Fizjologia.doc

38. Układ przewodzący serca.

Serce otrzymuje bodźce do skurczów niezależnie od układu nerwowego. Pochodzą one z układu przewodzącego, znajdującego się w samym sercu. W zależności od właściwości, komórki mięśnia sercowego można podzielić na dwa rodzaje:

1.włókna czynnościowe – wykonujące właściwa pracę serca, jakim jest pompowanie krwi oraz

2. Włókna przewodzące – komórki Purkiniego, które wchodzą w skład węzłów , w których powstaje rytm serca, kierują tym rytmem, oraz tworzą drogi, po których rozchodzi się pobudzenie.

Węzeł zatokowo-przedsionkowy

Układ przewodzący składa się z kilku części. Najwyższe  jego piętro stanowi węzeł zatokowo-przedsionkowy(nodus sinoatrialis). Leży on w górnej ścianie prawego przedsionka. W węźle tym powstają bodźce, dzięki którym serce zdrowego człowieka pracuje w rytmie 60-80 uderzeń na minutę.

Węzeł przedsionkowo-komorowy(nodus atrioventricularis) leży zazwyczaj w dnie przedsionka prawego. Węzeł ten ma też zdolność  wytwarzania własnego pobudzenia, ale jego częstość jest o połowę mniejsza niż pochodząca z węzła zatokowo-przedsionkowego. W przypadku zaburzenia przewodzenia między tymi węzłami komory kurczą się dzięki automatyzmowi węzłowemu z częstością 40 uderzeń na min. Węzeł przedsionkowo-komorowy kieruje się ku przegrodzie błoniastej, przekształca się w pęczek przedsionkowo-komorowy (faciculus atrioventricularis), którego pień (truncus) przedostaje się otwór w szkielecie serca, łączy przedsionki z komorami.

Pęczek Hisa

Pęczek ten, pod względem czynnościowym jest kolejnym ośrodkiem układu przewodzącego i może również wytwarzać pobudzenie, ale o częstości 30 uderzeń na min. Pęczek Hisa w obrębie części błoniastej przegrody międzykomorowej dzieli się na dwie odnogi: prawą (crus dextr) i lewą (crus sin., które podążając ku dołowi obejmują część mięśniową przegrody międzykomorowej. Następnie, dzieląc się na wiele włókien Purkinjego wplatają się w mięśniówkę komór i mięśni brodawkowatych.

Patologia.

Układ przewodzący odgrywa ogromną rolę w pracy serca. Impuls przebiegający z węzła przedsionkowo-komorowego osiąga koniuszek serca i rozchodzi się po całej mięśniówce komór w ciągu 0,4 sek. W przypadku uszkodzenia węzła zatokowo-przedsionkowego zmienia się rytm serca i kurczy się ono rzadziej. Następstwem zaś uszkodzenia węzła przedsionkowo-komorowego jest tzw. blok serca, w którym zarówno przedsionki jak i komory kurczą się własnym rytmem. Zmiany te można zarejestrować w EKG.

39. Fala depolaryzacji biegnąca przez mięśniówkę przedsionków i komór powoduje ich skurcz, faza repolaryzacji poprzedza ich rozkurcz. Skurcz i rozkurcz zarówno przedsionków jak i komór powtarza się cyklicznie z częstością ok. 72 skurczów na minutę w spoczynku. Jeden cykl pracy serca trwa około 800 ms. Częstość akcji serca może zwolnić się w następstwie zwiększenia aktywności przywspółczulnej nerwu błędnego bądź poprzez osłabienie aktywności nerwów współczulnych. Podobnie częstość akcji serca ulega przyspieszeniu w wyniku zahamowania impulsacji nerwów błędnych lub pobudzenia nerwów współczulnych. Przedzwojowe neurony przywspółczulne zlokalizowane są w rdzeniu przedłużonym, natomiast neurony współczulne w rdzeniu kręgowym. Patrz też pkt. 38, 40.

