Rozdział 2 Zakład pracy w ujęciu socjologicznym
Rozdział 2 Zakład pracy w ujęciu socjologicznym.
2.1. Zakład pracy w ujęciu socjologicznym.
· najbardziej znani zachodni autorzy koncepcji systemu społecznego: T. Parsons, B.M. Gross, R. Dubin;( na dobry początek trzy ujęcia systemu społecznego który przez dalszą część opracowania będzie odnoszony do zakładu pracy)
· system społeczny u Parsonsa:
Ø to układ wzajemnych zależności i powiązanych ze sobą działań, czyli ról społecznych, w których stosunki między nimi uregulowane są normatywnie i wyznaczone przez określone cele instytucji, stanowiąc różnorodne struktury społeczne, wzajemnie na siebie oddziałujące;(czyli nacisk na charakter formalny systemu)
Ø warunkami istnienia systemu społecznego są:
a) zgodność systemu społecznego z panującym w danym środowisku ładem społeczno – gospodarczym i politycznym,
b) zdolność rozwiązywania przez system nacisków wewnętrznych i zewnętrznych zmierzających do jego przekształcenia,
c) przysposobienie ludzi do zleconych im ról zawodowych w systemie,
d) zapewnienie sprawnej łączności między ludźmi zajmującymi różne pozycje w systemie,
e) utrwalanie w systemie różnych wartości społecznych, które stanowią podstawę porozumiewania się i wzajemnej współpracy.
Ø podstawowe funkcje systemu społecznego:
- stawianie i realizowanie zadań,
- rozwijanie stosunków ze środowiskiem zewnętrznym,
- utrzymywanie i wzmacnianie wewnętrznej spoistości,
- rozładowywanie powstających spięć i konfliktów.
· koncepcja B.M. Grossa:
Ø zwraca uwagę na relację systemu ze środowiskiem, w którym działa,
Ø uwzględnia strukturę systemu, na którą składają się ludzie, środki materialne, podsystemy, wzajemne relacje między nimi,
Ø istotne są wartości cenione w systemie, jego funkcjonowanie polegające na produkowaniu pewnego rezultatu,
Ø w funkcjonowaniu systemu społecznego ważne są mierniki jego sprawności, a przede wszystkim możliwości zaspokojenia istotnych potrzeb ludzi uczestniczących w danym systemie,
Ø inwestowanie w ludzi, w dobra materialne, w sam system – to działania zapewniające osiąganie rozwoju, umacnianie jego pozycji na zewnątrz, racjonalne wykorzystanie przez system jego zasobów materialnych, kadrowych, organizacyjnych w celu osiągnięcia możliwie wysokiej wydajności.
(czyli zamiast na formalny charakter systemu zwraca uwagę na aspekt wartości, celów, relacji wewnątrz systemu oraz ze środowiskiem zewnętrznym, rozwoju )
· koncepcja R. Dubina:
Ø system społeczny utożsamiony jest z układem stosunków międzyludzkich opartym na podziale pracy na specjalnościach zawodowych,
Ø w tych stosunkach międzyludzkich znajduje swój wyraz zachowanie się poszczególnych ludzi tworzących system, a w szczególności zachowanie o charakterze:
a) technologicznym – polegające na wykorzystaniu zadań zgodnie z właściwościami technicznymi systemu,
b) formalnym – zgodnie z obowiązującymi w systemie przepisami,
c) nieformalnym – zmierzające do realizowania zadań bez względu na przeszkody natury formalnej.
(dla Dubina najważniejsze są stosunki międzyludzkie)
· systemy społeczne są złożonymi dynamicznymi grupami społecznymi, o względnie stabilnym charakterze, składającymi się w elementów materialnych oraz niematerialnych, będących wytworami świadomości zbiorowej tych struktur społecznych (idee, wyobrażenia, poglądy);
· właściwości wszystkich systemów społecznych:
Ø morfologia, czyli budowa wewnętrzna systemu (w ujęciu statycznym à liczba i wielkość elementów),
Ø struktura – organizacja regulująca odniesienia między elementami a całością systemu,
Ø układ funkcji i pozycji realizowanych przez poszczególne części składowe à układ obowiązków i uprawnień,
Ø hierarchia zależności, nadrzędności, równorzędności ludzi i grup,
Ø układ wartości dotyczący celów systemu (podstawa moralna systemu),
Ø zdolności adaptacji, przystosowania się do zmiennych warunków przyrodniczego i społecznego otoczenia.
· zasadnicze funkcje systemów społecznych:
(1) funkcja integracyjna – wyraża się w akceptacji określonych wartości w systemie, które zbliżają ludzi do siebie,
(2) funkcja inspiracyjna – uznane przez ludzi wartości powodują skłonności do określonych sposobów myślenia, postaw i zachowań ,
(3) funkcja zabezpieczająca – zapewnienie istnienia i działania systemu społecznego, ochrona funkcjonujących w nim wartości.
