WYKŁADY Z ESTETYKI ( PROF. DZIAMSKI) – III ROK KULTUROZNAWSTWA
WYKŁAD (06. 03. 2006 r.)
Co składa się na przedmiot estetyki? (3 możliwe ujęcia)
- estetyka jako teoria postawy estetycznej
- estetyka jako filozofia sztuki
- estetyka jako metakrytyka (filozofia krytyki)
I
1.teoria dyskursu estet.
teoria bezinteresownej uwagi skupionej na przedmiocie
teoria percepcji artystycznej ( see Ele)
estetyzacja ≠ upiększenie!
2. filozofia sztuki
idealistyczna def. Sztuki (wychodząca z idei)
dwie teorie sztuki europejskiej:
a) imotacyjna teoria sztuki
b) ekspresyjna teoria sztuki- pojawiła się w romantyzmie, artysta daje wyraz swoim emocjom
3. otwarte pojęcie sztuki, nie mające granic- sztuka top kreatywność, twówczość
4. metakrytyka- krytyka w szerokim i wąskim ujęciu, relacje krytyki z innymi dziedzinami sztuki
5. sztuka wysoka i niska- czym są? jakie są relacje między nimi?
6. kwestia interpretacji sztuki, znaczenia- czy istnieje znaczenie i interpretacja czy tylko interpretacja?błąd intencjonalności ( spór intencjonalistów z antyintencjonalistami)
7. ocena i wartościowanie sztuki- co jest tego przedmiotem? jaki status mają nasze oceny wartościujące? kontekst wartościujący a autonomiczność sztuki; kanon; arcydzieło
8. fikcja, problem fikcjonalności, tego, co nierzeczywiste w sztuce
9. problem narracji, symbolu, metafory
10. problem relacji sztuki i etyki- czy etyka ma wpływ na wartościowanie sztuki?
II
Dyskurs estetyczny
1. Platon
2. Arystoteles
3. Kant- nowoczesna topografia dyskursu estetycznego
teoretyczne myślenie ↔ estetyka ↔ moralność
(łącznik)
4. Hegel- koncepcja śmierci sztuki i prawdy sztuki
5. Nietzsche- myśliciel „ nie do zrozumienia”
6. Formalizm- sztuka a nie-sztuka
7. Pragmatyzm- Rorty, Schustermann
8. Hermeneutyka- Heidegger, Gadamer
9. Szkoła frankfurcka- Adorno
10. Foucault
11. Postmodernizm- Derida, Barthes
Stefan Morawski- cztery zasadnicze okresy myśli estetycznej:
1 okres: wraz z Platonem ( „Uczta”, „Hippiasz Wielki”) i Arystotelesem zaczynają się rozważania na temat piękna i sztuki. Nie ma wówczas jeszcze nazwy „estetyka”. Ten okres trwa do XVIII wieku.
Grecy rozważali na temat sztuki ( w porządku praktyki- wytwórczość) i piękna ( w porządku teoretycznym- cnota).
2 okres: początek dali mu Baumgarten i Kant. Rozpoczął się w XVIII wieku.
- opozycja zmysłowe – racjonalne (logiczne)
- estetyka jako część filozofii, jako poznanie zmysłowe, jako młodsza siostra logiki (Baumgarten)
- Kant: estetyka jest rozciągnięta między rozumem czystym a praktycznym
3 okres: na przełomie XIX/ XX w. zaczyna się okres klasyczny; badacze niemieccy
- instytucjonalny charakter estetyki
- autonomizacja estetyki jako dyscypliny
- problem relacji racjonalne- zmysłowe
4 okres: lata 60’te XX w.- rodzą się nowe koncepcje. Wg Morawskiego jest to kryzys estetyki, natomiast wg prof. Dziamskiego pojawiła się wówczas sztuka zaprzeczająca estetycznej naturze sztuki, zanikło pojęcie piękna.
Obecnie znajdujemy się w 4. okresie.
WYKŁAD (13. 03. 2006 r.)
Przedmiot estetyki
Estetyka bywa najczęściej definiowana w ujęciu filozoficznym jako refleksja nad naturą (istotą) piękna i sztuki czy nad pięknem w sztuce i życiu.
zatem głównym przedmiotem sztuki jest piękno (naturalne i artystyczne) i przeżycia, jakie piękno budzi.
Pytania:
1. Czy piękno jest pojęciem, które pozwala połączyć naturę ze sztuką?
2. Gdzie tkwią źródła piękna? W naturze czy w sztuce?
3. Czy piękno jest celem sztuki czy tylko jej wyróżnikiem, cechą konieczną do bycia sztuki?
4. Czy piękno natury różni się w istotny sposób od piękna sztuki i czy wymaga innego wartościowania?
5. Czy estetyka zajmuje się pięknem czy naszymi reakcjami a piękno?
Są tu różne odpowiedzi, ale dla tradycyjnej estetyki piękno pozostało w centrum.
• poznańskie podejście do sztuki: bardziej zorientowane na praktykę, mniej na filozofię
• krakowskie podejście do sztuki jest inne, bardziej filozoficzne niż praktyczne (ciąży nad nimi Ingarden). Prof. Wilkoszewska z Krakowa: „Estetyka jest wiedzą o pięknie”. Poprzez analizę sztuki kładzie się nacisk na uchwycenie wartości piękna (metafizyka- wychodzenie poza zmysłowe doświadczenie).
