onkologi WYKŁADY.docx

ETIOLOGIA NOWOTWORÓW

PROFILAKTYKA ONKOLOGICZNA

Ważniejsze pojęcia:

·         Onkologia – nauka o nowotworach

·         Nowotwór – rozrost komórek cechujący się  autonomią i niezależnością od czynników regulujących wzrost

·         Łagodny nowotwór – zmiana zlokalizowana; rokowanie bardzo dobre

·         Złośliwy nowotwór – zmiana naciekająca sąsiednie struktury i zdolna do tworzenia przerzutów;  rokowanie poważne

·         Rak – jest zawsze złośliwy

·         Karcynogen – czynnik lub substancja wywołująca nowotwór

·         Ko-karcynogen -  czynnik nasilający działanie rakotwórcze

·         Mutagen – czynnik zdolny przekształcić komórkę normalną w złośliwą

·         Przerzuty – przeniesienie komórek nowotworu z jednej części ciała do innej; komórki w nowym ognisku są takie same, jak w ognisku pierwotnym

Czynniki rakotwórcze

·         czynniki chemiczne

·         czynniki fizyczne

·         mikroorganizmy onkogenne

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia nowotworu

·         wiek

·         dziedziczność

·         osłabienie odporności

·         styl życia i środowisko naturalne

Wiek

v      Większość raków: powyżej 55. Roku życia

v      Nowotwory wieku dziecięcego:

                            ostra białaczka limfatyczna

                            neuroblastomia

                            retinoblastoma

                            guz Wilmsa (nerka)

                            rhabdomyosarcoma (mięśnie szkieletowe)

Karcynogenny  wpływ wirusów i mikroorganizmów

Ø       Około 18 % wszystkich nowotworów na świecie jest spowodowanych przewlekłymi zakażeniami wirusami, bakteriami i pasożytami (około 10% w krajach UE)

Ø       Najczęstsze nowotwory złośliwe związane z zakażeniami: rak szyjki macicy, wątroby i żołądka, niektóre nowotwory ukł. limfatycznego

Ø       Leczenie p/bakteryjne i p/wirusowe oraz programy szczepień są istotnymi narzędziami przeciwko nowotworom

Ludzki wirus brodawczaka (HPV)

Ø       wirus DNA

Ø       HPV  16 i 18 (rzadziej 31, 33, 35, 51)

      - płaskonabłonkowy rak szyjki macicy, pochwy, sromu i odbytu (u homoseksualistów)

Ø         HPV 6 & 11

      - brodawki narządów płciowych

Ø         HPV 1, 2, 4 & 7

      - brodawczak płaskonabłonkowy

Wirus Epstein-Barr (EBV)

Ø       wirus DNA

Ø       chłoniak Burkitt’a (Afryka)

Ø       rak nosogardzieli (południowe Chiny, Eskimosi, część Afryki)

Ø       ziarnica złośliwa

Ø       chłoniaki z limfocytów B u osób z immunosupresją (HIV, biorcy przeszczepów)

Ø       chłoniaki OUN u nosicieli HIV

Wirusy zapalenia wątroby typu B i C

Ø         Typy wirusów:

         DNA (B),  RNA (C)

Ø         Powiązany z pierwotnym rakiem wątroby

Ø         Patomechanizm: nasilona śmierć i regeneracja komórekà zwiększenie puli komórek proliferującychà większa częstość spontanicznych mutacji i mutacji wywołanych czynnikami środowiskowymi

Helicobacter pyroli

Ø         Powiązany z chłoniakiem żołądka z limfocytów B i rakiem żołądka

Ø         Patomechanizm: przewlekłe zakażenie H. pyroli à indukcja poliklonalnej proliferacji limfocytów B à nagromadzenie mutacji à złośliwa przemiana

Ø         Leczenie H. pyroli antybiotykami może powodować regresję chłoniaka

Ważniejsze czynniki rakotwórcze

Ważniejsze fizyczne czynniki rakotwórcze

Czynniki dziedziczne

Ø       wrodzone dominujące zespoły autosomalne

Ø       recesywne zespoły autosomalne lub związane z uszkodzeniami DNA

Ø       nowotwory rodzinne

Wrodzone dominujące zespoły autosomalne

Ø       rodzinny siatkówczak

Ø       rodzinna polipowatość jelit

Ø       rodzinne występowanie nowotworów endokrynnych

Ø       nerwiakowłókniakowatość

Ø       zespół Von Hippel-Lindau

Recesywne zespoły autosomalne lub związane z uszkodzeniami DNA

Ø       xeroderma pigmentosum

Ø       atalia-telangiestasia

Ø       Zespół Blooma

Ø       niedokrwistość Fanconiego

Nowotwory rodzinne

Ø       rodzinne nagromadzenie pewnych nowotworów

Ø       rola dziedziczności w indywidualnych przypadkach nie jest  jasno określona

