W. 2.
PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE Z ORGANIZACJĄ PROCESU TECHNOLOGICZNEGO W PRODUKCJI ROŚLINNEJ. ZABIEGI UTRZYMUJĄCE WŁAŚCIWOŚCI GLEB.
Dobór działalności w produkcji roślinnej oraz struktura produkcji są ściśle uwarunkowane jakością gleby w gospodarstwie. Gleba jest to wierzchnia warstwa ziemi powstała w wyniku wietrzenia skały macierzystej pod wpływem wody, roślin, zwierząt, człowieka i czynników klimatu, będąca źródłem składników pokarmowych i wody dla roślin.
Jej potencjalną zdolność zaspokajania potrzeb roślin nazywamy żyznością. Wyróżniamy żyzność naturalną, związaną z typem gleby, i żyzność nabytą, powstałą w wyniku wieloletniej, celowej działalności człowieka.
Pojęciem zbliżonym do żyzności jest urodzajność gleby, przez którą rozumiemy nie potencjalną, lecz rzeczywistą produkcyjność gleby. Urodzajność wynika zarówno z żyzności gleby, jak i stosowanej technologii produkcji.
Błędy w technologii, zwłaszcza w zakresie następstwa roślin po sobie, mogą spowodować zmęczenie gleby, przejawiające się spadkiem plonów przy poprawnej (poza następstwem roślin) agrotechnice, a wynikające z nasilenia się chorób i szkodników oraz jednostronnego wyczerpania gleby ze składników pokarmowych.
Zmęczeniu gleby można zapobiec stosując właściwe następstwo roślin tj. właściwą kolejność roślin po sobie na tym samym polu.
Zmianowanie. Płodozmian.
Monokultura – uprawa jednego gatunku roślin na tym samym polu przez kilka lat.
Przedplon – roślina poprzedzająca uprawiany gatunek
Poplon – roślina uprawiana po zbiorze gatunek podstawowego
Roślina następcza – roślina uprawiana na danym polu po zbiorze gatunku, który rósł dotychczas na polu
------------------------------------------------------------------------
Następstwem roślin nazywa się kolejność uprawy różnych gatunków roślin na danym polu w okresie kilku lat.
Zmianowaniem roślin nazywa się takie następstwo roślin po sobie, które uwzględnia biologiczne właściwości roślin oraz ich wymagania agrotechniczne i siedliskowe (gleba, klimat).
Płodozmianem nazywamy zmianowanie roślin zaplanowane na określoną liczbę lat i pól oraz dla określonego gospodarstwa.
---------------------------------------------------------------------------
Wszystkie rośliny uprawne występujące w zmianowaniu możemy podzielić na dwie grupy:
· poprawiające żyzność gleby;
zaliczamy tu rzepak, motylkowe, okopowe uprawiane na oborniku, kukurydzę (grupę tę nazywamy ogólnie niezbożowymi)
· pogarszające żyzność gleby: zaliczamy do nich większość roślin zbożowych.
Poprawnie skonstruowane płodozmiany pozwalają na utrzymanie, a nawet zwiększenie urodzajności gleby.
Temu służą także melioracje użytków rolnych, uprawa roli, nawożenie i ochrona roślin (odchwaszczanie).
Melioracje rolne to zabiegi techniczne i rolnicze stosowane w celu trwałego poprawienia naturalnych warunków produkcji roślinnej i żyzności gleby oraz zwiększenia plonów roślin uprawnych.
Wyróżniamy melioracje:
1) kompleksowe, nawadniające i odwadniające dany teren;
2) podstawowe - regulacja rzek zabezpieczająca przed ich wylewami i umożliwiająca meliorację terenów nad rzekami;
3) półpodstawowe - regulacja niewielkich cieków wodnych i budowa rowów nawadniających i odwadniających;
4 ) szczegółowe:
a) zabiegi regulujące stosunki wodne na gruntach użytkowanych rolniczo
b) odwadnianie gruntów podmokłych,
c) nawadnianie gruntów przez deszczowanie, spiętrzenia cieków wodnych itp.,
Regulacja stosunków wilgotnościowych gleby
- odwadnianie
o rowy otwarte
o dreny (kryte sączki ceramiczne lub z perforowanych tworzyw , zbieracze)
- nawadnianie
- zalewowe
- nasiąkowe (stokowe, bruzdowe)
- deszczowanie (deszczownie stacjonarne, przestawne, samobieżne)
Zadania uprawy gleby – celem uprawy roli jest nadanie i utrzymanie właściwej (gruzełkowatej) struktury gleby oraz regulacja w glebie stosunków wodnych, powietrznych i cieplnych. A także – niszczenie darni, chwastów, szkodników, zaoranie resztek materii organicznej przyśpieszające ich mineralizację (rozkład), wymieszanie nawozów, spulchnienie gleby przed siewem.