40. Serce jest unerwione bezpośrednio przez obie części autonomicznego układu nerwowego (AUS): przywspółczulną i współczulną.

Unerwienie przywspółczulne serca, pochodzące od nerwów błędnych, obejmuje przedsionki, węzły: zatokowo-przedsionkowy, przedsionkowo-komorowy oraz począt-

kowe odcinki układu przewodzącego komór. Neurony pozazwojowe zlokalizowane są w tkankach serca i tworzą zwoje wewnątrzsercowe; włókna pozazwojowe tworzą sploty serca: powierzchniowy i głęboki. Acetylocholina wydzielana przez neurony pozazwojowe układu przywspółczulnego zmniejsza pobudliwość komórek, prowadząc do ich hiperpolaryzacji.

Nerwy współczulne i noradrenalina (będąca mediatorem w synapsach neuronów pozazwojowych) początkowo prowadzą do wzrostu pobudliwości komórek serca, po czym następuje okres zmniejszenia ich pobudliwości. Impulsy przedzwojowe powstają w dolnych segmentach szyjnych i górnych piersiowych. Synapsy z włóknami pozazwojowymi znajdują się głównie w zwoju gwiaździstym oraz w pierwszych 3 lub 4 zwojach piersiowych rdzenia kręgowego. Stymulacja prawego zwoju gwiaździstego, którego włókna unerwiają głównie

przedsionki i węzeł zatokowo-przedsionkowy, objawia się zazwyczaj przyspieszeniem akcji serca, z niewielkim wzrostem napięcia mięśnia. Stymulacja lewego zwoju

gwiaździstego, unerwiającego głównie komory, wywołuje nasilenie czynności skurczowej oraz niewielki wzrost częstości skurczów.

Czynniki zmieniające warunki hemodynamiczne

ustroju, a tym samym powodujące konieczność adaptacji, pochodzą zarówno ze środowiska zewnętrznego, jak i z wnętrza organizmu. Pierwsze z nich to najczęściej zmiany pozycji ciała i wysiłek fizyczny, drugie natomiast są związane z cyklem oddechowym, przesuwaniem się fali tętna (i — w mniejszym stopniu — z trawieniem). Czynniki zewnętrzne oddziałują najczęściej w sposób cykliczny, natomiast wewnętrzne mają w dużej mierze charakter okresowych fluktuacji, związanych z czynnością podstawowych układów ustroju.

Źródłem bodźców pochodzenia wewnętrznego są znajdujące się w licznych tkankach wyspecjalizowane receptory, kontrolujące ciśnienie krwi, napięcie sprężyste tkanek bądź też stężenie jonów wodorowych. Z punktu widzenia ważności dla utrzymania hemostazy układu krążenia należy wymienić w kolejności następujące ich rodzaje:

— baroreceptory nisko- i wysokociśnieniowe (pierwsze zlokalizowane są w żyłach głównych i prawym przedsionku serca, drugie zaś w łuku aorty i zatokach szyjnych)

— mechanoreceptory układu oddechowego oraz przedsionków i komór serca

— chemoreceptory pnia mózgu i znajdujące się w dorzeczu żyły wrotnej.

Receptory te stanowią początek aferentnych dróg, którymi odpowiednie impulsy przekazywane są do ośrodkowego układu nerwowego. Aktywność wspomnianych receptorów zmienia się cyklicznie wraz z cyklem zmian kontrolowanych parametrów, to jest ciśnienia

