Michaił Bachtin - Słowo w powieści [1935].pdf
(
1023 KB
)
Pobierz
Michaił BACHTIN: Słowo w powieści
(1934-) 1935
Michaił BACHTIN:
Słowo w powieści
,
w:
Problemy literatury i estetyki
,
[b06440]
przekł. Wincenty Grajewski, Warszawa: Czytelnik 1982
[bez
V. Dwie linie stylistyczne w powieści europejskiej
]
Ideą przewodnią tej pracy jest przezwyciężenie rozdarcia w bada-
niach nad słowem artystycznym, które przeciwstawiło abstrakcyjny
"formalizm” równie abstrakcyjnemu "ideologizmowi". Forma i treść
stanowią jedność w słowie pojętym jako zjawisko społeczne, spo-
łeczne we wszystkich sferach swego bytowania i wszystkich swoich
momentach – od obrazu akustycznego do najbardziej abstrakcyj-
nych warstw znaczeniowych.
Idea ta określiła nacisk, jaki kładziemy na "stylistykę gatunku". W
znacznej mierze właśnie oderwanie stylu i języka od gatunku
sprawiło, że badane są głównie indywidualne i prądowe odcienie
stylu, nie wspomina się natomiast o jego podstawowej społecznej
barwie. Dzieje słowa artystycznego, związane z losami gatunków,
pozostają ukryte, przesłonięte przez przypadki stylistycznych mo-
dyfikacji związanych z poszczególnymi artystami i z prądami lite-
rackimi. Dlatego teżstylistyce obce jest prawdziwie filozoficzne i
socjologiczne podejście do stojących przed nią zagadnień, gubi się
w stylistycznych drobiazgach; nie umie przeczuć pod indywidual-
nymi i prądowymi przemieszczeniami istnienia wielkich i bezimien-
nYc;h losów słowa artystycznego. Stylistyka jawi się najczęściej
jako stylistyka kameralnego mistrzostwa, obce jej jest społeczne
życie słowa poza pracownią artysty, [82/83] w przestrzeni placów,
ulic, miast i wsi, w grupach społecznych, pokoleniach, epokach.
1935
Michaił BACHTIN:
Słowo w powieści
s. 2 / 157
Stylistyka ma do czynienia nie z żywym słowem, lecz z jego prepa-
ratem histologicznym, z abstrakcyjnym słowem lingwistyki służą-
cym indywidualnemu mistrzostwu artysty. Jednak także indywidu-
alne i prądowe odcienie stylu, oderwane od głównych społecznych
dróg bytowania słowa, otrzymują ujęcie z konieczności banalne i
abstrakcyjne i nie mogą być zbadane w organicznym związku ze
znaczeniowymi warstwami utworu.
l. Współczesna stylistyka i powieść
Przed wiekiem XX brak było wyraźnego sformułowania problemów
stylistyki powieści, sformułowania, które opierałoby się na uznaniu
stylistycznej swoistości słowa powieściowego (słowa prozy arty-
stycznej).
Przez długi czas powieść stanowiła przedmiot wyłącznie abstrak-
cyjnych rozważań ideologicznych i publicystycznych ocen. Kon-
kretnych problemów stylistycznych nie dostrzegano w ogóle albo
traktowano je zdawkowo i niezbyt pryncypialnie: ujmowano arty-
styczne słowo prozy jak słowo poetyckie w wąskim sensie i bezkry-
tycznie stosowano doń kategorie tradycyjnej stylistyki (z jej kano-
nem – doktryną tropów); kiedy indziej ograniczano się do beztre-
ściowych oceniających określeń, takich jak "wyrazistość", "siła",
"jasność", nie wiążąc z tymi pojęciami żadnego bliżej określonego i
przemyślanego stylistycznego znaczenia.
U schyłku ubiegłego wieku jako przeciwwaga abstrakcyjnych roz-
ważań ideologicznych pojawia się coraz silniejsze zainteresowanie
konkretnymi problemami artystycznego mistrzostwa w prozie,
1935
Michaił BACHTIN:
Słowo w powieści
s. 3 / 157
technologicznymi problemami powieści i noweli. Jednakże w styli-
styce sytuacja nie uległa zmianie: [83/84] uwagę skupiają prawie
wyłącznie problemy kompozycji (w szerokim sensie). Nadal nie ma
zasadniczego i zarazem konkretnego (jedno jest niemożliwe bez
drugiego) sposobu ujęcia właściwości stylistycznego życia słowa w
powieści (jak również w noweli); nadal dominują przypadkowe
oceniające uwagi o języku w duchu tradycyjnej stylistyki, które zu-
pełnie rozmijają się z autentyczną istotą prozy artystycznej.
Nader powszechny i znamienny jest pogląd, że słowo powieściowe
stanowi pewne pozaartystyczne medium, nie związane z odrębnym
i oryginalnym ujęciem stylistycznym. Nie odnajdując w słowie po-
wieściowym oczekiwanego czysto poetyckiego (w wąskim sensie)
ukształtowania, odmawia mu się jakiejkolwiek istotności artystycz-
nej, ma ono, podobnie jak słowo w mowie życiowo-praktycznej czy
w wypowiedzi naukowej, stanowić wyłącznie neutralny środek ko-
munikowania.