· zakład pracy rozumiany jako wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zatrudnia pracowników i funkcjonuje na zasadach określających jej powstanie i działanie jest jednym z przykładów systemu społecznego, w którym wykorzystane są różne działania ludzi;
· zakład pracy jako wielość systemów:
- system techniczno – produkcyjny: układ urządzeń i narzędzi pracy, które stanowią wyposażenie zakładu;
- system ekonomiczny: układ płac, premii, bodźców ekonomicznych i pozaekonomicznych stosowanych wobec rożnych kategorii zawodowych załogi, z systemu finansowego, zbytu i reklamy wyrobów;
- system społeczny: zbiorowość ludzi jako układ określonych grup pracowniczych, stanowisk służbowych jako pozycji zawodowych oraz stosunków między pracownikami; obejmuje całą społeczność zakładową; należą tutaj linie awansowania, bariery możliwe do zrealizowania w zakładzie, struktura wartości oraz zdolności adaptacyjne do środowiska;
· podstawowe elementy systemu społecznego zakładu pracy:
- cele i zadania (gospodarcze i społeczne) zakładu pracy,
- ludzie i środki, za pomocą których realizowane są te cele,
- pozycje i cechy społeczno – zawodowe,
- organizacja społeczna,
- właściwa sobie struktura wartości,
- zdolność adaptacyjna do środowiska.
definicja
System społeczny zakładu pracy to układ jednostek i grup realizujących za pomocą określonych środków istotne cele ekonomiczno – społeczne na gruncie mniej lub bardziej trwałego ładu organizacyjnego, wzajemnych stosunków i zasad postępowania.
(Jednym słowem załoga i jej organizacja to podstawa systemu społecznego zakładu pracy :).
2.2. Organizacja formalna i nieformalna systemu społecznego.
Wg Januszek & Sikora organizacja społeczna nie jest grupą społeczną, systemem społecznym! Jest jednym z warunków ich istnienia i nie może ich zastępować!
· pojęcie organizacji społecznej à oznacza układ stosunków społecznych, zależności, wykonywanych czynności uregulowanych prawnie lub zwyczajowo będących wyrazem zrzeszania ludzi, realizujących wspólnie określone cele i zadania oraz wynikających z układu struktury społeczno – zawodowej i demograficznej zbiorowości;
· organizacja społeczna systemu społecznego zakładu pracy jest zespołem funkcjonujących w zakładzie stosunków społecznych między pracownikami, wynikających z podziału pracy, różnic zawodowych, demograficznych i psychospołecznych ludzi.
To znaczy, że żaden zbiór nie będzie grupą społeczną, systemem społecznym jeśli nie będzie wyodrębniony, zorganizowany, nie będzie miał wspólnych wartości, własnej świadomości wobec innych grup.
· organizacja społeczna zakładu pracy oznacza więc jego funkcjonowanie według określonych zasad, które ujawniają się w takich momentach, jak:
- zróżnicowanie działań poszczególnych osób,
- wzajemne dopełnianie się tych zróżnicowanych działań,
- powtarzalność działań,
- względna niezależność działań od wykonywania ich w czasie przez te właśnie, a nie inne osoby,
- odchylenia od działań powodujące sankcje pozytywne lub negatywne.
Organizacja zakładu pracy w dużej mierze ma charakter formalny. Cele, ich realizacja są wyznaczane przez przepisy:
· organizacja formalna to działanie załogi i zachowanie się poszczególnych pracowników wyznaczone przez odpowiednie normy prawne zawarte w przepisach wewnętrznych i zewnętrznych.
Ø normy zewnętrzne à narzucane przez państwo, inne kraje, np. ustawa o konstytucji, przepisy o działalności gospodarczej, ustawa o przedsiębiorstwie państwowym, ustawa o prywatyzacji itp. + zarządzenia organów założycielskich.
Ø normy wewnętrzne à wydawane przez dyrekcję, samorząd załogi, radę nadzorczą w zakładzie pracy (statut zakładu, regulamin pracy, wewnętrzne przepisy bhp itp. Jak również układ kar i nagród). Mogą być skodeksowane ale także oparte na obyczajach, tradycji zakładu .
Ø w rezultacie zespół norm obowiązujących w zakładzie powinien wyznaczać wzór społeczny pracownika, a więc te właściwości, które powinien wykazywać pracownik będący członkiem załogi danego zakładu pracy.
· organizacja nieformalna – powstaje na podstawie norm nieformalnych, które choć nie znajdują odzwierciedlenia w żadnych przepisach, często są niezwykle trwałe i wpływają istotnie na atmosferę pracy, na kształtowanie się stosunku pracowników do pracy, zadowolenia z pracy i wydajności pracy.
· normy nieformalne często są uzupełnieniem organizacji formalnej.
