Czy też Kryzys Kongijski to okres obejmujący lata 1960-1966 tzw. Pierwszej Republiki Kongo.
Rozpoczął się on wraz z uzyskaniem niepodległości od Belgii (to murzyny porządziły;) ) a skończyła wraz z przejęciem władzy przez Josepha Mobutu. W różnych momentach była to walka z kolonializmem, wojna secesyjna z prowincją Katanga, operacje pokojowe ONZ, no i walka o wpływy między jakżeby inaczej USA i ZSRR. W konflikcie tym zginęło 100 000 osób, doprowadziło do zabójstwa premiera Patrice Lumumba, w końcu zginął także sekretarz generalny ONZ General Dag Hammarskjöld w wypadku lotniczym.
Geneza: od roku 1950, wraz z ratyfikacją Karty Narodów Zjednoczonych, Belgia była naciskana przez ONZ do wypełnienia 73 art. KNZ który nakazywał m.in. „rozwijać samorząd, uwzględniać należycie dążenia polityczne tych ludów i pomagać im w stopniowym rozwoju ich wolnych instytucji politycznych „
1959 miały miejsce zamieszki w Léopoldville, na skutek których Belgowie zaczęli reformy których efektem miała być wolność. Dodatkowe info- ruch nacjonalistyczny, ponad 50 partii politycznych, partie oparte na plemionach.
1960 na skutek coraz większych żądań, nie chcąc mieszać się w wojnę jak Francuzi z Algerią, Belgowie przystepują w brukseli do obrad okrągłego stołu. Uzgodnione zostaje że 30 czerwca tego roku Belgowie przekażą władze murzynom.
W maju były wybory parlamentarne zwyciężyła paria MNC-L (patrice lumumba) druga była PNP (faworyzowana przez belgów). 24 czerwca 1960 Kasa- Vubu został wybrany prezydentem a rząd Lumumby dostał wotum zaufania.
I tak 30 czerwca 1960 a.d. powstały na mapie dwa Konga jedno omawiane ze stolicią Léopoldville drugie na zachód było kolonią francuską ale w tym samym roku uzyskała niepodległość.
Dobra czas na koflikt
30.06.1960 przybywa król Belgii Baudouin I aby przekazać władze. Został obrażony przez premiera który oswiadcza że murzyni nie są już ich małpami. Zostało to jednak wytłumaczone i wybaczone.
5.07.1960 pomimo niepodległości kongo nie posiadało „tubylczych” oficerów którzy byli generalnie białymi belgami. Na skutek braku zrozumienia murzyni się zbuntowali i doszło do ataków na białą ludność. Było to powodem interwencji militarnej belgów jednak zostało to uznane za atak ponieważ suwerenne państwo nie prosiło o takowe wsparcie.
Rząd w trakcie buntu postanowił zafrykanizować armie i wszyscy zostali awansowani o jedną range.
11.07.1960 Secesja Katangi
Katanga najbogatszy w zasoby naturalne region kongo przy wsparciu belgów dokonuje secesji jako Stan Katanga z Moise Tshombe jako przywódcą. Belgowie stanowili podstawę armii tego „stanu” i wyszkolili miejscową armie. Rząd Kongijski nie mógł sobie pozwolić na stratę tak ważnego dla ekonomii państwa regionu. Jednak już w Styczniu 1961 Katanga miała swoją własną secesje był to północny region Luba a prowodyrem partia o skrócie BALUBAKAT . Przez cały okres secesji armia katangi nigdy całkowicie nie zapanowała nad terytorium.
14.07.1960 Interwencja Wojsko ONZ
w odpowiedzi na prośbę Lumumby na mocy rezolucji 143 KNZ belgia została wezwana do wycofania wojsk, a siły onz wkroczyły by siły konga mogły w pełni spełniać swoje zadania. Lumumba zastrzegł że belgowie mają wycofać swoje siły w ciągu 48h inaczej poprosi o wsparcie ZSRR. Ponadto premier domagał się od sił onz wejścia do katangi, na co nie zgadzał się sekretarz generalny jako że był wew. sprawa konga. 22 lipca rada bezpieczeństwa uznała że kongo powinno być jednolite i wzmocniło naciski na belgie. 9 sierpnia wojska ONZ wkroczyły do katangi z zakazem interwencji lub wpływu na wew konflikt
8.08.1960 jest proklamowany autonomiczny Stan Kopalniany Południowego Kasai jednak został on utworzony jeszcze 14.czerwca 1960. Był to region bogaty w diamenty. Więc Lumumba pomimo wsparcie onz chciał jak najszybciej przyłączyć te dwa regiony z powrotem do państwa i poprosił o pomoc ZSRR, które udzieliło wsparcia. Od tego momentu konflikt przerodził się w krwawą łaźnie (w końcu czerwona armia;) ) To wkurzyło USA które przez CIA wsparły działania Mobuntu i Kase- Vubu.