1
1
Jeszcze w latach 20-ych W. M. Żyrmunski pisał: "Podczas gdy wiersz liryczny rze-
czywiście jest utworem sztUki słowa, który w doborze i łączeniu słów, zarówno od
strony znaczeniowej jak i dźwiękowej, całkowicie podporządkowuje się celowi este-
tycznemu, powieść Lwa Tołstoia, swobodna pod względem kompozycji słownej,
posługuje się słowem nie jako artystycznie znaczącym elementem oddziaływania,
lecz jako neutralnym środowiskiem lub systemem oznaczeń, które, podobnie jak w
mowie praktycznej, są podporządkowane funkcji komunikatywnej i wprowadzają
nas w oderwany od słów ruch elementów tematycznych. Takiego utworu literackie-
go nie można nazwać dziełem sztuki słowa, w każdym zaś razie nie w tym sensie, co
wiersz liryczny"
(K woprosu o "formalnom metodie"
w zbiorze artykułów Żyr-
munskiego
Woprosy tieorii litieratury,
Leningrad 1928, s. 173).
1935
Michaił BACHTIN:
Słowo w powieści
s. 4 / 157
Pogląd taki usuwa konieczność zajmowania się stylistycznymi ana-
lizami powieści, likwiduje sam problem stylistyki powieści, pozwa-
lając na ograniczenie się do analiz czysto tematycznych.
Tymczasem właśnie w latach dwudziestych sytuacja ulega zmianie:
słowo prozy powieściowej zdobywa dla siebie [84/85] miejsce w
stylistyce. Pojawiają się – po pierwsze – konkretne analizy styli-
styczne prozy powieściowej, po Wtóre zaś czynione są także za-
sadnicze próby uchwycenia i określenia stylistycznej oryginalności
prozy artystycznej jako czegoś różnego od poezji.
Jednakże owe konkretne analizy i próby określenia zasad ujawniły
z całą dobitnością, że wszystkie kategorie tradycyjnej stylistyki i
sama koncepcja poetyckiego, artystycznego słowa, na której są
one oparte, nie dają się stosować do słowa powieściowego. Słowo
powieściowe okazało się probierzem wartości myśli stylistycznej,
ujawniło ograniczoność tej myśli i jej nieadekwatność względem
wszystkich dziedzin artystycznego życia słowa.
Wszystkie próby konkretnych analiz stylistycznych prozy powie-
ściowej albo szły błędną drogą lingwistycznych opisów języka po-
wieściopisarza, albo ograniczały się do wyodrębnienia poszczegól-
nych stylistycznych elementów powieści, które dają się przypo-
rządkować (czasem tylko pozornie) tradycyjnym kategoriom styli-
styki. W obu wypadkach stylistyczna całość powieści i charakter
słowa powieściowego wymykały się badaczom.
Powieść jako całość jest zjawiskiem wielostylowym, wielojęzycz-
nym i wielogłosowym. Badacz napotyka w niej kilka różnorodnych
1935
Michaił BACHTIN:
Słowo w powieści
s. 5 / 157
jedności stylistycznych usytuowanych niekiedy na różnych języko-
wych płaszczyznach i podlegających różnym prawidłowościom sty-
listycznym.
Oto podstawowe typy jedności kompozycyjno-stylistycznych, na
które rozpada się całość powieściowa:
1) bezpośrednia literacko-artystyczna narracja autorska (z wszyst-
kimi jej wieloksztahnymi odmianami);
2) stylizacja rozmaitych form nieliterackiej narracji mówionej
(
skaz
);
3) stylizacja rozmaitych form paraliterackiej (pisanej) narracji
praktycznej (listy, dzienniki itp.); [85/86]
4) rozmaite formy literackiej, ale pozaartystycznej mowy autora
(rozważania moralne, filozoficzne czy naukowe, retoryczna dekla-
macja, opisy etnograficzne, protokolarne in formacje itp.);
5) zindywidualizowana stylistycznie mowa postaci.
Te różnorodne jedności stylistyczne łączą się w powieści w harmo-
nijny system artystyczny i podporządkowują się wyższej stylistycz-
nej jedności charakteryzującej całość, której nie sposób utożsamić
z którąkolwiek z jedności podporządkowanych.
Stylistyczna swoistość gatunku powieściowego polega właśnie na
połączeniu tych podporządkowanych, ale względnie samodzielnych
(niekiedy nawet różnojęzycznych) jedności w wyższą jedność cało-
ści: styl powieści tkwi w połączeniu stylów; język powieści to sys-
tem "języków". Każdy wyodrębniający się element języka powieści
Plik z chomika:
sunka
Inne pliki z tego folderu:
przedstawiając ofelię.zip
(1207 KB)
A.Burzyńska, Kulturowy zwrot teorii.rar
(4219 KB)
R.Nycz, Dziedziny zainteresowań współczesnej teorii literatury.rar
(2101 KB)
Fish S. Jak rozpoznać wiersz, gdy się go widzi.pdf
(5308 KB)
ransom krytyka jako czysta spekulaacja.rar
(3693 KB)
Inne foldery tego chomika:
~opisy okresów lit
EDYTORSTWO
fonetyka
frazeologia polska
ghjp
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin