1. Medycyna i ćwiczenia lecznicze w najstarszych cywilizacjach (Chiny, Indie, Egipt, Mezopotamia)
Mezopotamia 4000 r.p.n.e
Sumerowie- zawdzięczamy im pismo klinowe, matematyka, liczby. Według nich choroby pochodzą od Bogów, demony były od bólu głowy, kręgosłupa, były demony umarłych, kobiet, dzieci. Proces leczenia obejmował 3 osoby:
-kapłan
-czarownik
-lekarz (asu)-aby nim zostać trzeba było uczyć się w świątyniach,
Najważniejszy organ-wątroba, odpowiednie rytuały, sprawdzano skąd pochodzi choroba, lano olej na wodę, dawano w ofierze zwierzęta, robiono obrzędy. Jak to nie pomagało to asu przepisywał środki i metody lecznicze.
Kodeks Hamuramiego:
-jeżeli z winy asu zabieg się nie powiedzie obcinano mu rękę (I odpowiedzialność medyczna)
-jeżeli wyleczył dostawał wynagrodzenie kosztu jednej wsi.
- raz pierwszy rozpoznano choroby psychiczne, które przypisuje się opętaniu przez demony
-aktywność fizyczna-przygotowanie wojskowe.
Indie:
Rzeka Indus, społeczeństwo kastowe-najwyższa kasta Bramini – kapłani.
-wiara w reinkarnacje,
-choroba jest karą, nagrodą.
-Święte Księgi Weda – w nich zapiski jak żyć.
-kąpiele piaskowe – środki lecznicze,
-II najważniejszych lekarzy – Charaka, Susruta – oni zajmowali się wysiłkiem fizycznym
Charaka I w.n.e opisał objawy dużego zmęczenia po wysiłku fizycznym
Susruta V w.n.e definicja wysiłku fizycznego –świadome zmęczenie wynikające z pracy ciała.
ćwiczenia lecznicze w wielu chorobach, ważna systematyczność
-kąpiele ciepłe, zimne, parowe oraz w goracym piasku
-I system ćwiczeń Yoga, zapisy o nim w księdze Airweda II w.pne
Chiny:
-taniec rytualny wykształcił systemy gimnastyczne : Szenga -dla osób starszych w niskich pozycjach; tai-chi i kung-fu- nie przeznaczone dla konkretnej grupy osób. Kung-fu- system walki, wcześniej był systemem gimnastycznym opartym na ruchach zwierząt,
-ważny oddech i korelacja między oddechem a ruchami
-harmonijne przejście między ruchami
-akupunktura
-akupresura
-yng- yang (biało- czarny)harmonia w świecie, choroba jest wynikiem braku harmonii yng i yang;
-rzemieślnicy, którzy zajmują się medycyną, specjalizują się np. w rwaniu zębów
-są lekarze, ale nie każdego na nich stać
-tu najwcześniej pojawił się masaż, który towarzyszył gimnastyce; masażysta wykonywał go nie tylko dłomi, wykorzystywanie dłonie łoki stóp paznokci do tego; masaż zapobiegawczo jak i leczniczo
Egipt:
-egipcjanie przeprowadzają trepanację czaszki, stosują leki organiczne i nieorganiczne,
-działanie na ciało ale i na duszę,
-rozpowszechnione były zioła
-pierwsze leki
-bardzo ważna higiena – dbali o skórę, kąpiele aktywność kozim mleku,
- aktywność fizyczna – ważny element w procesie wychowywania dzieci,
3.Medycyna grecka.
Grecja- Bóg Asklepios, na wzgórzach znajdują się świątynie,
- leczą kapłani,
-onejroskopia, quejreskopia – diagnozowanie ze snu
-diagnozy podstawa do leczenia,
-biegi,
-picie wody źródlanej,
-udział w igrzyskach,
-spacery (aktywacja człowieka)
-olimpiady starożytne(stadiony, baseny, gimnazjony, palestry, łażnie
-masaże empirycznych gimnastyka
-skupianie empirycznych relacji w świątyniach,
-spisywanie tabliczek, kartek jak leczono, co, gdzie
W Grecji lekarz uczył się od mistrza, chodził z nim do pacjentów, jechał do Aleksandrii.