krwi, napięcia odpowiednich tkanek czy stężenia jonów wodorowych. W ślad za tym również cyklicznie zmienia się aktywność aferentnych neuronów błędnych i językowo-gardłowych, które są dośrodkowymi szlakami bodźców pochodzących z opisanych receptorów. Zgodnie z cyklicznie zmieniającą się aktywnością neuronów aferentnych obu części AUS również neurony eferentne wykazują fazowość swojej aktywności. Taką fazowością charakteryzuje się między innymi czynność zazwojowych neuronów przywspółczulnych i współczulnych, unerwiających węzeł zatokowy, co powoduje powstanie zatokowej zmienności rytmu serca. Zmienność rytmu serca, wywołana cyklicznymi wahaniami jednocześnie aktywności neuronów przywspółczulnych i współczulnych w węźle zatokowym (będącym jednym z efektorów dla unerwienia autonomicznego), jest wyrazem działania mechanizmów homeostatycznych ustroju, zmierzających do optymalnego przystosowania rytmu serca do stale zmieniających się parametrów hemodynamicznych.

41. Regulacja ciśnienia tętniczego.

Krew wywiera na ściany serca oraz naczyń krwionośnych ciśnienie hydrostatyczne, które mierzy się najczęściej na tętnicy ramieniowej za pomocą ciśnieniomierza. W warunkach spoczynku wynosi ono u człowieka dorosłego (20-25 lat) 120/70 mm Hg. Pierwsza liczba (120) to wartość ciśnienia skurczowego (panującego w tętnicy w czasie skurczu lewej komory). Druga liczba (70) to wartość ciśnienia rozkurczowego (panującego w tętnicy w czasie rozkurczu komór). Ciśnienie wzrasta z wiekiem, za górną granicę normy ciśnienia skurczowego uważa się 140 mm Hg a rozkurczowego 90 mm Hg. Czynniki emocjonalne oraz wysiłek fizyczny powodują wzrost ciśnienia tętniczego we krwi.

W warunkach fizjologicznych zmiany ciśnienia tętniczego i objętości krwi w naczyniach analizowane są przez baroreceptory (receptory odpowiedzialne za kontrolowanie ciśnienia krwi). Baroreceptory przekazują impulsy do układu współczulnego i przywspółczulnego przez co organizm uzyskuje kontrolę nad ciśnieniem krwi. Por. też z pkt. 40.

42. Regulacja częstości skurczów serca. Patrz pkt 38, 40.

43. Rodzaje i funkcje naczyń tętniczych: Funkcje, budowa: naczynia krwionośne doprowadzające w krążeniu wielkim nasyconą tlenem krew z serca do wszystkich tkanek i narządów ciała, a w krążeniu małym - odtlenowaną krew z serca do płuc; tętnice dzielimy na duże, średnie i małe (tętniczki), wykazujące pewne różnice w budowie ściany; generalnie ściana tętnicy składa się z 3 warstw: błony wewnętrznej, środkowej i zewnętrznej czyli przydanki; dzięki elementom sprężystym i mięśniowym tętnice utrzymują swe ściany w stanie niezbędnego napięcia oraz posiadają zdolność kurczenia i rozszerzania się, zapewniającą ciągły przepływ krwi. Poniżej omówione zostaną naczynia krwionośne.
Rodzaje:

TĘTNICE: Aorta (tętnica główna) jest największą tętnicą organizmu zaopatrującą poprzez swoje odgałęzienia cały ustrój w krew tętniczą bogatą w tlen. Kształt aorty przypomina laskę z zagiętą rączką. Wychodzi ona z lewej komory serca kierując się ku górze (część wstępująca), następnie zaś zagina się (łuk aorty) i zstępuje w dół (część zstępująca). Aorta zstępująca przebiega przez klatkę piersiową (aorta piersiowa), przechodzi przez rozwór przepony i dalej biegnie przez jamę brzuszną (aorta brzuszna). Na wysokości trzonu IV kręgu lędźwiowego dzieli się na dwie duże tętnice biodrowe. Od łuku aorty odchodzą ku górze trzy tętnice:
    1. tętnica bezimienna, która dzieli się na tętnicę podobojczykową prawą i tętnicę szyjną wspólną prawą;
    2. tętnica szyjna wspólna lewa;
    3. tętnica podobojczykowa lewa.
    TĘTNICA SZYJNA WSPÓLNA biegnie na bocznej stronie szyi ku górze i na wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowej dzieli się na: tętnicę szyjną zewnętrzną zaopatrującą w krew zewnętrzną powierzchnię głowy i szyi oraz na tętnicę szyjną wewnętrzną doprowadzającą krew do mózgowia i oka.
    TĘTNICA PODOBOJCZYKOWA przebiega między obojczykiem a pierwszym żebrem, po czym przechodzi na ramię - przedłużenie jej nosi nazwę tętnicy ramiennej - na tej właśnie tętnicy (na ramieniu) mierzy się ciśnienie krwi. W okolicy łokcia tętnica ramienna dzieli się na: tętnicę promieniową (na której zazwyczaj bada się puls) i na tętnicę łokciową.
    Od aorty piersiowej odchodzą tętnice międzyżebrowe.
    Rozgałęzienia aorty brzusznej zaopatrują w krew narządy jamy brzusznej: żołądek, jelita, wątrobę, śledzionę, a także nerki, nadnercza, gruczoły płciowe. Aorta brzuszna dzieli się ostatecznie na dwie tętnice biodrowe: tętnicę biodrową lewą i tętnicę biodrową prawą.
    Każda z nich rozgałęzia się z kolei na: tętnicę biodrową wewnętrzną i  tętnicę biodrową zewnętrzną.
    Tętnica biodrowa wewnętrzna zaopatruje w krew narządy miednicy (pęcherz, wewnętrzne narządy płciowe), tętnica biodrowa zewnętrzna przechodzi na udo jako tętnica udowa zaopatrująca w krew mięśnie uda, a w okolicy podkolanowej dzieli się na tętnicę piszczelową przednią i tętnicę piszczelową tylną, których dalsze rozgałęzienia doprowadzają krew do podudzia i stopy.
 

44. Kapilary i zjawiska kapilarne – krążenie kapilarne.

NACZYNIA WŁOSOWATE - gęsta sieć drobniutkich naczyń (zwanych też kapilarnymi- definicja kapilar poniżej) między systemem naczyń tętniczych i żylnych, które łączą tętnice z żyłami. Tętnice i żyły służą głównie do przenoszenia krwi, natomiast naczynia włosowate pełnią bardzo ważną rolę w przemianie materii. Oplatają one wszystkie tkanki, a poszczególne naczynia włosowate przechodzą obok każdej komórki. Są to naczynka o średnicy ok. 8 mm, a ich sumaryczna długość w dojrzałym organizmie ludzkim dochodzi do 100 tysięcy kilometrów. Przez cienkie ścianki tych naczynek łatwo przenikają cząsteczki wody, jony, a nawet cząsteczki niektórych białek. Tą drogą wywędrowują z krwi do tkanek oraz przechodzą z tkanek do krwi krwinki białe, czyli leukocyty. Naczynia włosowate stanowią jedyną drogę przenikania do krwi witamin, składników odżywczych i większości cząstek hormonalnych oraz drogę wymiany gazowej między krwią a komórkami. Przez ściany naczyń włosowatych przenika do krwi dwutlenek węgla i inne produkty wyrzucane przez komórki do płynu tkankowego.

Czym jest kapilara – bardzo cienka rurka, tak cienka, że praktycznie cała ciecz przepływająca przez nią znajduje się w polu oddziaływania sił związanych jej ściankami i cieczy bezpośrednio przylegającej do ścianek, w wyniku czego prędkość poruszania się cząsteczek silnie zależy od odległości od ścianek.

Dokładne określenie od jakiej średnicy wewnętrznej można uznać daną rurkę za kapilarną jest kwestią umowną i zazwyczaj przyjmuje się, że mamy do czynienia z kapilarą w momencie gdy zaczynają wewnątrz niej zachodzić zjawiska typowe dla przepływu kapilarnego (zjawiska kapilarne). Zalicza się do nich:

Przepływ niezgodny z prawem Bernoulliego - w kapilarach o odpowiedniej powierzchni ciecz może nawet "płynąć do góry" mimo braku, a nawet wbrew ciśnieniu hydrostatycznemu - wynika to faktu, że w kapilarach górę biorą oddziaływania cieczy z powierzchnią rurki a nie zjawiska zachodzące w samej cieczy.