Organizacje nieformalną należy kojarzyć z więzami koleżeństwa, sympatiami i antypatiami, kanałami komunikacji, trybem załatwiania określonych spraw, czyli wszystkim tym z czym muszą zapoznać się nowi pracownicy w trybie natychmiastowym by jakoś odnaleźć się w nieoficjalnym systemie organizacyjnym zakładu. Normy nieformalne oczywiście nie opierają się na przepisach prawnych, wynikają z angażowania w pracę cech osobowości, nawyków, sympatii. Mogą wpływać pozytywnie na stopień identyfikacji z firmą jak również sprzyjać cwaniactwu, powstawaniu klik, szajek przestępczych etc.
· elementy organizacji zakładu pracy, ten podział jest dość istotny, błędy w którymś elemencie mogą doprowadzić do zaburzenia funkcjonowania zakładu:
(1) podział pracy à o właściwym podziale pracy świadczy nie nakładanie się na siebie zadań poszczególnych pracowników, ścisłe określenie kompetencji;
(2) hierarchia władzy à ukazuje stosunki zwierzchnictwa i podporządkowania, określony system nadzoru i kontroli; ważne by stosunki układały się na zasadzie „kierowania i współpracy” a nie „nadrzędności i podporządkowania”;
(3) przepływ informacji àkomunikacja poleceń służbowych, a także informacji o sprawach zakładu, które pracowników dotyczą i interesują; jeżeli system komunikacji nie jest sprawny, pracownicy tworzą sobie własne źródła informacji (ploteczki, zafałszowania);
(4) system sankcji à obejmuje zarówno sankcje pozytywne – nagrody, jak i sankcje negatywne – kary; łącznie sankcje te tworzą zespół bodźców motywujących pracowników do efektywnej pracy i powstrzymują od działań przynoszących zakładom skutki negatywne ekonomicznie i społecznie;
2.3. Role i pozycje zawodowe pracowników.
· wzór społeczno – zawodowy pracownika określa zespół norm i wartości, które powinien wykazywać, i zachowań, które powinien realizować członek załogi danego zakładu pracy;
· można wyróżnić następujące wzory społeczno – zawodowe pracownika:
(1) wzór przeciętnego członka załogi – określa minimum tych właściwości, jakie pracownik powinien posiadać oraz minimum tych działań, jakie powinien lub może realizować w zakładzie;
(2) wzór idealnie pozytywny – wyróżnia zespół norm określających właściwości, jakie powinien posiadać i zachowań, jakie powinien realizować pracownik, jeśli chce uzyskać ocenę wyróżnianego członka załogi;
(3) wzór negatywny – obejmuje normy określające, jakich właściwości nie powinien posiadać członek załogi zakładu pracy, jeśli nie chce w świadomości społecznej pracowników być oceniany ujemnie i spotykać się z sankcjami negatywnymi.
występujące w społeczności zakładowej wzory stawiają poszczególnym jej członkom określone wymagania,których realizacja poddana jest kontroli;
· rola zawodowa jest to zachowanie pracowników wynikające z działalności związanej z pozycją zajmowaną w zakładzie i obowiązkami z tego wynikającymi;
· w wyniku oddziaływania norm i wzorców powstaje swoisty układ hierarchiczny ról zawodowych;
· np., F.J. Roethlisberger wyróżnia następujące role w zakładzie pracy::
a) kierownicze
b) dozorujące i kontrolujące
c) specjalistów
d) pracowników administracyjnych i pomocniczych;
e) pracowników produkcyjnych
· zespół wyspecjalizowanych, wzajemnie ze sobą powiązanych logicznie i dopełniających się ról powinien tworzyć harmonijną całość, realizującą skutecznie zamierzony cel; ponieważ cel zakładu pracy realizowany jest w sposób ciągły, podział ról ma charakter trwały, a ich układ jest hierarchiczny;
· z pełnieniem określonej roli przez pracownika wiąże się zawsze określona pozycja oznaczajaca uprawnienia wynikające z roli; (nie sądzę by pozycje zawodowe i typologia więzi były potrzebne do zaliczenia ale przeczytać warto...)
· wśród pozycji społecznych można wymienić:
1) pozycję przypisaną – wyznaczoną w środowisku pracy miejscem w hierarchicznym układzie stanowisk, z czym łączy się odpowiedni zakres władzy, praw, przywilejów i funkcji;
2) pozycję osiągniętą – wynikającą z osobistego autorytetu, jakim cieszy się dana jednostka zajmująca określone stanowisko;
· w wyniku realizacji określonych ról i zajmowanych pozycji zawodowych, między pracownikami powstają swoiste więzi społeczne:
Ø łączą ich więzi rzeczowe (formalne) występujące na tle zależności służbowych i
Ø więzi osobiste (nieformalne) wyrażające się we wzajemnej znajomości, sympatii oraz
Ø inne więzi wewnątrzzakładowe:
- więź zawodu – która wyraża łączność pracowników o tym samym lub podobnym “fachu”, mających z tego względu wspólne zainteresowania;...
Ocka