KRYMINOLOGIA- wyklady Jaroch.doc

KRYMINOLOGIA:- wykłady 2012/2013 UWM  dr Jaroch

Wpływ na to czy popełnimy przestępstwo mają:

1) osobowość

2) stan psychiczny

3) sytuacja/okoliczności

Źródła:

1) Czynniki endogenne (zew.)

2) Czynniki biopsychologiczne

KRYMINOLOGIA – to nauka o przestępstwie

                            - nauka empiryczna, korzysta z metod innych dyscyplin naukowych

                               np. medycyny, socjologii, psychologii, ekonomii.

LOMBROZO – skatalogował budowę anatomiczną ciała człowieka – i jaką mają sprawcy poszczególnych przestępstw. Twórca koncepcji „zbrodniarza z urodzenia” – wskazywał 5 cech z okolicy czaszki.

Powstanie i rozwój kryminologii:

- XIX w. – szkoła pozytywna prawa karnego

- nurt pro-europejski, czynniki determinujące sprawcy- resocjalizacja

Przeciwstawny – nurt neoklasyczny (klasyczny) – srogie karanie sprawców – efekt odstraszający ma wywrzeć.

- Istnieją źródła wskazujące na wcześniejsze (XVIII w.) że już były początki kryminologii:

ü      Antropologia kryminalna – Lombrozo

ü      Socjologia kryminalna

ü      Psychologia kryminalna

- powszechnie jednak przyjęcie nazwy – kryminologia nastąpiło dopiero około połowy XX wieku

- w europie kryminologią zajmują się głównie prawnicy, w USA jest uprawiana przez socjologów.

KRYMINOLOGIA- od początku swego powstania zajmuje się zjawiskiem przestępstwa. Do jej przedmiotów można zaliczyć: przestępstwo, przestępcę, formy objawowe tj. dynamikę i strukturę przestępczości, geografię kryminalną. Ponadto badania nad ustalaniem przyczyn przestępczości oraz przyczyn następnych zjawisk społecznych.

è    Szczególne znaczenie w jej zakresie odgrywają zjawiska patologii społecznej, które stanowią istotny czynnik kryminogenny (m.in. narkomania, prostytucja).

è    Wynika to z przemienności zachowań, które w zależności od stosowania odpowiedniej polityki karnej Państwa mogą być uznane za przestępstwo (kryminologia).

Podstawowe definicje kryminologii:

1)     Wg Leszka Lornela:

              - w ścisłym znaczeniu: nauka o czynniku genetycznym przestępstwa,

              - w znaczeniu szerokim: nauka o czynniku genetycznym przestępstwa, o  różnorodnych               formach i objawach przestępczości oraz o strukturach i dynamice kryminalnej.

2)     Wg Leona Tyszkiewicz:

- Kryminologia jest nauką, która wszechstronnie bada: przestępstwo, przestępczość, przestępcę oraz funkcjonowanie środków przeciwdziałania przestępczości,

- wszechstronnie tzn. w różnych aspektach: prawnym, kryminalistycznym, psychologicznym, socjologicznym, statystycznym.

3)     Wg Brunona Hołysta:

- Kryminologia jest nauką o przestępstwie i przestępcy, objawach i przyczynach przestępczości i innych z nią związanych zjawiskach społecznej oraz o ich zapobieganiu, a także funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej.

4)     Wg j. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski:

              - Kryminologia to nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem               całościowej               wiedzy na temat przestępstwa jako pewnej szczególnej formy               zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, a także               osoby sprawcy przestępstwa, jak również ofiary przestępstwa, a także instytucji i               mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i               zwalczania przestępczości.