- orka
Zabieg wykonywany pługiem i mający na celu odcięcie skiby, jej odwrócenie, skruszenie i wymieszanie (pługi jedno-, wieloskibowe (wieloodkładnicowe))
Rodzaje orek – zasadnicze, uzupełniające i specjalne (różnią się głębokością i celem jaki mają do spełnienia.
- uprawy spulchniające lub wyrównujące powierzchnię pola
o włókowanie (wyrównanie powierzchni, skruszenie skorupy, płytkie spulchnienie)
o bronowanie (utworzenie powierzchniowej warstwy drobnogruzełkowatej)
o kultywatorowanie (drapaczowanie) – rozkruszenie brył, wymieszanie
Uprawy te mogą też być wykonywane przy pomocy narzędzi aktywnych (łączą w sobie funkcje rozkruszania gleby i jej spulchniania)
- glebogryzarki
- pługofrezarki (pług aktywny)
- uprawki rozkruszające glebę i uprawki ugniatające rolę (wałowanie)
Agregatowanie narzędzi uprawowych
- zestawy uprawowe
Nawożenie gleby
Nawożenie jest to wzbogacanie gleby w substancję organiczny i składniki pokarmowe, wywierające pozytywny wpływ na wzrost i rozwój roślin. Przy nawożeniu należy uwzględnić:
Wymagania pokarmowe roślin – ilość składników pobranych przez rośliny w ciągu okresu wegetacyjnego i zawartych w całej roślinie.
Potrzeby nawozowe roślin – ilość składników pokarmowych jakie należy zastosować dla poszczególnych gatunków roślin aby uzyskać plon w określonej wysokości.
Składniki pokarmowe mogą występować jako:
Makroelementy – wyrażane w % suchej masy (N, P, Ca, K. Mg)
Mikroelementy – wyrażane w ppm, mg/kg (Mangan, Fe, Co, Cu,Zn,Mo)
Wyróżniamy następujące rodzaje nawożenia:
1) podstawowe, nawożenie niezbędne do utrzymania żyzności gleby;
2) pogłówne, mające na celu dokarmianie roślin w trakcie wegetacji;
3) uzupełniające, stosowane w celu zaspokojenia szczegółowych potrzeb roślin;
pod względem techniki nawożenia mówimy o:
4) nawożeniu rzutowym - równomierne rozrzucenie nawozów po całej powierzchni - obecnie najczęściej stosowane; do zwiększania równomierności rozsiewu może być wykorzystane sprężone powietrze.
5) rzędowym, gdy nawozy są wysiewane rzędami, razem z siewem nasion;
6) gniazdowym, stosowane punktowo, przy roślinach;
7) dolistnym - dokarmianie roślin w formie oprysku roztworem nawozu mineralnego; coraz częściej stosowane w nowoczesnym rolnictwie, także łącznie z pestycydami;
Do nawożenia stosowane są nawozy organiczne i mineralne.
Do nawozów organicznych zaliczamy odchody zwierząt, masę roślinną po zbiorach (słoma i inne ściółki), odpady z gospodarstwa, kompost, fekalia,wodorosty oraz nawozy zielone, czyli rośliny uprawiane na przyoranie w celu zasilenia gleby w masę organiczną;
Do utrzymania żyzności gleby niezbędne jest spełnienie tzw. minimum obornikowego, które wynosi 5- 6 t obornika na 1 ha przeciętnie w roku na glebach średniej jakości.
Nawozy mineralne (sztuczne) zawierają składniki odżywcze dla roślin uzyskane w wyniku procesów chemicznych, rzadziej z kopalin. Wśród składników nawozów mineralnych wyróżniamy makroelementy oraz mikroelementy. Nawozy mineralne występują jako jedno- i wieloskładnikowe (mieszane i kompleksowe). Dawki nawozów wyraża się (przelicza) w czystym składniku (N, P, K, Ca ..)