Hipokrates (460-377 r.pne)- grek, mówił po łacinie, przysięga Hipokratesa –(łac. primum non nocere - po pierwsze nie szkodzić), Hipokrates dochodzi do wniosku, że choroba nie pochodzi od Bogów. Wpływ na to ma powietrze, woda, ziemia. Teoria humoralna = w organizmie człowieka są 4 substancje:
-krew, żółć, śluz
Hipokrates nie znał anatomii, jego wiedza opierała się na przeczytanych zapiskach, logicznym myśleniu, według niego lekarz jest pomocnikiem natury, zalecał marsze biegi, zapasy, nacieranie ciepłą i zimną wodą, kąpiele zimne, jazda konna, dzwiganie ciężarów, ćwiczenia związane z kultem Bogów. Metoda Hipokratesa opierała się na metodach racjonalnych. Na podstawie obserwacji i doświadczeń wyciągał wnioski prowadzące do ustalenia diagnozy. Jego szkoła nacechowana była troską o zdrowie chorego (zdrowie chorego najwyższym prawem). Leczenie miało polegać na wspomaganiu naturalnych procesów zdrowienia, a naczelną zasadą było nieszkodzenie choremu. Stworzył pierwsze opisy dotyczące zimna, ciepła słonecznego, światła i ćwiczeń fizycznych jako zabiegów leczniczych. Zajmował się zniekształceniami kręgosłupa (stworzył urządzenie do redukcji skoliozy). Opisał także sposób amputacji kończyn, budowę protez oraz obuwia korygującego wady stóp. Stosował balneoterapię w leczeniu chorych. Był zwolennikiem lecznictwa opartego na zasadach racjonalnych, wnikliwej obserwacji chorego, wyciągania wniosków pozwalających na zdiagnozowanie choroby i sposobów leczenia.
-Erasistratos- szczególnie interesował go układ nerwowy, nie wierzył w teorię humoralną, rozwinął anatomię kontynuuje fizjologię, dieta kąpiele, ćwiczenia fizyczne, masaż Przeciwstawiał się naukom Hipokratesa, nie uznawał upuszczania krwi, natomiast jako główna przyczynę chorób uznawał nieodpowiednie odżywianie, dlatego jako leczenie zalecał przede wszystkim odpowiednią dietę. Był znawcą chorób serca i cenionym chirurgiem oraz prekursorem badań eksperymentalnych na zwierzętach. Wniósł istotny wkład w poznanie anatomii człowieka: dowiódł istnienia węzłów chłonnych i zjawiska krążenia krwi, dał pierwszy opis anatomii serca, wyróżnił nerwy czuciowe i ruchowe, podkreślał znaczenie mózgu i odnotował jego zwoje. Napisał szereg dzieł, które niestety zaginęły.
Asklepiades –metodyk szybko, pewnie i przyjemnie, zalecał dietę spacery, biegi, gimnastykę, masaż, jazdę konną,
4. Egipt:
Władca Aleksander Wielki, w roku 333 p.n.e. wyrocznia w Egipcie ujawniła Aleksandrowi, że jest synem samego Zeusa. Aleksander z czasem zaczął wierzyć, że jest półbogiem, a pod koniec swego życia nabrał przekonania, że jest wręcz bogiem i wysłał list nakazujący greckim miastom uznania jego boskości. Te uczyniły to, ale nie obyło się bez drwin pod adresem króla. Stan Aleksandra pogorszył się po śmierci jego najbliższego przyjaciela i współpracownika – Hefajstiona. Na pogrzeb i grobowiec wydał gigantyczną fortunę i zaczął jeszcze więcej pić.Rok później Aleksander – podobno wtedy już alkoholik z nadwagą – zmarł, po kilkunastu dniach choroby. Nie można wykluczyć, że został otruty przez obawiających się kolejnej fali czystek dowódców jego armii (najczęściej wymienia się tu Kassandra .Aleksander Wielki nie pozostawił po sobie potomka, po nim Ptolemeusz I faraon z poza Egiptu. On jako pierwszy zakłada ośrodek naukowy bada nad medycyną i za jego pozwoleniem prowadzono tam sekcje zwłok. Wiwisekcje – na żywym skazancu;
-Herofilos- dzięki jego badaniom anatomicznym wiemy o budowie narządów, odkrył żyły, połączył kręgosłup z mózgiem, wierzył w teorię humoralną;
-Merinos- kontynuje badania anatomiczne,
Ci lekarze + Erasistratos zauważyłi żyły, bieg krwi, rozprowadzanie przez krew jedzenia, ciepła;
Mózg siedzibą duszy, zauważono mięśnie, ścięgna,
Poza szkołą aleksandryjską nie robiono sekcji zwłok
