Ruchy wędrówkowe ludności:
- typy przemieszczeń,
- migracje w czasach historycznych,
- współczesne tendencje migracyjne w Polsce, Europie i na Świecie,
Charakterystyka przemieszczeń:
- czas (stałe, czasowe – sezonowe/okresowe, wahadłowe); - odległość (wewnętrzne i zewnętrzne, wewnątrzregionalne, międzyregionalne, kontynentalne, międzykontynentalne); - organizacja (żywiołowe i planowe, legalne i nielegalne, dobrowolne i przymusowe); - przyczyna (ekonomiczne, pozaekonomiczne, uwarunkowane celami osobistymi); - charakter przemieszczeń (ze wsi do miast, z miast do wsi, z miast do miast, ze wsi do wsi; wewnątrzwojewódzkie / międzywojewódzkie, wewnątrzpowiatowe / międzypowiatowe);
Migracja – przemieszczanie ludności na stałe lub pewien okres, związane z przekroczeniem granicy administracyjnej (dzielnicy, gminy, województwa, państwa, kontynentu). Wyróżnia się: imigrację (napływ), emigrację (odpływ), reemigrację (powrót emigrantów do miejsca z którego wyjechali), repatriację (zorganizowany przez władze państwowe powrót osób, które znalazły się poza granicami kraju, np. wskutek działań wojennych lub przesiedleń).
Cechy migrantów: w badaniu migrantów bierze się pod uwagę głównie strukturę wieku, płci i wykształcenia, inne cechy społeczno kulturowe. Najbardziej ruchliwe są osoby młode, lepiej wykształcone, szczególnie kobiety. W sensie geograficznym wyróżniamy ludność stabilną i mobilną. Przemieszczenia dzienne (wahadłowe - dojazdy do pracy) i turystyczne nie są migracjami bo nie następuje zmiana miejsca zamieszkania.
Źródła danych o ruchach wędrówkowych: bieżąca rejestracja graniczna, bieżąca rejestracja meldunkowa, spisy obejmujące pytania o dokonane zmiany miejsca zamieszkania.
Mierniki natężenia ruchu wędrówkowego:
- współczynnik napływu i odpływu wędrówkowego
Wn = Ln / L * C (współczynnik napływu)
Wo = Lo / L * C (współczynnik odpływu)
- współczynnik przyrostu / ubytku wędrówkowego
Wpw = Wn – Wo = (Ln – Lo) / L * C
Ln – liczba osób, które przybyły na stałe
Lo – Liczba osób, które wyjechały na stałe
L – liczba ludności (w połowie badanego okresu lub średnia)
C – constans (zwykle 1000)
Inne: współczynnik efektywności migracji, zasiedziałości, ruchliwości;
Główne kierunki migracyjne w czasach historycznych: z Europy do obu Ameryk, Australii, Nowej Zelandii, wybranych krajów Afryki (RPA, Angoli, Kenii) w latach 1800 – 1950 wyemigrowało
Struktury ludności: - wg płci, wieku, stanu cywilnego; - wg cech społeczno – zawodowych i wykształcenia; - wg cech etniczno – kulturowych.
Wg płci:
- współczynnik feminizacji
Wf = K / M * C
- współczynnik maskulinizacji
Wf = M / K * C
K – liczba kobiet
M – liczba mężczyzn
C – constans (1, 100 lub 1000)
Zmiany struktury płci w czasie (analiza kohortowa) – udział chłopców w ogólnej liczbie urodzeń w Polsce zawiera się w granicach 0,513 – 0,520 rocznie (współczynnik maskulinizacji 106 – 108); - umieralność kobiet jest najczęściej niższa niż mężczyzn – w rezultacie w pewnej grupie wiekowej następuje wyrównanie liczby mężczyzn i kobiet, a w starszych grupach wiekowych przewaga kobiet (tzw. nadumieralność mężczyzn). Największa przewaga liczebna kobiet nad mężczyznami występuje zwykle w miastach.
Współczynnik obciążeń demograficznych:
W = L0–14 + L60+ / L15–59
L0-14 – liczba dzieci w wieku 0 - 14
L15-59 – liczba osób w wieku 15 - 59
L60+ - liczba ludności w wieku 60 lat i więcej
Relacja liczby pracujących do ogółu ludności wynosi w Polsce 58%, w UE 60,5%, w USA 74%.
Stan cywilny (wolny, małżeński, wdowi, rozwiedziony i separowany) – główne cechy: odsetek osób w stanie małżeńskim wzrasta do pewnego wieku (dla mężczyzn 50 – 59 lat, dla kobiet 35 – 39 lat), a potem maleje głownie na rzecz osób w stanie wdowim; we wszystkich grupach wiekowych, począwszy od grupy 40 – 49 lat, odsetek żonatych mężczyzn jest wyższy niż zamężnych kobiet. Sprawozdawczość statystyczna obejmuje tylko związki formalne, stan faktyczny a nie tylko formalnoprawny rejestruje powszechny spis ludności odnotowujący związki konkubinackie.