Powstawanie zjawiska kondensacji kapilarnej - które ma dokładnie to samo podłoże co zjawisko przepływu niezgodnego z prawem Bernoulliego

Zjawiska kapilarne zachodzą nie tylko w rurkach ale także w bardzo małych porach oraz odpowiednio cienkich szczelinach. Dzięki zjawisku przepływu kapilarnego woda w roślinach może być transportowana na wysokość powyżej 10 m (wysokość słupa wody odpowiadająca ciśnieniu atmosferycznemu na poziomie morza), a krew poprzez naczynia włosowate (zwane też kapilarnymi) dociera do najodleglejszych tkanek bez konieczności stosowania bardzo wysokich ciśnień.

45. Żyły – rodzaje – budowa i funkcje

ŻYŁY: wszystkie naczynia krwionośne prowadzące krew do serca bez względu na to czy jest to krew natlenowana (tętnicza) czy odtlenowana (żylna). Naczynia żylne mają cienką warstwę mięśniówki gładkiej, ściany wiotkie, mogą posiadać zastawki zapobiegające cofaniu się krwi. Prowadzą krew z obwodu do serca. Zależnie od tego gdzie żyły prowadzą krew ma ona różny kolor. Jeżeli z obwodu do serca, do przedsionka prawego prawej komory - krew jest ciemnowiśniowa. Wynika to z tego, że jest ona pozbawiona tlenu oraz bogata w produkty przemiany materii. W żyłach idących od płuc ku przedsionkowi lewemu - krew jest jasnoczerwona, mocno natlenowana.

Budowa: Błona zewnętrzna- warstwa mięśniowa- śródbłonek.

Podział: (ogólny: żyły głębokie i powierzchowne)

 Żyła główna górna (vena cava superior) zbiera krew z górnej części ciała, z tych samych okolic, które są zaopatrywane w krew przez tętnice odchodzące od łuku aorty. Do żyły głównej górnej uchodzą dwie żyły bezimienne powstające z połączenia żyły szyjnej wewnętrznej zbierającej krew z głowy i żyły podobojczykowej.
    W kończynie górnej znajdują się też żyły powierzchniowe podskórne. Do żył tych wstrzykuje się chorym niektóre lekarstwa (iniekcje dożylne).
    Żyła główna dolna (vena cava inferior) odprowadza krew z dolnej części ciała do serca. Jest to największa żyła w ustroju. Znajduje się po prawej stronie kręgosłupa, a rozpoczyna się na wysokości IV kręgu lędźwiowego powstając z połączenia dwóch żył biodrowych. Biegnie w górę przechodząc przez rozwór w przeponie do klatki piersiowej. Uchodzi ostatecznie do prawego przedsionka serca. Uchodzą do niej żyły nerkowe, nadnerczowe, nasienne i wątrobowe. Żyły wątrobowe odprowadzają pośrednio krew żylną jelit, która przez żyłę wrotną wpada do wątroby.
    Przebieg żył: biodrowej wewnętrznej i biodrowej zewnętrznej jest podobny do przebiegu odpowiednich - jednoimiennych - tętnic. W kończynach dolnych znajdują się także żyły podskórne, które ulegają niekiedy znacznemu rozszerzeniu - mówimy wówczas o żylakach.
 

46. Anastomozy tętniczo – żylne

Anastomoza – łączy tętnicę z żyłą bezpośrednio, z pominięciem występującej zwykle między nimi sieci naczyń włosowatych , aby ograniczyć starty ciepła organizmu. U człowieka występuje takie połączenie, np. między naczyniami wieńcowymi serca, w skórze palców, czy też w obrębie warg.