-Galen- nie prowadził sekcji zwłok, prowadził ją na zwierzętach, wnosi doświadczenie, lekarz gladiatorów, grek ale działał w Rzymie. Nauczył się zwalczać kontuzje, leczyć rany, dzięki temu pogłębił wiedzę na ten temat, spostrzegł, że trzeba wprowadzić dietę dla gladiatorów, uważał że ćwiczenia fizyczne spełniają bardzo ważną rolę, oszalał na punkcie piłki, ćwiczenia z piłką są do wszystkiego, napisał traktakt o grze w piłkę. Jego osiągnięcia to podsumowanie wiedzy starożytnej: wiedza o mięśniach, ściegnach, ziołach, ruchu, sprawności fizycznej, mało chemii. Opisał 7 nerwów czaszkowych, zastawki serca oraz różnice między tętnicami i żyłami; między innymi wykazał, że tętnicami płynie krew, a nie powietrze, jak sądzono dotychczas. Opisy jego są jasne i przekonujące - zachwycał się nimi Huxley. W pracach swoich zebrał Galen wiedzę anatomiczną poprzedników, do której dołączył obserwacje własne. Kiedy nie miał do dyspozycji ciał ludzkich, opierał się na sekcji zwierząt, w tym makaków. Opisał dodatni wpływ ćwiczeń fizycznych na rozwój ciała. Usystematyzował wady postawy i jako pierwszy wprowadził terminy: scoliosis, kyphosis, lordosis. Twierdził, że zdrowie wymaga równowagi między czterema składnikami organizmu: śluzem, czarną żółcią, żółtą żółcią oraz krwią. Wprowadził termin temperatury obojętnej, dla której Galen przyjął 0 stopni ( wg. Galena zależała ona od szerokości geograficznej). Na podstawie obserwacji wpływu różnych środków na ludzki organizm wprowadził on cztery stopnie zimna. Zwolennik zapasów, szybkich ćwiczen. Zwolennik gimnastyki zdrowotna wojskowa, atletyczna, sportowa. Ćwiczenia przygotowawcze, właściwe, koncowe
Jego idee, nawiązujące do tez Hipokratesa, wywarły wpływ na nauki medyczne w ciągu kilkunastu kolejnych stuleci. Jego sposoby opracowywania lekarstw obowiązywały w zachodniej Europie przez 1500 lat po jego śmierci.
-Filostratos –gimnasta i filozof.
Starożytność trwa do 476 r.n.e.
5. Średniowiecze, szkoły medyczne
476 r.n.e upadek Rzymu (cesarstwa zachodniorzymskiego), po upadku Rzymu = strefa łacińska w zachodniej Europie, strefa grecka Konstantynopol, Bizancjum, odsunięcie wierze pogańskich, przyjęcie chrześcijaństwa i język grecki.
-w Europie do VIII w panuje haos, czytać umieją tylko kapłani,
-IX w tworzenie się klasztorów,
-wiara w ozdrowieńczą moc relikwii,
-wykradanie sobie zwłok świętych – wiara że dotknięcie np. nogi świetego ma moc uzdrowienia,
-zakonnicy poszerzają wiedzę o ziołach, lekach itp.
-kształtują się szpitale (przytułki) zajmują się nimi zakonnicy, zakonnice
-wykształcają się z nich dwa szpitale:
-SALERNO-pd Włochy, kształtują według starożytnych zasad, stosują kapiele, ćwiczenia fizyczne, uczyły się tam kobiety, wykładali zaznajomieni ze starożytnością, „zbiór aforyzmów” mówił jak dbać o zdrowie. Uczono się o budowie narządów, bazuje na starożytności, praktyka przy łóżku chorego.
-MONTPELLIER- we Francji, bazuje na starożytności, wykładali też arabowie, nie ma praktyki przy łóżku chorego, nie uczą się tam kobiety,
Powstają Uniwersytety, na których medycyna była nauką pamięciową. Uczono się z podręczników starożytnych, podstawą był Galen.
Miłosierdzie lepsza opieka osób kalekich, turnieje rycerskie, Paweł z Eginy, ćwiczenia fizyczne w hemiplegii.
-Awicenna – wodolecznictwo, kąpiele, higiena, biegi, jazda konna, zapasy, szermierka, gra w piłkę, gimnastyka lecznicza, masaze
6. Medycyna arabska.
VI-VII w Arabowie Mahomet ma objawienia zdobywają terytoria, narzucają religię monoteistyczne ( w jednego Boga), judaizm, chrześcijaństwo, islam, przyjmują zasade administrowania, islam dyktuje warunki
Sredniowieczna medycyna arabska - kontynuacja medycyny greckiej. Arabowie podjęli dorobek greckiego antyku głównie przejmując nauki Hipokratesa i Galena, ale modyfikowali go w ciągu co najmniej czterech wieków, tak że w końcu wieku XI medycyna arabska była już medycyną inną niż ta przejęta od starożytnych. Lekarze rekrutowali się spośród Syryjczyków, Persów i Greków; nie wszyscy zatem byli muzułmanami. Ich aktywność translatorska była intensywna: dzieła Galena i Hipokratesa najpierw tłumaczono na syryjski a potem na arabski. Potem dopiero na łaciński w ciągu całego średniowiecza. Arabowie zajmowali się szeroko postępem w medycynie wschodniej od wieku X do XVI. Wielcy medycy arabscy znaleźli się na Półwyspie Iberyjskim, w uniwersyteckich miastach hiszpańskich. Wymienić można Awenzoara (1090 – 1162) w Sewilli czy Abul–Kassisa znanego jako Albucasis (912 – 1013) i Awerroesa w Kordobie.