Generalną tendencją w zakresie nawożenia jest odchodzenie od prostego, nieomal mechanicznego stosowania nawozów i zastępowanie go precyzyjnym odżywianiem roślin, to jest stosowaniem takich nawozów, w takiej ilości i w takich terminach, które dla rośliny są optymalne.
Ochrona roślin
Ochrona roślin jest to celowa działalność człowieka, zajmująca się zapobieganiem występowania oraz zwalczaniem agrofagów, czyli szkodników i chorób roślin, a także chwastów. Zabiegi ochronne wpływają bezpośrednio na uprawiane rośliny (najczęściej) lub też pośrednio, poprawiając warunki glebowe (odchwaszczanie).
Wyróżniamy kilka metod ochrony roślin, a mianowicie:
1) higieniczne - zespół działań mających na celu stworzenie warunków uniemożliwiających przetrwanie i rozwój agrofagów, wzmacniających wzrost i plonowanie roślin;
2) biologiczne - wykorzystanie organizmów żywych do zwalczania patogenów roślin;
3) mechaniczne - mechaniczne niszczenie i usuwanie chwastów, wyłapywanie i niszczenie szkodników oraz usuwanie roślin porażonych chorobami;
4) hodowlano-selekcyjne - hodowla odmian roślin odpornych na określone choroby i szkodniki;
5) chemiczne - wykorzystujące pestycydy, czyli chemiczne środki ochrony roślin, takie jak: herbicydy do zwalczania chwastów, fungicydy przeciw chorobom grzybowym (i niektórym bakteryjnym), zoocydy do zwalczania szkodników (insektycydy przeciw owadom, akarycydy przeciw roztoczom, rodentocydy przeciw gryzoniom, nematocydy przeciw nicieniom, moluskocydy przeciw ślimakom); wśród środków chemicznych należy wymienić także retardanty, czyli regulatory wzrostu roślin. repelenty - środki o działaniu odstraszającym, atraktanty (wabiące – przyciągające) oraz środki tzw. pomocnicze.
Chemiczna ochrona roślin może być stosowana w formie:
1) opryskiwania
2) aerozolowania (krople 0,1-50 um);
3) opylania cząstkami suchego pyłu;
4) gazowania i zadymiania powietrza w otoczeniu rośliny lub w pomieszczeniach zamkniętych;
5) odkażania gleby przez wprowadzanie pływnych lub pylistych substancji chemicznych;
6) gazowania gleby;
7) zaprawiania nasion do siewu;
8) wykładania trucizn.
W miarę rozwoju rolnictwa dotychczas coraz większego znaczenia nabierały chemiczne metody ochrony roślin. Nie oznacza to jednak, iż pozostałe metody nie powinny być wykorzystywane. Najlepsze efekty ekonomiczne i produkcyjne, a także relatywnie niskie zagrożenie dla środowiska uzyskuje się przez racjonalne łączenie wszystkich metod ochrony roślin (ochrona zintegrowana).
PODSTAWOWE GATUNKI ROŚLIN UPRAWNYCH. ZNACZENIE GOSPODARCZE WAŻNIEJSZYCH GATUNKÓW ROŚLIN.
Biorąc pod uwagę sposób wykorzystania rośliny uprawne można podzielić na:
- rośliny alimentacyjne (posiadają właściwości odżywcze - mogą stanowić pokarm dla człowieka)
- rośliny pseudo alimentacyjne (rośliny spożywane przez człowieka, ale nie posiadają wartości odżywczej – używki)
- rośliny przemysłowe
- rośliny pastewne
Produkcja roślinna dostarcza ziemiopłodów, które mogą być przeznaczone do:
· Bezpośredniego spożycia (owoce, warzywa, ziemniaki)
· Przerobu na wtórne produkty spożywcze (zboża, rośliny oleiste, buraki cukrowe, ziemniaki)
· Przerobu na produkty niespożywcze (rośliny włókniste, rośliny oleiste, ziemniaki)
· Skarmiania (zboża, okopowe, rośliny pastewne, trawy)
Rośliny uprawne
Ze względu na rodzaj dostarczanego produktu dzielimy na:
- rośliny zbożowe
- rośliny bulwiaste i korzeniowe
- tłuszczowe
- rośliny cukrodajne
...
t500