KLUCZOWE TERMINY:

- Przestępstwo jako pewna forma zachowania dewiacyjnego

- Przestępczość jako pewne zjawisko społeczne

PRZEDMIOT BADAŃ KRYMINOLOGICZNYCH:

- przestępstwo jako pewna kategoria społeczna

- przestępczość jako zjawisko społeczne

- osoba sprawcy przestępstwa

- ofiara przestępstwa

- kontrola społeczna i reakcja na przestępstwo

PRZEDMIOT BADAŃ KRYMINOLOGICZNYCH:

1) przestępstwo jako pewna kategoria społeczna

2) przestępczość jako zjawisko społeczne

3) osoba sprawcy przestępstwa

4) ofiara przestępstwa

5) kontrola społeczna i reakcja na przestępczość

PRZESTĘPSTWO - kryminologię interesuje poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o społeczną istotę przestępstwa jako zachowania, które narusza pewien rodzaj norm społecznych.

Pytanie jakie stawia kryminologia: czym jest przestępstwo, czym przestępstwo odróżnia się od innych zachowań człowieka, czy pojęcie przestępstwa ma charakter stały czy zmienny w czasie i przestrzeni, czy przestępstwo jest kategorią normatywną.

PRZESTĘPCZOŚĆ- jako przedmiot badań kryminologii interesuje opis przestępczości jako zjawiska społecznego czyli chodzi o określenie rozmiarów przestępczości (ile zdarzeń określanych jako przestępstwa ma miejsce w danej społeczności w danym przedziale czasu) chodzi tu o nasilenie przestępczości, określenie dynamiki i struktury przestępczości.

SPRAWCA PRZESTĘPSTWA- pytaniem zasadniczym jest pytanie etiologiczne, dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie?

- Sprawcą jako przedmiot badań zainteresował się C. Lombroso w II połowie XIX w.

- Tutaj: osobowość sprawcy, wiek, stan zdrowia, motywy, pobudki działania, sytuacja rodzinna, majątkowa, poziom wykształcenia itp.

OFIARA PRZESTĘPSTWA- po II wojnie światowej wyodrębniona została dyscyplina o samodzielnym przedmiocie zainteresowania zwanym- wiktymologią (od słowa victina i logos - ofiara i nauka), która w szerokim zakresie podchodzi do problematyki pokrzywdzenia.

- Kryminologię interesuje zagadnienie pokrzywdzenia przestępstwem (wiktymologia kryminalna- rola ofiary w genezie, problem wiktymologiczny, zapobieganie).

KONTROLA SPOŁECZNA I REAKCJA NA PRZESTĘPCZOŚĆ- problematyka instytucji i mechanizmów kontrolnych jakie tworzą społeczeństwa w celu przeciwdziałania przestępczości (dotyczy zapobiegania i zwalczania); głównym nurtem zainteresowania jest badanie praktyki funkcjonowania instytucji wymiaru sprawiedliwości  ścigania i innych.

- Właściwa organizacja tego systemu zapewnia odpowiednie kontrole przestępczości.

DZIAŁY KRYMINOLOGII:

Wg B. Hołysta- ze względu na finalny cel kryminalny, którym jest zapobieganie przestępczości, można wyróżnić działy:

1) Symptomatologia kryminalna/fenomenologia

2) etiologia kryminalna

3) profilaktyka kryminalna

4) funkcjonowanie systemu sprawiedliwości

FENOMENOLOGIA/SYMPTOMATOLOGIA KRYMINALNA- zajmuje się formami objawowymi przestępczości, jest ukierunkowana na sporządzenie opisu zjawisk przestępczych.

Do przedmiotowego opisu zaliczamy:

·         Strukturę przestępczości- ze względu na rodzaj popełnianych przestępstw, wskazując jednocześnie jak w ogólnej liczbie zachowań przestępczych charakteryzuje się poszczególne kategorie przestępstw.

·         Dynamika przestępczości- tempo, kierunek zmian, rozmiary, nasilenie przestępczości.

·         Mechanizmy przestępczego działania i sposoby popełniania przestępstw- tj. formy i metody przestępstw spowodowanej działaniem sprawcy, faktyczne.

·         Geografia kryminalna- to opis terytorialny rozszerzenia przestępczości z uwzględnieniem zróżnicowanych kryteriów.

·         Niektóre elementy organizacji świata przestępczego, jak: sposoby porozumiewania się sprawców przestępstwa, używanie pseudonimów.