-
Al-Harith ibn Kalada, zwany al-Thakafi lekarz, urodzony koło Mekki w końcu VI stulecia, zmarły w roku 634, przyjaciel Mahometa. Ibn Kadala utworzył pierwszą szkołę w Dżundiszapur w Persji. Interesował się szczególnie higieną osobistą i seksualną, polecając przede wszystkim kąpiele, nie zalecając stosowania narkotyków i lekarstw, które nie są absolutnie konieczne. Pozostało o nim niewiele wiadomości ponad tę o utworzeniu pierwszego szpitala i pierwszej szkoły przyszpitalnej.
Przejmując system arabski, medycyna europejska powtórzyła rozwój, jaki w islamie nastąpił kilkaset lat wcześniej. Kanon medycyny Awicenny był w użyciu w Europie co najmniej do wieku XVII. Prócz Awicenny żyło wielu innych lekarzy cieszących się równą lub większą sławą.Jednym z tych płodnych, dziś zapomnianych a wtedy znakomitych lekarzy, był Abu-Bakr-Mohammed- ibn-Zakariya ar-Razi, w literaturze znany jako Razi lub Razes (865-932). Imię Raziego pojawia się w podręcznikach historii medycyny. Być może był najbardziej znakomitym, najbardziej oryginalnym i najbardziej wpływowym reprezentantem medycyny arabsko – muzułmańskiej okresu średniowiecza, uznawany przez wielu za ojca medycyny eksperymentalnej. Jego eksperymentowanie, zwłaszcza w dziedzinie alchemii stało się przyczyną zaburzeń wzroku. Podobnie jak Abu Rayan Biruni, Razi cierpiał na dolegliwości oczu spowodowane wyziewami z doświadczeń alchemicznych, ale twierdził, że te zaburzenia pochodziły od intensywnego czytania.. Razi często mówił, że doświadczenie w medycynie jest podstawą wiedzy. Medycynę określał jako „sztukę, która poświęciła się zachowaniu zdrowego ciała w walce z chorobą”Wskazywał na trzy aspekty medycyny: zdrowie publiczne, medycyna profilaktyczna i lecznictwo indywidualne. Wymieniał siedem zasad, które pozwalają na zachowanie zdrowia: umiar i równowaga, zarówno kiedy ciało jest w ruchu jak i gdy znajduje się w stanie spoczynku, umiarkowanie w jedzeniu i piciu, eliminacja emocji z powodu nadmiaru bogactwa, niepoddawanie się niekorzystnym wpływom środowiska naturalnego, unikanie czynów niegodnych (ekscesów), zachowanie proporcji pomiędzy ambicjami i intelektualnymi możliwościami (rozumem) ich spełnienia, poszukiwanie miejsc naturalnych do uprawiania ćwiczeń fizycznych.
7. Renesansowy postęp w anatomii
Stulecie anatomów
Renesans, czyli odrodzenie to okres w dziejach Europy, który objął przede wszystkim wiek XVI i początek wieku XVII. Jego pojawienie wiąże pośrednio z się z humanizmem (od łac. słowa humanus - ludzki), którego początkowy rozwój przypadł na wiek XIV i XV. Humanizm to sposób widzenia i postrzegania świata, w którym człowiek stanowi jego centrum i jest miarą wszystkich rzeczy. Humaniści interesowali się człowiekiem jako jednostką, jego życiem doczesnym, problemami, stanami emocjonalnymi i pragnieniami. Odkrywano na nowo anatomię ludzkiego ciała. Chcieli poznać człowieka na wszystkich możliwych płaszczyznach.
Leonardo da Vinci znakomity anatom, dokładnie i ściśle opisywał badane przez siebie zwłoki ludzkie;
Andrzej Wesaliusz prof. Uniwersytetu w Podwie jego dzieło jest podstawa nowoczesnej anatomii; wprowadził sekcje zwłok jako metodę badawczą, prostuje szereg błędów Galena, który pewne szczegóły anatomii zwierząt przypisał anatomii człowieka a Wesaliusz wskazał ten błąd. Był największym anatomem XVI w, po nim wielu następców Varol znakomity badacz mózgu.
8. Gimnastyka w dobie odrodzenia
...
ohiyesa