5.09.1960 prezydent Kasa-Vumbu zwalnia dymisjonuje Lubumbe i powołuje innego premiera jednak ten nie dostaje votum zaufania. Pozycja Lubumby się umacnia. ONZ zamyka lotniska także wsparcie lotnicze ZSRR zostaje wstrzymane.
10.09.1960 Kasa- Vumbu ogłasza dymisje rządu Lubumby
12.09.1960 wojska szefa wojsk kongo Josepha Mobutu zatrzymują Lumumbe w areszcie domowym, później wojska wierne Lumumbie odbiją go.
14.09.1960 Mobutu przy wsparciu USA dokonuje zamachu stanu zawiesz parlament, i konstytucje.
Lumumba i Kasa- Vumbu zostają zneutralizowani a wszyscy doradcy ZSRR wyrzuceni. Lumumba znowu jest zamknięty w areszcie chroniony przez onz w-ce premier rządu Lumumby, Antoine Gizenga tworzy alternatywny rząd we wschodnim mieście Stanleyville wsparty siłami pro-lumumba.
W tym momencie w Kongo istnieją 4 niezależne rządy :
Joseph Mobutu w Leopoldville wsparcie zachodu (USA)
Antoine Gizenga Stanleyville wsparcie ZSRR i Nassera z egiptu
Albert Kalonji Południowe Kasai
Moise Thombe Katanga wsparcie belgii i zachodnich koncernów kopalnianych
27 Listopada 1960 Lumumba opuścił areszt domowy by dostać się do Stanleyville jednak został ujęty 1 Grudnia przez siły Mobutu w Kasai.
Jednak nawet w niewoli był on zagrożeniem dla Mobutu. W końcu był ikoną rządów w Stanleyville a także istniała możliwość zmiany stron przez żołnierzy go pilnujących. Belgijscy doradcy przekonali Mobutu, że dekapitacja Lumumby jest nieodzowna.
17.01.1961 Lumumba zostaje przeniesiony do Elisabethville (dzisiejsze Lumumbashi) stolicy Katangi. Gdzie zostaje publicznie torturowany i zmuszany do jedzenia swoich własnych przemówień. Przez 3 kolejne tygodnie nie ma o nim wzmianki, po czym zostaje ogłoszone że uciekł i zabili go wieśniacy. Jak ujawniono został on rozstrzelany, poćwiartowany, zakopany, odkopany a resztki oblane kwasem.
Śmierć Lumumby a także antykolonialne odczucia i retoryka przewodziły kolejnemu spotkaniu rady bezpieczeństwa. Sowieci obwinili Hammarskjöld'a (szef onz) o śmierć Lubumby i domagali się jego rezygnacji jednak on odmówił.
21.02.1961 Rada Bezpieczeństwa przyjęła rezolucje 161, która zezwalała na użycie wszelkich środków zapobiegających rozszerzenia wojny domowej w kongo z użyciem siły jeśli to konieczne.
Rezolucja wymagała usunięcia wszystkich belgijskich żołnierzy jak i najemników. Jednak dla sił ONZ było to po prostu usprawiedliwienie operacji wojskowych których celem było zakończenie secesji Katangi. Lumumba pośmiertnie dopiął swego celu, jednak przez kolejne pół roku ONZ nie podjęło większych działań militarnych, zamiast których podejmowało kolejne próby negocjacyjne.
Styczeń-Maj 1961
Jest okres negocjacyjny, głównym celem tych spotkań było zażegnanie kryzysu konstytucyjnego którego powodem było zdymisjonowanie premiera przez Kase- Vubu. W styczniu rozmowy okrągłego stołu odbywały się w Leopoldville. W marcu w Tananarive na Madagaskarze. Została ona zbojkotowana przez pro-Lumumbiste Antoine Gizenge. Proponowano na niej luźną konfederacje stanów która została odrzucona przez rząd centralny w Lepoldville. Trzecie konferencja miała miejsce w Coquilhatville, stolicę prowincji Equateur. Liderzy uzgodnili powstanie państwa federalnego Kongo. Jednak Tshombe nie chciał się na to zgodzić, żądając większej niezależności dla Katangi. W kwietniu Tshombe został aresztowany za krytykowanie prezydenta Kase- Vubu, został jednak zwolniony w czerwcu gdy zobowiązał się do ponownego przyłączenia Katangi do państwa.
