ŚWIAT WOKÓŁ NAS
ŚWIĘTA
i obyczaje
Ilustrowała Jolanta Adamus
Podobnie, jak w każdej teczce z serii Świat wokół nas, tak i w tej zatytułowanej Święta i obyczaje znajduje się 20 kolorowych plansz na temat najważniejszych świąt państwowych i religijnych obchodzonych w Polsce, a także dni szczególnych, które są obecne w kalendarium szkoły i ucznia. Nie mogło więc tutaj zabraknąć Dnia Edukacji Narodowej, ani też dni związanych z prastarymi obrzędami (Święto Wiosny, noc świętojańska), uroczystościami ludowymi (dożynki), czy innymi obyczajami kultywowanymi zarówno przez dorosłych, jak i dzieci (karnawał, andrzejki). Świętom Bożego Narodzenia oraz Wielkanocy poświęcono więcej niż po jednej planszy, jako że te dwa święta obchodzone są u nas najbardziej uroczyście, a jednocześnie wiąże się z nimi najwięcej zwyczajów, które powinien poznać uczeń szkoły podstawowej czy przedszkolak.
Opis ważniejszych świąt składa się ze stałych elementów takich, jak: kalendarz (kiedy dane święto przypada), charakter święta (ustawowe czy zwyczajowe, religijne czy świeckie), pochodzenie (geneza święta), zwyczaje (jakie obyczaje wiążą się z danym świętem), ciekawostki oraz materiał językowy (zazwyczaj przysłowia i powiedzenia).
Dla najmłodszych przygotowano te same ilustracje w lekkiej szarości do pokolorowania.
Spis treści
Boże Narodzenie 3 Noc świętojańska 9
Sylwester i Nowy Rok 4 Dożynki (Święto Plonów) 9
Karnawał (zapusty) 5 Boże Ciało 10
Wielkanoc 6 Święto Zmarłych (Wszystkich Świętych) 10
Święto Wiosny 7 Narodowe Święto Niepodległości 11
Dzień Ziemi 7 Dzień Edukacji Narodowej
Święto Pracy (1 Maja) 8 (Dzień Nauczyciela) 12
Święto Narodowe Trzeciego Maja 8 Andrzejki 12
BOŻE NARODZENIE
Kalendarz
· jest to święto stałe, czyli obchodzone każdego roku w tym samym dniu – 25 grudnia
· w Polsce i kilku innych krajach obchodzi się też drugi dzień świąt – 26 grudnia
· święto poprzedza Wigilia (24 grudnia)
Charakter święta
· jest to chrześcijańskie święto religijne, obecnie obchodzone nie tylko przez chrześcijan
· w Polsce 25 i 26 grudnia są urzędowo dniami wolnymi od pracy
Pochodzenie
· święto upamiętnia narodzenie Jezusa Chrystusa, syna Marii i Józefa
· Jezus narodził się w stajence dla zwierząt w wiosce Betlejem
· w pierwszych dniach życia złożyli mu hołd Trzej Mędrcy ze Wschodu: Kacper, Melchior i Baltazar (zwani też Trzema Królami), przynosząc w darze złoto, kadzidło i mirrę
Zwyczaje
· tuż przed Bożym Narodzeniem ozdobami, bombkami i lampkami przystraja się choinkę, na stole stawia szopkę bożonarodzeniową, a w rogu pokoju czasami wiesza jemiołę
· świętowanie zaczyna się już w Wigilię uroczystą kolacją (wieczerzą wigilijną), do której zasiada się po ujrzeniu na niebie pierwszej gwiazdy
· podczas wieczerzy najpierw łamie się opłatkiem, składa najbliższym życzenia i dopiero wtedy siada się do stołu
· tradycyjnie na stole przykrytym białym obrusem, pod który wkłada się siano, powinno być 12 potraw, m.in. barszcz czerwony z uszkami, zupa grzybowa z łazankami, karp (smażony, w galarecie lub po żydowsku), śledzie, pierogi z kapustą i grzybami, kluski z makiem, kutia (potrawa wschodnia), moczka (potrawa śląska), kisiel żurawinowy, piernik, ciasta, kompot z suszonych owoców; spróbowanie każdej potrawy ma zapewnić szczęście przez cały rok
· podczas wieczerzy jedno nakrycie pozostawia się wolne (dla niespodziewanego gościa)
· po wieczerzy śpiewa się kolędy (Dzisiaj w Betlejem, Cicha noc, Bóg się rodzi i inne) oraz rozdaje prezenty
· niektórzy o północy idą do kościoła na uroczystą mszę zwaną pasterką
· między Bożym Narodzeniem, a Świętem Trzech Króli kolędnicy (dziś najczęściej dzieci) chodzą po domach z turoniem, diabłem, śmiercią itp., zbierając słodycze lub inne dary
Ciekawostki
· w Kościele prawosławnym (np. w Rosji) Boże Narodzenie obchodzi się 7 stycznia
· w większości krajów anglojęzycznych prezentami obdarowuje się w drugi dzień świąt (Boxing Day), w Rosji w Nowy Rok, zaś w Norwegii i Meksyku o poranku 25 grudnia
Przysłowia i powiedzenia
· Święta Barbara po wodzie, Boże Narodzenie po lodzie.
· Jakiś w Wigilię, takiś cały rok.
· Jak w Wigilię z dachu ciecze, jeszcze się zima długo powlecze.
· W dzień Adama i Ewy daruj bliźniemu gniewy.