ETIOLOGIA KRYMINALNA- koncentruje uwagę na badaniach czynników przyczynowych przestępczości, zajmuje się badaniem przyczyn występowania przestępczości, czyli chodzi o konkretne poszukiwania i analizę czynników. Analiza przyczyn obejmuje także budowę osobowości przestępcy i ma na celu wyciąganie wniosków odnośnie indywidualnych czynników deterministycznych zachowania przestępczego konkretnego sprawcy.

- Zdaniem B. Hołysta- dla pełnego naświetlenia problematyki etiologii kryminalnej wydaje się słuszne włączenie do zakresu rozważań również zagadnień dotyczących motywacyjnego uwarunkowania czynu przestępczego.

Badanie obejmuje zatem:

ü      Osobowość sprawcy

ü      Motywy i pobudki działania

ü      Sytuację rodzinną, majątkową, poziom wykształcenia.

W ten sposób uzyskuje się całokształt cech statycznych i dynamicznych, które sprawiają, że konkretna osoba popełnia przestępstwo.

2 nurty:

1) Kierunek biopsychologiczny- w którym endogenne

2) kierunek socjologiczny - w którym przyczyn upatruje się w wadliwie funkcjonującej strukturze społecznej, do tych uwarunkowań można zaliczyć procesy społeczno-ekonomiczne (bezrobocie, niewydolność wychowawczą, negatywnie wpływająca grupa rówieśnicza).

3) Profilaktyka kryminalna- dział zajmujący się .............. metod i środków zapobiegania przestępstwom, ..... których są działem ogólnopo..... charakterze; ekonomiczne, społeczne, wychowawcze itp. oraz działania organów państwowych w tym sądów, prokuratury i poszczególnych obywateli.

4) Właściwa organizacja tego systemu umożliwia odpowiednie kontrolowanie przestępczości, co związane jest z polityką karną państwa, czyli działalności polegającej na staraniu i skuteczności systemu, środkach karnych i poza-karnych.

KRYMINOLOGIA A KRYMINALISTYKA- są to 2 odrębne dyscypliny, zajmujące się innym zagadnieniem i spełniające odmienne funkcje.

KRYMINALISTYKA- jest nauką zajmującą się przede wszystkim opracowaniem metod i sposobów wykrywania przestępstw i ich sprawców oraz dowodzeniu tych przestępstw w sądzie.

Kryminalistyka podobnie jak medycyna sądowa, psychiatria i psychologia sądowa spełnia rolę usługową w procesie karnym w zakresie ustalania prawdy materialnej.

Poza specyficznymi dla kryminalistyki działaniami takimi jak taktyka kryminalistyczna .........

Jest rzeczą oczywistą, że pewne części wiedzy kryminalistycznej i kryminologicznej szczególnie w obszarze fenomenologii przestępczości pokrywa się (np. sposoby działania sprawców). W tym sensie kryminalistyka wkracza w obszary badawcze, którymi zajmuje się kryminologia.

PARADYGMATY/GŁÓWNE NURTY KRYMINOLOGII:

3 podstawowe:

1. Kryminologia klasyczna

2. Kryminologia pozytywistyczna

3. Kryminologia antynaturalistyczna

4. Kryminologia neoklasyczna

àKolejność odpowiada chronologii ich pojawienia się w nauce, co nie oznacza, że pojawienie się jednej wypierało całkowicie poprzednie.

- Wiek XVIII i początek XIX zdominowane przez paradygmat klasyczny.

- Druga połowa XIX wieku i pierwsza XX w - kryminologia pozytywistyczna.

- Lata 60 i 70 XX w. Przyniosły dynamiczny rozwój nurtu antynaturalistycznego, a także renesans myślenia klasycznego.

We współczesnej kryminologii współistnieją poszczególne nurty, a być może zaczęła się synteza pewnych ich elementów.

KRYMINOLOGIA KLASYCZNA- to nurt określany mianem szkoły klasycznej prawa karnego. Do głównych tworów zalicza się:

- Cesare Beccaria, autor „O przestępstwach i karach” 1764r.