2 Sierpnia 1961 rząd wybrał Cyrille Adoula na nowego premiera, co dało pozorną stabilność rządów centralnych.
Jeszcze w sierpniu wyszło na jaw że Tshombe (jc po polsku Czombe) nie zamierza ani przyłączyć Katangi do kraju ani pozbyć się belgijskiego wsparcia. Tak więc 28 sierpnia ONZ rozpoczęło akcje „Rum Punch”. Siły ONZ zajęły główne przyczółki wojskowe i pojmało 338 najemników. Jednak Conor O'Brien wstrzymał akcje po namowie oficjeli Belgijskich którzy zobowiązali się do wycofania reszty najemników (104). Był to fortel zostali wycofani zwykli wojskowi. Wielu najemników wróciło do Katangi przez Rhodezje.
Cztery dni później doszło do wybuchu walk między żandarmerią Katangi a oddziałami ONZ. Starcia zbrojne rozpoczęły się w związku z operacją „Morthor”, która miała na celu uwięzienie przywódców zbuntowanej prowincji. Oddziały Tshombego nie dały się zaskoczyć, a on sam i jego współpracownicy zdołali umknąć przed siłami ONZ (większość schroniła się w Rodezji Północnej). W trakcie ośmiodniowych walk okazało się, że oddziały katangijskie są lepiej uzbrojone i dysponują większą siłą ognia niż jednostki międzynarodowe. Oddziały ONZ bardzo wyraźnie odczuły też brak wsparcia lotniczego. Mimo to udało im się opanować kilka punktów strategicznych w Elisabethville i utrzymać bazę w Kaminie. Wobec impasu w działaniach obie strony zawarły zawieszenie broni. Tshombe wrócił do Katangi w glorii zwycięzcy.
Konflikt ten miał jeszcze jeden tragiczny skutek. 17 września w trakcie przelotu do Ndoli (w Rodezji Północnej) na rozmowy z Czombem zginał w katastrofie lotniczej sekretarz generalny ONZ Dag Hammarskjöld.
2.11.1961 U Thant zostaje mianowany sekretarzem generalnym ONZ. Walki sił onz w katandze trwały dalej. 8 Listopada oddział Irlandzki wpadł w zasadzkę i został wymordowany przez plemię Baluba w Niembie.
24.11.1961 Rada Bezpieczeństwa podjęła rezolucje 169 mówiący zaangażowaniu sił ONZ przy użyciu wszelkich środków do usunięcia obcych wojsko pozostających poza flagą ONZ na terenie Kongo. W trakcie operacji okazało się, że wojsko Katagani planowało atak. Ustawiali blokady drogowe których celem była izolacja oddziałów ONZ. Było to powodem kolejnej operacji ONZ
5.12.1961 Operacja Unokat której celem jest usunięcie blokad, i zajęcie strategicznych przyczółków wojskowych wokół Elizabethville. Po ciężkich walkach i stratach po obu stronach, założenia ONZ zostały wypełnione a siły Kataginy zneutralizowane wraz z nowo powstałym lotnictwem.
Tshombe w odpowiedzi zagroził wysadzeniem tamy i kopalni miedzi wokół Kolwezi.
18.12.1961 Tshombe zgadza się na rozmowy pokojowe które są bezowocne przez kolejny rok.
30.12.1961 Zakończono 4 miesięczne walki pomiędzy wojskami rządu a Południowym Kasai, ziemie zostały odzyskane Kalonji aresztowany.
Po śmierci Lumumby rząd Antoine Gizengi został zaakceptowany przez część krajów afrykańskich i wschodniej europy. Dostał on wsparcie z Chin w postaci broni. Utrzymywał się przy władzy przez większość 1961 roku. W trakcie rozmów z premierem Adoulą, zgodził się przyłączyć do rządu centralnego, jednak w ramach prowadzenia polityki Lubumumby, jednak stosunki się popsuły i
14.01.1962 ANC pokonała żandarmerie Stanleyville a Gizenga został aresztowany.
Poprzez rok 1962 Tshombe udało się utrzymać niepodległość Katangi w sierpniu sekretarz generalny U Tang zaproponował by Katanga została autonomicznym regionem federacji. Tshombe wstępnie się zgodził jednak umowa nigdy nie została zawarta. Zaowocowało to rozpoczęciem w
Grudniu 1962 przez ONZ operacji „Wielkie Uderzenie” która okazała się być decydująca. Przed styczniem 1963 Katanga była całkowicie kontrolowana przez siły ONZ co zakończyło jej secesje.
