dydaktyka ogólna-skrypt.doc

PODSTAWY DYDAKTYKI OGÓLNEJ

Skrypt opracowany w semestrze zimowym 2009/2010 pod opieką mgr Anny Sobolewskiej przez grupę II rok-u pedagogiki UW w składzie: 

Kinga Chojnowska

Marta Czaban

Anna Dąbrowska

Ewa Domańska

Martyna Fiebig

Łucja Grochal

Małgorzata Kalinowska

Piotr Kowalski

Olga Kozieł

Renata Liwak

Agnieszka Ługowska

Anna Łukawska

Wioletta Moniak

Katarzyna Piwowarska

Monika Radomska

Katarzyna Rowicka

Agnieszka Turchan

Marta Tustanowska

Zofia Wronka

Agnieszka Żuber

Podstawowe pojęcia z dydaktyki ogólnej

Dydaktyka - (gr. Didaktikos – pouczający)

(didasko – uczę)

Dydaktyka - nauka o nauczaniu i uczeniu się, czyli o systemie poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania-uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka. Realizuje ona swoje cele ze względu na przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dydaktyka zajmuje się: analizą celów, treści, procesów, zasad, form, metod, środków kształcenia.

Ewoluca pojęcia dydaktyka:

·         początek XVII wieku - sztuka  - (umiejętność praktyczna)

·         druga połowa XVII wieku - uniwersalna sztuka – Komeński (edukacja dla wszystkich)

·         początek XIX wieku - teoria nauczania wychowującego  – Jan Fryderyk Herbart  (odtwarzanie tego, co powie nauczyciel)

·         XIX / XX wiek - teoria uczenia się – John Dewey (skupienie się  na dziecku i jego zainteresowaniach) nowe wychowanie

Nie można rozdzielać nauczania od uczenia się !

Nauka o nauczaniu i uczeniu się – system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesów, prawidłowości i zależności  nauczania – uczenia się. Obecnie.

Wychowanie - oddziaływanie na młodsze pokolenie w celu rozwinięcia w nim stanów fizycznych, umysłowych, moralnych, pożądanych przez społeczeństwo

·         Uspołecznienie jednostek,

·         Charakter twórczy – „stwarzanie nowego człowieka”, „ ukształtowanie wolnej osobowości”,

·         Gromadzenie i przekazywanie dorobku kulturowego młodszemu pokoleniu,

·         Proces trwający całe życie ( w szkole, domu, pracy, środowisku rówieśniczym itp.),

·         Wychowanie uniwersalne – jego charakter nie może być w pełni określony, bowiem wychowanie zależy od potrzeb i warunków życia panujących w danym społeczeństwie i jest ono inne w różnych epokach, czasie i otoczeniu.

Wraz ze zmianami społecznymi  muszą zachodzić  zmiany w podejściu do wychowania.

Uczenie się – nieobserwowalny proces, prowadzący do zmian w zachowaniu. Dokonuje się na podłożu indywidualnego doświadczenia, jest możliwy dzięki istnieniu pamięci, czyli zdolności do przechowywania śladów tego doświadczenia.

Uczenie się :

·         Zdeterminowane przez cel, treści i czynności, w których toku uczeń przyswaja sobie nowe umiejętności,

·         Czynny proces wytwarzania i przetwarzania , jest on „ukierunkowany na wynik”,

·         Występuje w wyniku odpowiedniego wzmocnienia,

·         Zamierzone, systematyczne, zinstytucjonalizowane,

·         Bezpośrednie lub pośrednie.

·         Osoba ucząca się jest aktywna!

·         W wyniku procesu uczenia się dochodzi do modyfikacji, zmiany starych form  działań, zachowań na nowe i do wzrostu posiadanego zasobu wiedzy.

Formy uczenia się:

·         Umyślne, ukierunkowane na rozwój,

·         Mimowolne, uboczne,

·         Sensoryczne, percepcyjne,

·         Metodą prób i błędów,

·         Przez naśladownictwo,

·         Przez działanie,

·         Przez przeżywanie.

Nauczanie – proces zwany inaczej - kierowaniem procesu uczenia się – jest  przedmiotem badania dydaktyki.

Jest to podstawowy proces zinstytucjonalizowanego oddziaływania dydaktyczno – wychowawczego na dzieci, młodzież, dorosłych, mające znaczenie dla rozwoju jednostek
i społeczeństwa.

Nauczanie może być :

·         Systematyczne i zaplanowane,

·         Mimowolne i przypadkowe.

Zjawiskiem występującym w procesie nauczania jest wprowadzenie elementu kontroli ze strony nauczyciela ( nauczyciel – rola kierownicza), a z drugiej strony chęć zapewnienia dziecku jego własnej autonomii i możliwości samodzielnego podejmowania decyzji.

Występuje ono w różnych formach tj. :

pokaz, prezentacja, działalność praktyczna.

Nauczanie to bardzo długi proces, postrzegany jako obowiązek szkolny.

Na nauczanie składają się:

·         Kształcenie,

·         Samokształcenie,

·         Wychowanie

·         Wykształcenie.

Kształcenie – świadome, zaplanowane działania mające na celu ukształtowanie człowieka wyposażonego w wiedzę.  Zapewnia ono wykształcenie ogólne lub zawodowe.

Proces planowany, systematyczny i zamierzony.

Samokształcenie – osobisty wysiłek uczącego się, który nie podlega kontroli zewnętrznej
i organizowany jest wg upodobań ucznia.

Cechy : Autokontrola, Samoocena.

