USTRÓJ II RZECZPOSPOLITEJ W LATACH 1918-1926
1926- w Polsce dokonano wówczas przewrotu- zamach majowy, po którym nastąpią rządy autorytarne; władzę sprawować będzie wąska grupa ludzi – sanacja- na czele z liderem.
1918 – w roku tym Polska pojawiła się na mapie. Musiały więc wykształcić się władze, które reprezentowałyby państwo, odbyć się wybory do sejmu ustawodawczego ( sejmu, którego głównym zadaniem będzie uchwalenie konstytucji = uchwały zasadniczej).
Sejm ten obradował przez 3 lata ( 1919-1922), a najważniejszymi zadaniami jakich się podjął było uchwalenie 20 lutego 1919 Małej Konstytucji, która była ustawą przejściową, pewnego rodzaju pomostem do „normalnej” konstytucji, która z kolei została uchwalona w marcu 1921.
Mała Konstytucja określała kompetencje organów władzy w Polsce, zgodnie z nią Polska była krajem demokratycznym. Władzę ustawodawczą sprawował sejm, natomiast władzę wykonawczą:
- rząd na czele z premierem (= prezesem Rady Ministrów)
oraz
- Tymczasowy Naczelnik Państwa, który wykonywał uchwały sejmu i był także Naczelnym Dowódcą Wojskowym. Miał on także obowiązek reprezentowania państwa na zewnątrz oraz prawo do wydawania dekretów (rozporządzenia z mocą ustawy, jeśli jednak wydawał je Tymczasowy Naczelnik Państwa, wymagały one kontrasygnaty= podpis właściwego ministra).
17 marca 1921 uchwalono konstytucję marcową. Przy jej uchwaleniu decydujący wpływ miała Narodowa Demokracja, która wygrała w wyborach do Sejmu Ustawodawczego. Konstytucja marcowa była wzorowana na francuskiej konstytucji z 1875, która była niejako szablonem.
Konstytucja marcowa wprowadzała :
- władzę ustawodawczą ( = prawodawczą), którą miał stanowić sejm i senat.
W skład sejmu wchodziło 444 posłów, a senatu 111. Sejm i senat razem (czyli 555 deputowanych) stanowili Zgromadzenie Narodowe – ciało, które miało prawo do wybierania prezydenta. Wybierani byli oni na 5 kadencji w wyborach pięcioprzymiotnikowych ( wybory powszechne{– każdy z czynnym prawem wyborczym może głosować}, równe, tajne, bezpośrednie i (czasem) proporcjonalne).
Inicjatywę ustawodawczą ( czyli pomysł na uchwalenie nowej ustawy) mieli posłowie, rząd.
Senat natomiast miał wykrywać błędy, niedoskonałości w ustawach, wprowadzać poprawki, lub też zaaprobować daną ustawę.
- władzę wykonawczą , którą posiadał prezydent, wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe. Miał on prawo desygnowania premiera, powoływania i dymisjonowania rządu. Był także zwierzchnikiem sił zbrojnych, ale nie naczelnym wodzem. Mógł wypowiadać wojnę, ale za zgodą sejmu. Prezydent pełnił więc funkcję bardziej reprezentatywna niż rządzącą. Spowodowała to głownie Narodowa Demokracja, która bała się, ze prezydentem zostanie Piłsudski. Władzę wykonawczą sprawował także rząd z premierem.
-władzę sądowniczą, którą sprawowały niezawisłe sądy, w których sędziowie podlegali tylko ustawom (żadnym naciskom z zewnątrz).
- obywatele mieli równe prawa; prawo do wolności słowa, wyznania, gromadzenia się.
- jako, że była krajem w którym występowały mniejszości narodowe, dano także prawa mniejszościom – z których najważniejsze było prawo do odrębności narodowej.
- istniało także prawo do ochrony pracy;
- młodzież do 15 lat miała obowiązek szkolny i prawo do bezpłatnej nauki, ale w rzeczywistości tak pięknie nie było i głównie wiejskie dzieci często kończyły edukacje na czwartej klasie szkoły powszechnej ( zmieniło się to dopiero po reformach Jędrzejewicza = reformy jędrzejewiczowskie).
W listopadzie 1922 odbyły się kolejne wybory do sejmu. Znowu wygrała Narodowa Demokracja – prawica. Lewicę stanowili Polska Partia Socjalistyczna i PSL „Wyzwolenie”, zaś partią centrową było PSL „Piast”.
9 grudnia 1922 Zgromadzenie Narodowe musiało wybrać prezydenta. W pierwszej turze przeszedł Maurycy Zamoyski, kandydat Narodowej Demokracji oraz Gabriel Narutowicz (profesor hydrologii, który przez pewien czas mieszkał w Szwajcarii), kandydat PSL „Wyzwolenie”. W drugiej turze wygrał Narutowicz, o czym z dużej mierze zadecydowały głosy mniejszości narodowych w sejmie. Narodowa Demokracja rozpętała wtedy w prasie nagonkę na prezydenta. * Przejawiało się to również na działania fizyczne – kiedy 11 grudnia 1922 prezydent jechał w otwartym wozie na zaprzysiężenie, rzucano w niego śnieżkami, co było w pewnym sensie zniesławieniem.
Pod względem odpowiedzialności politycznej Narodowa Demokracja przyczyniła się także do śmierci prezydenta. 16 grudnia 1922 prezydent zaproszony został na wystawę do domu „Zachęta”. W pewnym momencie podszedł do niego Niewiadomski – malarz i niespodziewanie zastrzelił Narutowicza. W czasie procesu stwierdzono, że cierpi on na chorobę psychiczną, a sam Niewiadomski tłumaczył, że jest sympatykiem Narodowej Demokracji, co jeszcze bardziej pogrążyło tą partię w oczach opinii publicznej. Dochodzenie wykazało, że działał on samodzielnie. Za swój czyn Niewiadomski otrzymał wyrok śmierci.
Pojawiła się potrzeba nowych wyborów, które wygrał również nie kandydat Narodowej Demokracji, a PSL „Piast” – Stanisław Wojciechowski. Jego kadencja również została przerwana – przewrotem Piłsudskiego 12 maja 1926.
roofi54