W 1964 wybuchł nowy kryzys wraz z kongijskim ugrupowaniem „Simba” (suahili: Lew), które wystąpiło przeciw rządowi. Na jego czele stali Pierre Mulele, Gaston Soumialot i Christophe Gbenye byli członkowie parti Gizengi. Rebelia dotknęła Kivu i wschodnie prowincje. Do sierpnia zajęli Stanleyville i tak utworzyli rząd. Wraz z rozszerzeniem rebelii, a co za tym idzie terrorem i przemocą utrzymanie spokoju było coraz trudniejsze. Tysiące murzynów zostało straconych w tym urzędnicy państwowi, politycy różnych partii, policjanci nauczyciele innych przypuszczalnie popierających polityke PRO-USA.
W lipcu 1964 Tshombe zatępuje Cyrilla Adoula na stanowisku premiera, z zadaniem zakończenia rebelii. Ironicznie Tshombe przywódca secesji z Katagińskiej ma zwalczyć inną secesje. Jedną z jego pierwszych decyzji jest odtworzenie żandarmeri Kataginy i zwołanie białych najemników którzy walczyli po jego stronie w tamtym czasie, i połączył z siłami narodowymi.
Połączone siły jeszcze przed sierpniem 1964 zaczęły przezwyciężać bunt. Strach przed upadkiem powstania zmusił rebeliantów do wzięcia białych zakładników i ulokowania ich pod strażą w Hotelu Victoria.
Rząd Kongo poprosił o pomoc Belgów i USA . Belgowie posłali oddział specjalny do Leopoldville
który przyleciał z 322 dywizją powietrzną USA.
Zarówno Waszyngton jak i Bruksela próbowali wprowadzić jakiś plan ratunkowy. Parę pomysłów było brane pod uwagę jednak były one odrzucane wraz z bezowocnymi próbami rozmów z Simbami.
Oddział specjalny był dowodzony przez Belgijskiego pułkownika.
24.11.1964 Operacja Czerwony Smok
pięć amerykańskich transportowców C-130 zrzuciło 350 belgijskich spadochroniarzy na lotnisko w Stanleyville. Jak tylko spadochroniarze zabezpieczyli lotnisko i oczyścili pas, ruszyli do hotelu Victoria. Z wypowiedzi wynika, że zginęło 30 białych. Przez kolejne dwa dni 1800 amerykanów i europejczyków zostało ewakuowanych a także 400 murzynów. Operacja zakończona sukcesem.
Operacja zbiegła się z przyjazdem wojsk narodowych i najemników do Stanleyville także do końca roku zostało „zgaszone wszystkie ogniska rebelii”.
Czombe na skutek interwencji wojsk Belgijsko amerykańskich a także białych najemników stracił zaufanie Kasy- Vubu i Mobutu, którzy niezaakceptowali „najeźdzców”.
Niedługo po tej rewolucji 11.12.1964 Che Guevara w słowach adresowanych do zgromadzenia ogólnego ONZ uznał operacje jako: „nieakceptowalną interwencje[...]kwestią niemożliwą do porównania z czymkolwiek na świecie,” która pokazuje „jak prawa ludzi mogą być lekceważone, całkowicie bezkarnie i tak cynicznie”
W kwietniu 1965 sam Ernesto wraz z grupą kubańskich bojowników, przybył do Dar es Saalam i dotarli do Kongo przez jezioro Tanganika. Na miejscu przez pół roku prowadzili rebelie przeciwko rządom Kasavubu-Tshombe aż do ich ucieczki 20 Listopada.
25.11.1965 Mobutu przy pomocy CIA uzyskuje władzę. Ma on poparcie zachodu który widzi w nim sojusznika w walce z komunizmem w afryce. Ustanowił rządy jednej partii, zdelegalizował wszystkie inne partie. Czombe został ponownie oskarżony o zdradę i uciekł tym razem do hiszpanii.
Jeszcze w latach 1966 i 1967 miały miejsce rebelie które były kontynuacją tych z czasów konfliktu, prowadzone przez tych samych ludzi. Po ich zdławieniu Mobutu skupił się na nieudanych próbach poprawy ekonomicznej kraju.
buba1985