wielu jednostek, to jednak istnieje jako pewna całość.
Ponadto wysoki poziom spoistości aktywizuje zdolności zarówno członków jak i kierowników grupy oraz podwyższa poziom jej produktywności.
Spoistość grupy można zwiększyć podnosząc jej atrakcyjność, ponieważ obydwie te właściwości są od siebie zależne. Mianowicie, gdy grupa jest atrakcyjna dla swoich członków, to jej spoistość jest także wysoka i odwrotnie. Zatem podnoszenie atrakcyjności, a tym samym i spójność grupy, polega na zwiększaniu jej możliwości zaspokajania potrzeb wychowanków poprzez:
Ø Tworzenie grup elitarnych.
Ø Zmianę cech grupy.
· SPOSOBY KIEROWANIA GRUPĄ:
To, czy wychowawca stanie się kierownikiem nie tylko formalnym, ale także w nieformaln...
Krzysztofbhp