Struktura społeczno – zawodowa ludności:
- ze względu na źródło utrzymania (rolnicze, pozarolnicze, niezarobkowe); - ze względu na rodzaj zatrudnienia (sektor1 – rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, sektro2 – przemysł i budownictwo, sektor3 – usługi).
Współczynnik aktywności zawodowej:
W = La.z. / Lx * C
La.z. – ludność aktywna zawodowo
Lx – ludność w wieku 15 lub 18 i więcej
Zróżnicowanie etniczno – kulturowe ludności świata – ze względu na rasę; - ze względu na język; -ze względu na religię;
Główne rodziny językowe świata: indoeuropejska 44,8%, sino-tybetańska 22,3%, nigro-kongijska 6,3%, afroazjatycka 5,9%, austronezyjska 5,5%.
Najczęściej używane języki świata: chiński, angielski, hiszpański.
Typy języków: oficjalne – używane w ONZ, należą do nich – angielski, chiński, rosyjski, francuski, niemiecki, hiszpański i arabski; pozostałe języki żywe – np. włoski, portugalski, polski i inne; języki martwe starożytne – łacina, starogrecki, sanskryt; sztuczne – wprowadzone ze względu na ich prostą pisownię i wymowę w celu ułatwienia porozumiewania się narodów, np. esperanto.
Mniejszości narodowe w Polsce: Polskę zamieszkują przedstawiciele 9 mniejszości narodowych (Niemcy, Białorusini, Ukraińcy, Litwini, Rosjanie, Słowacy, Żydzi, Czesi, Ormianie) i 4 mniejszości etnicznych (Romowie, Łemkowie, Tatarzy, Karaimi).
Ruch naturalny ludności (małżeńskość, urodzenia i zgony): Obowiązek rejestracji małżeństw, urodzeń i zgonów w Europie – 1563 – sobór trydencki – wprowadza obowiązek rejestracji ślubów i chrztów; XVII w. – obowiązek cywilnej rejestracji ruchu naturalnego ludności w krajach skandynawskich; 1964 – powszechna świecka rejestracja ruchu naturalnego ludności w Polsce; 1994 – wprowadzenie w Polsce norm rejestracji urodzeń zgodnie z zaleceniami międzynarodowymi (wcześniej stosowano odrębną definicję urodzenia żywego).
Współczynnik małżeństw i rozwodów:
Wm = Mt / L * C (współczynnik ogólny)
Wm2 = Mt / L20+ * C (współczynnik cząstkowy)
Wr = Rt / Mt * C
Mt – ogólna liczba małżeństw w okresie t
Rt – ogólna liczba rozwodów w okresie t
L – liczba ludności w połowie badanego okresu lub średnia liczba ludności w tym okresie
L20+ - liczba ludności w wieku 20 lat i więcej w połowie badanego okresu lub średnia liczba osób w wieku 20 lat i więcej w badanym okresie
C – constans (100 lub 1000)
Urodzenia w statystyce – urodzenie żywe – wykazuje jedną z oznak życia i waży co najmniej 500 g lub urodził się po co najmniej 22 tygodniach ciąży lub mierzy co najmniej 25 cm; urodzenie martwe – zgon nastąpił przed wydobyciem lub wydaleniem z organizmu matki, niezależnie od czasu trwania ciąży; poród – wydobycie lub wydalenie dziecka po ciąży trwającej co najmniej 28 tygodni – poród pojedynczy i wieloraki; poronienie (samoistne lub sztuczne) – jak wyżej, ale przed upływem 28 tygodni.
Rozrodczość – oznacza „strumień” (liczbę i strukturę) urodzeń w określonej populacji w jednostce czasu; podstawową jednostką rozrodczości jest urodzenie żywe.
- mierzymy za pomocą: współczynnika urodzeń, współczynnika płodności (cząstkowe współczynniki płodności małżeńskiej i pozamałżeńskiej), rozkładu urodzeń (średniego odstępu między kolejnymi urodzeniami), tablic płodności (ocena prawdopodobieństwa, że kobieta w określonym wieku i o określonej dotychczas dzietności urodzi następne dziecko w określonym przedziale czasu).
Rodność (natężenie urodzeń) – współczynnik urodzeń (rodności)
Wu = Ut / L * C
Ut – ogólna liczba urodzeń w okresie t
L – liczba urodzeń w połowie badanego okresu lub średnia liczba ludności w tym okresie
C – constans (1000)
Płodność kobiet – ogólny współczynnik płodności
Wp = Ut / K15-49 * C
K15-49 – stan liczebny kobiet
Płodność naturalna – płodność wynikająca z braku stosowania jakichkolwiek metod zapobiegania lub przerywania ciąży, czy też świadomych działań zmierzających do kontroli płodności.
Współczynnik zgonów – roczny współczynnik zgonów
Wz = Zt / L * C
Zt – ogólna liczba zgonów w okresie
gospodarka9