Znaczenie preparatów roślinnych dla wątroby.pdf

Preparaty roślinne

i ich znaczenie

dla wątroby

Janusz Ciok

Składniki ziołowe są stosowane od tysięcy lat dla utrzymania

zdrowia lub jego poprawy. Istnieją udokumentowane wiado-

mości, że w Chinach i Indiach były już zażywane co najmniej

4 tysiące lat temu. Wówczas to pojawiły się receptury specjal-

nie dla leczenia chorób wątroby.

Preparaty roślinne są popularne na całym świecie w le-

czeniu chorób wątroby lub poprawy jej funkcjonowania.

Ale należy podkreślić, że nie zostały one oficjalnie zaak-

ceptowane przez międzynarodowe towarzystwa naukowe.

Wpływa na ten fakt wiele przyczyn, do których należy mię-

dzy innymi: niepełna standaryzacja składników roślinnych

w oferowanych preparatach oraz trudności w identyfikowa-

niu ich aktywnych składników. Niewiele danych pochodzi

z randomizowanych badań klinicznych i niewiele wiadomo

o aspektach toksykologicznych stosowania tych leków.

Na rynku polskim i międzynarodowym dostępnych jest wiele

preparatów przeznaczonych do leczenia czy zapobiegania cho-

robom wątroby lub dla zapewnienia jej prawidłowej pracy. Nie-

884

które są zarejestrowane jako leki roślinne, ale wiele preparatów

klasyﬁ kuje się jako suplementy diety.

Najbardziej popularnymi preparatami ziołowymi są specy-

ﬁ ki pochodzące z następujących gatunków roślin: liściokwiat

( Phyllanthus speciosus) , ostropest plamisty ( Sylibum maria-

num) , lukrecja ( Glycyrrhiza glabra ) oraz kilka mieszanek zio-

łowych.

W niniejszym rozdziale omówiono tylko te składniki, które

mogą wpływać na funkcje komórek wątroby. Natomiast pomi-

nięto suplementy o innym oddziaływaniu, w tym składniki ma-

jące przede wszystkim działanie żółciotwórcze i żółciopędne.

Preparaty ziołowe

Ostropest ( Sylibum marianum ) jest najlepiej poznaną rośliną

stosowaną w zaburzeniach funkcji wątroby. Już Pliniusz Starszy

w 77 r. n.e. pisał, że ostropest jest „wyśmienitym remedium dla

pobudzania wydzielania żółci”. W XVII wieku Culpeper opi-

sywał jego skuteczność w usuwaniu przeszkód w pracy wątroby

i śledziony. Ostropest rośnie na terenie południowej Europy,

jest rośliną jedno- lub dwuletnią. W przeszłości jego młode li-

ście były traktowane jako żywność. Owoce ostropestu bywają

stosowane do produkcji herbat ziołowych.

Aktywnym składnikiem ostropestu jest lipoﬁ lny ekstrakt

otrzymany z ziaren rośliny, na który składają się trzy substancje

należące do grupy ﬂ awonolignin, noszące nazwę sylimaryny . Są

to sylibilina (ok. 50%), sylichristyna (ok. 25%) oraz sylidiani-

na (ok. 25%). Z rośliny wyekstrahowano również wiele innych

składników, w tym kwercetynę, sylimoninę, sylandrynę, 3-deok-

syﬂ awony, β-sitosterol, apigeninę, taksyfolinę oraz izosylibinę.

Około 20–30% składu stanowią białka i oleje roślinne. Najwięk-

885

sze ilości sylimaryny znajdują się w owocach rośliny, ale znaczną

jej zawartość stwierdza się również w liściach i nasionach.

Terminów ostropest i sylimaryna często używa się zamiennie.

Sylimaryna nie rozpuszcza się w wodzie, jest stosowana doust-

nie, zwykle w postaci kapsułek zawierających wystandaryzo-

waną ilość czynnego składnika, zazwyczaj 70–80%. W jelitach

wchłania się od 23 do 47% podanej dawki. Wydalana jest głów-

nie z żółcią, ale w niewielkich ilościach również przez nerki.

Sylimaryna posiada silne własności antyoksydacyjne , a za-

tem zmniejsza wytwarzanie wolnych rodników tlenowych oraz

peroksydację lipidów. Wykazano, że wpływa na spowolnienie

procesu włóknienia wątroby . Przez blokowanie wiązania się

wielu toksyn z receptorami zlokalizowanymi w błonie komór-

kowej hepatocytów ma działanie antytoksyczne . W badaniach

prowadzonych na zwierzątach laboratoryjnych stwierdzono, że

sylimaryna zmniejsza uszkodzenie wątroby po ekspozycji na ta-

kie szkodliwe czynniki, jak czterochlorek węgla, acetaminofen,

przeładowanie żelazem, niedotlenienie oraz zatrucie mucho-

morem sromotnikowym ( Amanita phalloides ).