- Jeremy  Bentham

- Immanuel Kant

- Anselm Feuerbach

Powstanie i rozwój kryminologii jako odrębnej dyscypliny umiejscowione jest w połowie XVIIIw.

Powstanie kryminologii łączone jest z powstaniem tzw. szkoły pozytywnej prawa karnego.

W związku z tym, że szkoła klasyczna prawa karnego, jej koncepcje prawno karne i kryminalistyczny charakter, ujęcie co do powstania kryminologii w połowie XIX w jest podwo........(str.630) i przerwane 100 lat wcześniej (połowa wieku XVIII).

Szkoła klasyczna prawa karnego uchodzi za nurt o charakterze prawno karnym, co najwyżej kryminologicznym, który położył ogromne zasługi dla stworzenia podstaw nowoczesnych zasad odpowiedzialności karnej i nowoczesnej problematyki karnej.

Nie dopatrzono się w niej istotnych treści, które dzisiaj określamy mianem kryminologicznych.

Koncepcje tej szkoły stworzonych jakieś pewne koncepcje sprawcy przestępstwa i społecznej reakcji na jego czyn.

Założenia: Zgodnie z założeniami szkoły klasycznej, każdy człowiek, w tym także sprawcy przestępstw są przede wszystkim jednostkami racjonalnymi tzn. w sposób świadomy wybierają pomiędzy różnymi alternatywami postępowania.

Każdy człowiek jest równocześnie jednostką wolną wybierającą w nieskrępowany sposób pomiędzy różnymi alternatywnymi postępowaniami.

Szkoła klasyczna opiera się więc na indeterministycznej koncepcji człowieka, a tym samym sprawcy przestępstwa.

INTERMINIZM- doktryna filozoficzna przeciwstawna determinizmowi, głoszą, że nie istnieją żadne ogólne prawa ani powszechne prawidłowości determinujące rozwój świata, w etyce- uznają wolność woli jaka jest niezależna od czynników zewnętrznych.

W konsekwencji oznacza to, że przestępca to zupełnie normalna, nie różniąca się niczym od wszystkich ludzi jednostka, która w świadomy sposób wybrała zachowanie przestępcze: w takiej sytuacji wszyscy jesteśmy potencjalnymi przestępcami i każdy człowiek jest w jednakowym stopniu zdolny do popełnienia przestępstwa.

Pesymistyczna wizja natury ludzkiej:

- szkoła klasyczna przyjmuje takie założenie, iż każdy człowiek jest nie tylko zdolny, ale i skłonny do popełniania przestępstwa,

- przyjmując pesymistyczną wizję natury ludzkiej zakładającą, iż człowiek jest ze swojej natury istotą złą.

- Nawiązując do koncepcji społecznej szkoła klasyczna stoi na stanowisku, że bez prawa karnego, bez groźby ukarania niemożliwe byłoby istnienie społeczeństwa.

- Utrzymanie złej natury ludzkiej w ryzach możliwe jest dzięki temu, iż człowiek kieruje się pradawną chęcią uniknięcia bólu i cierpienia, a uzyskiwania przyjemności.

-W myśl takiej hedonistycznej koncepcji człowieka rozwijanej przede wszystkim przez Jeremy-ego Bentham-a człowiek jest istotą, której zachowania mogą być manipulowane za pomocą obawy przed karą.

Kwestia odpowiedzialności:

- ponieważ człowiek jest racjonalny i wolny, jest również odpowiedzialny za swoje postępowanie. Prowadzi to wprost do absolutnej koncepcji kary, która ma wymiar i sens przede wszystkim empiryczny i stanowi odpłatę za wyrządzone zło.

- W sferze kryminologicznej konsekwencją powyższych założeń była koncepcja prawa karnego czynu- podstawą wymiaru kary ma być przede wszystkim to co sprawca uczynił, odpłata za wyrządzone zło, a więc przesłanki odnoszące się do przeszłości. Kara uzyskuje w takim wyniku pewien wymiar pragmatyczny, nie(?) powstrzymywać ukaranego i innych przed popełnieniem przestępstw, w czym tkwi związek celowej koncepcji kary, mającej .................. .