·         rak piersi

·         rak jajnika

·         rak jelita grubego niezwiązany z rodzinną polipowatością

Upośledzona odporność

Ø       Pierwotna (np. zespoły wrodzone)

Ø       Wtórna (np. AIDS, leki immunosupresyjne)

Ø       Leki immunosupresyjne: 8% roczne ryzyko zachorowania (100 x większe niż w normalnej populacji); dotyczy szczególnie chłoniaków i białaczek

Czy możemy zapobiegać nowotworom??

Czynniki związane ze stylem życia (około 70%  ogółu przyczyn)

Ø       Dym papierosowy

Ø       Dieta, otyłość

Ø       Nadużywanie alkoholu

Ø       Czynniki zawodowe

Ø       Wirusy przenoszone drogą płciową

Ø       Działanie promieni słonecznych

Europa przeciw rakowi: możesz uniknąć niektórych nowotworów!

1.       Nie pal, rzuć palenie, nie pal w obecności innych

2.       Nie tyj, zachowaj codzienną aktywność fizyczną

3.       Jedz co najmniej 5 razy dziennie świeże owoce i warzywa; unikaj tłuszczów pochodzenia zwierzęcego

4.       Nie nadużywaj napojów alkoholowych

5.       Unikaj nadmiernego opalania się

6.       Unikaj narażenia na czynniki rakotwórcze

7.       Od 50. r.ż. poddawaj się badaniom przewodu pokarmowego

8.       Poddawaj się szczepieniom przeciw żółtaczce

DO KOBIET:

9.       Od 25. r.ż. wykonuj regularne badanie cytologiczne szyjki macicy

10.    Od 50. r.ż. wykonuj badania mammograficzne

Przykazanie 1

Nie pal!

Jeśli palisz – rzuć palenie!

Nigdy nie pal w obecności innych!

Rola palenia tytoniu

1.Palenie jest przyczyną około 30% ogółu nowotworów (40% u mężczyzn i 20 kobiet)

2.Najważniejsze nowotwory tytoniozależne: rak płuca, krtani, jamy ustnej, przełyku, pęcherza i trzustki

3.Ryzyko tylko raka płuca u nałogowego palacza (2 paczki dziennie) jest 20X wyższe niż osoby niepalącej

4.Niepalące żony nałogowych palaczy mają 2x wyższe ryzyko zachorowania na raka płuca

Efekt zaprzestania palenia u nałogowego palacza

Ryzyko raka płuca stopniowo maleje i po kilkunastu latach osiąga poziom około 2-krotnie wyższy niż u osoby, która nigdy nie paliła.

Rzucamy palenie!

Palenie:

Powoduje zmęczenie i ból głowy

Powoduje zdenerwowanie

Daje przykry zapach z ust

Pozbawia napędu, energii i zdrowia

12 godzin po rzuceniu palenia: obniża się poziom tlenku węgla we krwi, poprawia się praca serca i płuc

2-3 tygodnie po rzuceniu palenia:

·         poprawia się apetyt

·         ustępuje kaszel

·         poprawia się praca p.pokarmowego

·         ustępują bóle głowy; poprawia się praca mózgu

·         poprawia się oddychanie

·         znaczne oszczędności

·         czystszy jest dom i miejsce pracy

Objawy „odstawienia” (przejściowe)

·         zatrzymanie płynów; możliwy wzrost masy ciała

·         bóle dziąseł i języka

·         napięcie psychiczne

·         możliwe zmęczenie

Metody zmniejszenia objawów „głodu nikotynowego”

·         znajdź inne interesujące zajęcie

·         znajdź czas na odpoczynek i psychiczny relaks

·         jedz częściej mniejsze posiłki, zamiast 2-3 duże

·         spożywaj wartościowe, zapewniające energię pokarmy

·         ...