Sylimaryna hamuje aktywację TNF-α i zmniejsza nasilenie

efektu cytotoksycznego indukowanego przez TNF-α, co może

być istotne w leczeniu choroby alkoholowej wątroby, niealko-

holowym stłuszczeniu wątroby i toksycznym uszkodzeniu wą-

troby. W badaniach laboratoryjnych sylimaryna chroni wątrobę

przed uszkodzeniem wywołanym mechanizmami związanymi

z aktywacją limfocytów T i zwiększa wydzielanie interleukiny-

-10, która jest cytokiną przeciwzapalną. Zmniejsza transforma-

cję komórek gwiaździstych w ﬁ broblasty, co może przyczyniać

się do hamowania włóknienia wątroby.

Wyniki kilku badań sugerują, że sylimaryna ma działanie

przeciwzapalne. Reguluje wydzielanie takich mediatorów reak-

cji zapalnej, jak interleukina-6, i antagonista-5 receptora inter-

886

leukiny-1. Zwiększa proliferację limfocytów i wydzielanie inter-

feronu gamma oraz interleukiny-4 w sposób zależny liniowo od

zastosowanej dawki.

W praktyce klinicznej sylimaryna bywa stosowana

przede wszystkim w leczeniu alkoholowego uszkodzenia

wątroby, uszkodzenia wywołanego przez inne substancje

toksyczne oraz w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby.

Niestety, odczuwa się brak klinicznych badań kontrolowa-

nych z odpowiednio dużą liczbą badanych osób. Korzystny

efekt sylimaryny stwierdzono przy jej stosowaniu przez śred-

nio 41 miesięcy w dawce 3 × 140 mg/d u chorych z etanolową

marskością wątroby, zwłaszcza we wczesnym stadium choroby.

Natomiast w innym badaniu, w którym u 200 chorych z alko-

holową marskością wątroby stosowano 3 × dziennie 150 mg

sylimaryny (niektórzy mieli ponadto wirusowe zapalenie wą-

troby typu C), nie wykazano żadnej poprawy. Wskazuje się,

że dotychczas przeprowadzone badania miały poważne man-

kamenty, na przykład dużą liczbę chorych, którzy nie dotrwali

do końca badania lub mieli przerwy w przyjmowaniu leku. Nie

prowadzono dotychczas prac, które oceniałyby, czy stosowa-

nie sylimaryny zmniejsza toksyczny wpływ etanolu na wątrobę

u osób nadużywających alkoholu.

Wyniki badań in vitro oraz badań prowadzonych na zwierzę-

tach laboratoryjnych przemawiają za możliwym działaniem syli-

maryny w zmniejszaniu ryzyka powstawania niektórych chorób

nowotworowych, w tym raka piersi, raka prostaty, raka skóry,

raka jelita grubego i raka pęcherza moczowego. Obecnie trwa-

ją badania kliniczne, które, jak należy się spodziewać, przyniosą

więcej informacji na temat praktycznego znaczenia tego efektu.

887

Badano również działanie sylimaryny w leczeniu zatrucia mu-

chomorem sromotnikowym. Muchomor sromotnikowy zawiera

dwa rodzaje toksyn: fallotoksyny (falloidyna, falloina, fallizyna,

fallicydyna) oraz amatoksyny (amanityna, amanina, amanullina).

Główną toksyną odpowiedzialną za zatrucie organizmu po spoży-

ciu muchomora sromotnikowego jest amanityna. W ciągu 5–12 go-

dzin po zjedzeniu muchomora dochodzi do nudności i wymiotów

oraz gwałtownej biegunki, co może prowadzić do odwodnienia, hi-

powolemii i hipoglikemii. Sylimaryna hamuje wiązanie toksyn mu-

chomora z receptorami błony komórkowej hepatocytów i przery-

wa jelitowo-wątrobowe krążenie toksyn. Zastosowanie sylimaryny

w leczeniu zatrucia u ludzi było wielokrotnie opisywane, ale należy

przyznać, że najobszerniejszy opublikowany materiał dotyczył za-

ledwie 18 chorych. Efekty są trudne do oceny również dlatego, że

w żadnym przypadku nie stosowano sylimaryny jako jedynego spo-

sobu leczenia. Zazwyczaj była ona dodawana do standardowego

leczenia, gdy nie przynosiło ono spodziewanych efektów. Ponadto

w opublikowanych badaniach stosowano przede wszystkim prepa-

rat dożylny, który jest trudno osiągalny.

Podsumowując istniejące dane kliniczne, można stwierdzić,

że sylimaryna znajduje zastosowanie w następujących zabu-

rzeniach i schorzeniach (w nawiasach podano stopień wiary-

godności danych naukowych: A – dane silnie przemawiające za

stosowaniem, B – dane dość wyraźnie przemawiające za stoso-

waniem, C – dane niejednoznaczne, D – dane dość silnie prze-

mawiające przeciwko stosowaniu, E – dane silnie przemawiają-

ce przeciwko stosowaniu):

z Przewlekłe zapalenie wątroby pochodzenia wirusowego lub

etanolowego – kilka badań potwierdziło poprawę parame-

trów biochemicznych czynności wątroby (zazwyczaj obniże-

nie aktywności aminotransferaz). Zazwyczaj były to badania

888

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: