Dialog poezji współczesnej z tradycją renesansu
Lekcja zawiera propozycję analizy i interpretacji współczesnych utworów poetyckich nawiązujących do tradycji myśli renesansowej. Punktem wyjścia (i płaszczyzną odniesienia dla późniejszej pracy z tekstami) jest przywołanie renesansowej wizji człowieka, wyłaniającej się z pism filozoficznych poświęconych godności człowieka, jego miejscu wśród innych stworzeń, a także stawianym przed nim zadaniom i spoczywającej na nim odpowiedzialności.
W tym kontekście uczniowie mają odczytać utwory Agnieszki Herman i Edwarda Stachury, dostrzegając ich polemiczność w stosunku do tradycji odrodzenia. Są one świadectwem tragicznej świadomości człowieka współczesnego, który po doświadczeniach epoki wojen i totalitaryzmów musiał odejść daleko od poczucia, iż „człowiek to brzmi dumnie”.
Praca z tekstem wiersza współczesnego jest okazją do doskonalenia umiejętności samodzielnego radzenia sobie z językiem artystycznym, głębokiego odczytywania tekstu, docierania do sensów ukrytych i metaforycznych.
· przeczytać ze zrozumieniem wiersze współczesne: Agnieszki Herman Człowiek, Edwarda Stachury Człowiek człowiekowi
· dokonać ich analizy i interpretacji
· określić zasadę kompozycyjną wierszy
· wskazać środki artystyczne i określić ich funkcje
· wypowiadać się na temat renesansowej (humanistycznej) wizji człowieka i jego miejsca w świecie
· wyjaśnić swoje rozumienie wybranych aforyzmów i sądów dotyczących człowieka
· zbudować dłuższą wypowiedź ustną na temat różnych koncepcji człowieka i jego miejsca w świecie; formułować własne sądy i je uzasadniać.
Zajęcia trwają jedną godzinę lekcyjną. Nauczyciel wykorzystuje metodę pracyw małych grupach oraz ranking i pogadankę heurystyczną.
Środki dydaktyczne
1. Krzysztof Mrowcewicz, Przeszłość to dziś, cz. II, s. 24–25.
2. Zestawy kartek z cytatami na temat człowieka (do pracy w grupach).
1. Ranking cytatów
Uczniowie pracują w małych grupach. Każdy zespół otrzymuje od nauczyciela zestaw cytatów na temat człowieka, jego natury, istoty człowieczeństwa itp. Zadaniem uczniów jest podzielić cytaty na kilka kategorii:
I. Myśli zgodnez renesansową (humanistyczną) koncepcją człowieka
II. Myśli zbliżonedo poglądów renesansowych filozofów
III. Myśli dość odległe od poglądów renesansowych, ale niesprzecznez nimi
IV. Myśli całkowicie różne od poglądów renesansowych, nie mające związkuz filozofią renesansowego humanizmu, sprzecznez nią
Cytaty, które nauczyciel wręcza uczniom, nie mają wskazanego źródła (nazwiska autora i tytułu dzieła, z którego pochodzą), tak aby zespoły musiały brać pod uwagę wyłącznie sens sformułowania, a nie kierowały się jego pochodzeniem (i nie umieszczały automatycznienp. myśli Kochanowskiego pod nagłówkiem „renesansowa koncepcja człowieka”). Autorów cytatów nauczyciel może ujawnić po zakończeniu ćwiczenia. Oczywiście, w zestawie może się znaleźć także kilka cytatów ze znanych uczniom utworów renesansowych; rozpoznanie ich i właściwe zaklasyfikowanie będzie miało wówczas walor utrwalania wiedzy.
Zaklasyfikowanie cytatu do odpowiedniej kategorii nie zawsze jest oczywiste; uczniowie muszą wyjaśniać sobie sens sformułowania, zwrócić uwagę na jego wieloznaczność i metaforyczność, przedyskutować ewentualne rozbieżności interpretacji. Prawdopodobnie – poza sytuacjami oczywistymi – końcowe rozstrzygnięcia zespołów mogą się różnić między sobą, niektóre cytaty z pewnością sprawią sporo kłopotu.
W trakcie prezentacji osoby referujące wyniki pracy wyjaśnią powody decyzji swoich grup (mogą też poinformować o ewentualnych różnicach zdań członków zespołu). Ważne, aby uczniowie uzasadniali swoje rozwiązania i odnosili je do renesansowej wizji człowieka.
Przykładowy zestaw cytatów (w przypadkowej kolejności):
CYTAT
ŹRÓDŁO
„Zastanówmy się śmiało nad człowieka stanem:
Rozległy to labirynt, lecz z właściwym planem”.
A. Pope
Esej o człowieku
„Ludzie, w przeciwieństwie do innych zwierząt społecznych, nie żyją po prostu w relacjach; ludzie tworzą relacje, by żyć. W toku swego istnienia znajdują nowe sposoby myślenia i działania zarówno w stosunkach społecznych, jak i wobec przyrody, która ich otacza. Tym sposobem tworzą kulturę i zmieniają historię”.
M. Carrithers
Dlaczego ludzie mają kultury
„Zaprząta mnie pytanie: co tak naprawdę leży na mulistym dnie natury człowieka?”
„Ludzie są zdolni do wyboru, są odpowiedzialni za to, co czynią – zło czy dobro – a sama ta zdolność, nie zaś sposób, w jaki jej używają, czyni ich równymi w godności, i to jest definicją ich człowieczeństwa”.
L. Kołakowski
Mini-wykłady
o maxi-sprawach
„Wolność jest dana ludziom razem z ich człowieczeństwem, jest tego człowieczeństwa fundamentem, tworzy człowieka jako coś w bycie samym wyróżnionego”.
Mini-wykłady o maxi-sprawach
„Bez prężnego, wolnego i twórczego umysłu człowiek jest po prostu zwierzęciem i umrze jak zwierzę bezduszne”.
I. Stone
Udręka i ekstaza
„Zachciało mu się szczęścia,
zachciało mu się prawdy,
zachciało mu się wieczności,
patrzcie go!
.................................................
ale wiedza mu w głowie, wszechwiedza, byt”
W. Szymborska
Sto pociech
„Czytam historię
I widzę, coś zrobił
Przez tysiąclecia, Człowiecze!
Zabijałeś, mordowałeś
I wciąż przemyśliwujesz,
Jak by to robić lepiej.
Zastanawiam się, czyś godzien,
Aby cię pisać przez wielkie C”.
L. Staff
Człowiek
„Nie chciał nas Bóg położyć równo z bestyjami,
Dał nam rozum, dał mowę, a nikomu z nami”.
J. Kochanowski
Pieśń XIX, ks. II
„Wolność jest pierwszą cechą jestestwa człowieka,
Którą go Twórca jego naprzód napiętnował,
Kiedy tchnąwszy na życie bez granic i wieka
Całej przestrzeni świata panem go mianował”.
J. P. Woronicz
Sejm wiślicki
„Dwie są możliwe perspektywy patrzenia: według pierwszej na malutkiej kuli ziemskiej poruszają się mikroskopijne żyjątka[...] Według drugiej każda z tych istot urasta do rozmiarów katedry i więcej, wtedy widać, że nie ma dwóch osób tożsamych”.
Cz. Miłosz
Nieobjęta ziemia
„Człowiek daje świadectwo swej wielkości, gdy bierze się za bary z siłami rządzącymi światem. Los udostojnia go, nawet wtedy, gdy go łamie”.
J. Kleiner
Tragizm
„Dlaczego najbardziej szczęśliwą i godną wszelkiej czci istotą jest człowiek? [...] Dano mu bowiem mieć to, czego zapragnie,i być tym, czym chce”.
Pico della Mirandola
Mowa o godności człowieka
Po ujawnieniu przez nauczyciela nazwisk autorów omawianych cytatów (i, jeśli zajdzie taka potrzeba, podaniu informacji biograficznych) uczniowie sformułują wniosek,iż renesansowa koncepcja człowieka i człowieczeństwa, a ogólniej – myśl humanistyczna jest trwałym dziedzictwem kultury europejskiej, do którego ustosunkowują się twórcy późniejszych epok.
Kilka utworów poetów z następnych okresów będzie przedmiotem dalszych rozważań niniejszej lekcji.
2. Analiza i interpretacja utworów współczesnych
Uczniowie w dalszym ciągu pracują w zespołach, zajmują się analizą wierszy: Agnieszki Herman Człowiek i Edwarda Stachury Człowiek człowiekowi (fragment wydrukowany w podręczniku). W trakcie pracy wykorzystują sugestie znajdujące sięw zadaniach do wierszy zamieszczonych w podręczniku na końcu rozdziału.
Problem: W jaki sposób poeci współcześni nawiązują do tradycji renesansowej? Jaki związek z tradycją renesansową ma obraz człowieka wyłaniający się z utworów tych poetów?
Uczniowie pracują w uzgodniony przez siebie sposób, przyjmując taki tok analizy, jaki wyda im się najbardziej dogodny (wykorzystują procedury znane im z wcześniejszych lekcji tego typu). Nauczyciel zaznacza, że powinni wziąć pod uwagę:
– kompozycję utworów,
– segmentację tekstu, jego rytm,
– sytuację liryczną,
– formę podawczą, kreacje podmiotu lirycznego i adresata,
– wyrazy i motywy powtarzające się w wierszu,
– tytuł,
– funkcje środków stylistycznych.
Uczniowie mogą spróbować graficznie odwzorować strukturę wiersza, np. rozpisaćją w tabeli. Ostatecznym wnioskiem z analizy i interpretacji jest odpowiedź na pytania postawione na początku tej części lekcji. (Jeśli jest mało czasu, nauczyciel może przydzielić każdej grupie tylko jeden wiersz).
Prezentacja
a) Agnieszka Herman, Człowiek
Struktura kompozycyjna wiersza – dialog różnych stanowisk światopoglądowych.
Mówisz...
(adresat)
Mówię...
(podmiot liryczny)
– ...
wikki87