KRYMINOLOGIA POZYTYWISTYCZNA- powstanie nurtu pozytywistycznego łączy się z powstaniem w II połowie XIX w z tzw. szkołą pozytywnego prawa karnego, reprezentowana przede wszystkim przez:

- Cesare Lombroso

- Enrico Ferrego

- Rafaele Gerofalo

przy czym szczególną rolę przypisuje się Cesare Lombroso. W dziale „Człowiek-zbrodniarz” w stosunku do antropologii, jurysdykcji i dyscypliny (1876r.) Lombroso zarysował słynną koncepcję urodzonego przestępcy.

Założenia:

1) scjentyzm- przekonanie, iż prowadzi i w pełni uzasadnia teorię o rzeczywistości poza uzyskaną tylko przez poznanie nauk. Kult nauki, wiara w nieograniczone możliwości i wykorzystanie nauki dla dobra ludzkości.

2) naturalizm metodologiczny- przekonanie …………….. nauk społecznych na wzór systemu.

3) deterministyczna koncepcja człowieka i sprawcy przestępstwa- ponieważ wszelkie zdarzenia w świecie przyrody mają swoje określone przyczyny, także przyczyny musi mieć także zachowanie człowieka, w tym szczególny rodzaj zachowania jakim jest zachowanie przestępcze.

Kryminologia pozytywistyczna- to przede wszystkim nauka o przyczynach przestępstwa tj. etiologia przestępczości, a jej podstawowym pytaniem, które zadaje Lombroso : Dlaczego jedni popełniają przestępstwa, a inni nie? Odpowiedź na tak postawione pytanie zwane czasem lombrozjańskim, sprowadza się do tego, iż sprawca przestępstw różni się w jakiś sposób od innych ludzi, jest odmieńcem.

Sprawcy przestępstw to szczególna kategoria osób wyróżniających się szczególną cechą. Przyczyny zachowania przestępczego.

Cechą kryminologii pozytywistycznej jest koncentracja na osobie sprawcy jako podstawowym przedmiotem badania. Kryminologię pozytywistyczną można określić jako określenie na sprawcy.

POZYTYWIZM – (poza koncepcją…………..) opiera się na optymistycznej wizji natury człowieka. Opiera się na twierdzeniu, że większość ludzi jest z natury skłonna do dobra i konformizmu, natomiast żeby popełnić przestępstwo należy posiadać pewne szczególne właściwości.

Przestępcy to jedynie dotknięta specyficznymi „wadami” mniejszość każdego społeczeństwa.

…………………………………, który jest k……………. założenia o odmianie sprawcy.

Jeżeli odmiana sprawcy jest przyczyną jego zachowań przestępczych to najprostszym sposobem ich likwidacji jest likwidacja owej odmienności.

- ………… środków walk z przestępczością muszą sięgać …………..przyczyn przestępczości.

- Rzeczywisty wpływ na rozwój przestępczości ………….gdy nauczymy się redukować jego przyczyny.

Stanowiska takie powodują cały szereg konfliktów z …………… ………………….

- Pozytywizm prawa karnego jest prawem karnym sprawcy, a kara czy inne rzadko mogą być dostosowane do tego kim sprawca jest, a nie do tego co zrobił.

Kara ma mieć celowy charakter, ma być karą prewencyjną wyrażoną ze względu na …………. .

Ostatnią cechą kryminologii pozytywistycznej związanej jest ściśle z kolejną wielką kontrowersją socjologiczną, a mianowicie ze sporem o naturę ładu społecznego czy też zasady organizacji społeczeństwa,

- Czy ład społeczny i istnienie społeczeństw jest warunkiem istnienia pewnych immanentnych sił dośrodkowych, szerokiego komentarz w ramach którego przeważająca większość społeczeństwo dobrowolnie akceptuje jego istnienie,

- Czy też w każdym społeczeństwie istnieją zawsze potężne siły odśrodkowe, tak, że jest ono targane nieustannym wewnętrznym konfliktem grożącym w każdej chwili jego destrukcją.

...