SYLWESTER i NOWY ROK
· sylwester przypada 31 grudnia, czyli w ostatni dzień roku kalendarzowego
· Nowy Rok obchodzi się 1 stycznia, czyli pierwszego dnia roku
· sylwester nie jest świętem ustawowym, ale „zwykłym" dniem roboczym z „niezwykłym" wieczorem i nocą
· Nowy Rok jest świętem państwowym w większości krajów świata, także w Polsce
· sylwester to inaczej imieniny Sylwestra, jednak obchodzi się ten dzień uroczyście nie ze względu na czyjeś imieniny, tylko ze względu na pożegnanie starego roku
· 1 stycznia, jako pierwszy dzień nowego roku wprowadził już ponad dwa tysiące lat temu Juliusz Cezar
· dawniej 1 stycznia przypadał 2 tygodnie później (był to tzw. kalendarz juliański, nazwany tak od imienia Juliusza Cezara, obecnie obowiązujący w Kościele prawosławnym)
· zgodnie z przesądami, przed sylwestrem należy spłacić wszystkie długi; nie należy za to sprzątać, by nie wymieść z domu szczęścia
· w noc sylwestrową organizuje się wielkie bale, prywatne przyjęcia i uliczne zabawy, by wraz z przyjaciółmi uroczyście przywitać Nowy Rok, kiedy wybije północ
· o północy pije się tradycyjną lampkę szampana, składa życzenia przyjaciołom i odpala sztuczne ognie; zabawa nierzadko trwa do rana
· zwyczaj świętowania nocy sylwestrowej ma swój początek na styku lat 999/1000: z nastaniem 1000 roku spodziewano się końca świata, a kiedy ten nie nastąpił, wybuchła wielka radość, której towarzyszyły tańce i w ten sposób narodziła się tradycja sylwestrowania
· w Polsce sylwestra świętuje się od XIX wieku; początkowo był to zwyczaj bogatych mieszczan i szlachty, który z czasem się upowszechnił
· Na święty Sylwester mroźno, zapowiedź na zimę groźną
· Nowy Rok jaki, cały rok taki.
· Nowy Rok nastaje, każdemu ochoty dodaje.
· Nowy Rok pogodny – zbiór będzie dorodny.
KARNAWAŁ (zapusty)
· karnawał (zwany też zapustami) trwa od Święta Trzech Króli (6 stycznia) do wigilii środy popielcowej (czyli wtorku zwanego śledzikiem)
· karnawał ma bardzo stare pochodzenie; wywodzi się ze starożytnych uroczystości na cześć boga Dionizosa w Grecji i Bachusa w Rzymie
· karnawał to okres hucznych zabaw i balów, popisów, maskarad i widowisk ulicznych
· podczas zabaw biesiadnicy czasami noszą oryginalne stroje i maski na twarzy (najbardziej znane są maski weneckie)
· typowo polskim obyczajem zapustowym jest kulig, czyli wesoła przejażdżka saniami ciągniętymi przez konie; kuligowi towarzyszą śpiewki, żarty, a także blask pochodni i dźwięk dzwonków przywiązanych do uprzęży
· trudno wyobrazić sobie karnawał, a zwłaszcza jego ostatnie dni, bez pączków czy faworków, które są nieodłącznym elementem kuchni polskiej mimo, że przywędrowały do nas z Wiednia; najwięcej smakołyków je się w tłusty czwartek – ostatni czwartek karnawału
· trzy ostatnie dni karnawałowe (zwane ostatkami, mięsopustem lub kusakami) to czas szczególnie intensywnej zabawy i... obżarstwa, ponieważ później (od środy popielcowej) zaczyna się post
· podobnie, jak w okresie Bożego Narodzenia, tak i podczas ostatków dzieci lub dorośli chodzą z turoniem, śmiercią albo z bocianem (w Poznańskiem i okolicach Płocka), niedźwiedziem lub kurem (na Mazowszu), a na Kurpiach około północy w ostatni wtorek wjeżdża Zapust na drewnianym koniu i rozpędza biesiadników do domów, posypując ich popiołem
· najbardziej znany na świecie karnawał ma miejsce w Rio de Janeiro w Brazylii; w tym czasie na ulicach tańczy się sambę, ogląda barwne widowiska oraz pokazy tancerek i tancerzy na zmotoryzowanych platformach, a wszystko to odbywa się w świetle niezliczonych fajerwerków i przy dźwiękach muzyki; podczas karnawałowego szaleństwa w Rio de Janeiro bawi się na ulicach ponad 10 milionów ludzi, głównie turystów
· znane są również huczne obchody karnawału w Wenecji, Londynie, Niemczech i na Wyspach Kanaryjskich
· w Danii podczas karnawału (Fastelavn) dzieci rozbijają beczki z namalowanym kotem wypełnione po brzegi słodyczami
· Gdy w mięsopusty mrozy lub śniegi panują, wina i chleba mało obiecują.
· Boże Narodzenie nie obejdzie się bez strucli, zapusty bez pączków, Wielkanoc bez święconego, a święty Marcin bez gęsi.
· We wstępną środę [środę popielcową] zapuść brodę, a żurek staw na murek.
· Gdy w Popielec pogoda służy, suchą wiosnę wróży.
· Powiedział Bartek, że dziś tłusty czwartek, a Bartkowa uwierzyła, dobrych pączków nasmażyła.
WIELKANOC
· Wielkanoc obchodzi się w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca
· jest to święto ruchome: najwcześniej może wypaść 22 marca, najpóźniej zaś 25 kwietnia
· Wielkanoc jest poprzedzona 40 – dniowym Wielkim Postem
· jest to najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie
· w Polsce i w większości krajów Europy oprócz Wielkanocy (Niedzieli Wielkanocnej...
pele266