Wykształcenie – poświadczona dokumentem wiedza zdobyta w oficjalnym systemie nauczania (szkoły publiczne, szkoły prywatne). Jest to zasób wiedzy, umiejętności
i sprawności umożliwiający jednostce poznanie otaczającego świata i skuteczne w nim działanie, wykonywanie określonego zawodu;

wynik kształcenia i samokształcenia.

SYSTEMY KSZTAŁCENIA –HERBART – DYDAKTYKA TRADYCYJNA

motto: Kiedy wszyscy milczą a mówi tylko jedna osoba to mamy do czynienia z nauczaniem.

Jan Fryderyk Herbart (1776-1841) – niemiecki filozof, psycholog i pedagog. Studiował prawo i filozofię. Uczył się u Fichtego, widoczny jest wpływ na niego: Kanta, Leibniza i Pestalozziego (znał go osobiście).  Interesował się filozofią, matematyką i muzyką.  Jego dzieła to: Pedagogika ogólna wyprowadzona z celu wychowania oraz Wykłady pedagogiczne w zarysie. Stworzył teorię nauczania, pedagogika przestaje być sztuką jest już nauką. Twórca nauczania wychowującego.

Herbartowski system kształcenia

                                     Etyka                                                    Psychologia

Etyka (filozofia praktyczna)

Cel wychowania: cnota (siła moralnego charakteru)

5 idei moralnych (= cel wychowania)

i.                    wolności wewnętrznej

i.                    doskonałości

i.                    życzliwości

i.                    prawa

i.                    słuszności

Psychologia*

Reale – byty proste, stoją ponad światem dostępnych nam doświadczeń i stanowią prawdziwą rzeczywistość

Wyobrażenia – podstawowe i pierwsze fakty psychiczne. Powstają wskutek zderzenia duszy
z realami

Masy wyobrażeniowe – efekt splatania i stapiania się wyobrażeń

Apercepcja -  proces dzięki któremu nowe treści są przyswajane poprzez stare

Mechanika umysłu = statyka wyobrażeń + dynamika wyobrażeń

Brak dziedzicznych i nabytych cech psychicznych

UWAGA

                                                      Dowolna                               Mimowolna

                                        zależy od zamiaru                            wiąże się z pojawieniem zainteresowania

Cztery stopnie formalne Herbarta:

Jasność

Kojarzenie

System

Metoda

Stopnie formalne Herbarta dotyczą także samego toku lekcji. Nie mogą ulegać zmianie, zawsze są przeprowadzane po kolei, nie można cofnąć się do poprzedniego stopnia. Wynikają kolejno z siebie.

Cechy systemu dydaktycznego Herbarta:

·         Formalizm

·         Rygoryzm

·         Karność

·         Autorytaryzm

·         Intelektualizm

System Herbart ukształtował tzw. szkołę tradycyjną w Europie XIX wieku. Szkołę  tę cechuje schematyzm, określany mianem pedagogizmu (S. Hessen).

*Herbartyści

Rein, Ziller (modyfikacja stopni formalnych)

·         Przygotowanie do przyswojenia nowych wiadomości, sprawdzenie co już uczniowie wiedzą

·         Podanie nowych informacji

·         Powiązanie starych informacji z nowymi

·         Zebranie i utrwalenie pozyskanych wiadomości

·         Zastosowanie wiedzy w praktyce, najczęściej poprzez pracę domową

JOHN DEWEY

1859 – 1952  (93lata)

·         wybitny amerykański filozof i pedagog

·         opracował założenia progresywistycznej koncepcji dydaktycznej (jako efekt sprzeciwu wobec dydaktyki herbertowskiej oraz dzięki 7-letniej praktyce pedagogicznej
w swojej eksperymentalnej Laboratory School, gdzie sprawdził w praktyce słuszność swoich poglądów filozoficznych i pedagogicznych)

Poglądy J. Deweya:

MYŚLENIE:

·         prawdziwą swobodą jest swoboda intelektualna

·         jeżeli człowiek nie rozwija w sobie myślenia i daje sobą powodować popędom, kaprysom, chwilowym okolicznościom, tak naprawdę popada w niewolę.

·         Pełny akt myślenia człowieka składa się z pięciu logicznych stopni:

1.      odczucie trudności,

2.      wykrycie jej i określenie,

3.      wysunięcie hipotezy (możliwego rozwiązania),

4.      weryfikacja logiczna lub/i empiryczna hipotezy,

5.      działanie zgodne z obraną hipotezą

·         umysł wyszkolony, logicznie wyrobiony będzie umiał nie tylko posługiwać się powyższymi stopniami, traktując każdy problem jako odrębny i wyjątkowy, ale także wykorzystać pomyłki i błędy z przeszłości.

·         w skład myślenia refleksyjnego wchodzą też następujące procesy: indukcja, dedukcja, interpretacja faktów (sąd), posługiwanie się ideami, które Dewey rozumie jako pewne znaczenia przyjmowane na próbę i jako takie stanowiące narzędzia refleksji, analiza, synteza itd.

·         myślenie może być konkretne (dot. kwestii znanych i związanych z naszym życiem społecznym, np.: meble, ziemniaki, płaca, wybory itp.) bądź abstrakcyjne (nie jest ściśle związane z praktycznymi względami).

WYCHOWANIE:

·         proces wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku (proces społeczny), dzięki któremu jednostka staje się spadkobiercą nagromadzonego kapitału cywilizacji,

·         dochodzi do skutku jedynie dzięki pobudzaniu wrodzonych sił dziecka przez wymogi społeczne sytuacji, w której się dziecko znalazło,

·         posiada 2 strony (organicznie zespolone ze sobą, równoważne):

1....