Do drugiej połowy XVIII wieku piękno stanowiło kategorię teoretyczną, metafizyczną i filozoficzną, a sztuka praktyczną.
• filozofia teoretyczna zajmowała się pięknem (poetyka)- piękno to kategoria metafizyczna. Sztuka podlegała pod filozofię teoretyczną. Piękno było bytem koniecznym, prawdziwym (Piękno przez duże „P”). Sztuka przynależała do zmiennego świata ludzi. Pogląd ten uległ zmianie w XVIII w.
• filozofia praktyczna zajmowała się sztuką- w połowie XVIII w. wypracowano klasyfikację sztuk pięknych. Był to podział Charlesa Batteau na 7 sztuk pięknych. Narodziła się też brytyjska filozofia smaku (estetyka jako nauka o poznaniu zmysłowym, a nie metafizycznym.
Sztuki piękne oddzielono od rzemiosła i umiejętności (choć w potocznym języku zachowały się pewne ślady tego dawnego utożsamiania). Sztuka to autonomiczne królestwo obrazów fikcyjnych. Tutaj zaczęliśmy lokować piękno→ sztuki piękne.
Przełom w myśleniu o pięknie: już nie piękno przez duże „P”, piękno opuściło sferę bytui przeniosło się do sfery pozoru.
Przedmiot krytyki- krytyka zajmuje się sztuką (wyrasta to z filozofii analitycznej).
Historyczne ujęcie Dickie:
1 podejście: najwcześniejsze, choć już po połowie XVIII w: możemy je powiązać z Kantem
2 podejście: powiążemy z Heglem
3 podejście: możemy powiązać z amerykańskim krytykiem M. Beardsley’em ( 1958r., „Estetyka- problemy filozofii krytyki”)
Podział estetyki proponowany przez Desoir:
a) estetyka prawdziwa
b) nauka psychologiczna, postawa do świata (ogólna teoria sztuki)
Przeżycie estetyczne (estetical experience)- kontakt z dziełami sztuki, pięknem zwiększa nasze doświadczenia estetyczne.
Przeżycie estet. łączy te 3 podejścia, ale czy to znaczy to samo? Przecież w tych trzech przypadkach to przeżycie będzie odmienne.
Przejście od poetyki (dominującej do XVIII w.; adresowana głównie do artystów, próbowała narzucać reguły) do estetyki.
WYKŁAD (20. 03. 2006r.)
C. d. tematu: postawy estetyczne
Bullough:
• czy wszystko możemy zmienić w estetyce czy nie? czy to mocna czy słaba wersja postawy estet.?
• moment niewystarczającego dystansu- to zagadnienie interesuje jego kontynuatorów, np. w spektaklu. Kwestia konwencji artystycznych czy wystarczającego dystansu?- w naszej kulturze jesteśmy wychowani ta, że spektakl jest wytworzony w jakieś konwencji. Czy naprawdę potrzebujemy pojęcia dystansu czy wystarczy jedynie konwencja? W dużym stopniu możemy zastąpić dystans pojęciem konwencji. Dystans głównie odnosi się do zjawisk natury, a nie dzieł sztuki.
Vivas:
• wprowadza pojęcia: przejściowość (transitive)- nie koncentrujemy się na przedmiocie, bo jest on tylko środkiem do czegoś oraz intransitive, czyli koncentracja na samym przemiocie- postawa bezinteresownej uwagi
• nie można odrzucić powieści tylko dlatego, że nie zgadza się ona z naszymi moralnymi ideałami, np. przedstawienie Polaka w powieściach Dostojewskiego. Jeśli kierujemy się moralnością, to nie zachowujemy postawy estetycznej, czyli bezinteresownej uwagi (moralność jest obca w estetyce). Nie możemy powiedzieć, że powieść jest estetycznie zła, bo czytaliśmy ją w postawie estetycznej.
V. Aldrich (związana z Wittgensteinem):
obserwacja królik
podmiot postrzegający -------------------------------- królik/kaczka
percepcja artyst. kaczka
Są dwie możliwości: albo widzimy królika albo kaczkę. Wszystko da się oglądać na dwa sposoby. Otaczająca nas rzeczywistość ma charakter dwuznaczny. • chodzi o poetyckie postrzeganie rzeczywistości (impresjonizm)
• żeby obcować ze sztuką, musimy patrzeć na nią w inny, specyficzny sposób, np. na obrazie jest fajka, ale to przecież nie jest prawdziwa fajka, lecz obraz fajki, farby układające się w jej kształt.
M. Beardsley: metakrytyka
• czy możemy wyodrębnić przedmiot estetyczny bez postawy estetycznej?
• interesuje go przedmiot estetyczny jako przedmiot oceny
• wprowadza 2 zasady:
1. zasada odróżniania- służy odróżnianiu dzieła sztuki od tego, co nim nie jest, np. w kinie siedzę za wysokim facetem, zasłania mi, jest w głównym kadrze, ale wiemy, że nie należy do dzieła sztuki (czyli do filmu)
2. zasada percypywalności- wyodrębnienie tego, co widzialne, zmysłowe, percypowalne (czyli przedmiotu estetycznego) z dzieła sztuki.
Co możemy przerobić na przedmiot estetyczny? Np. przedstawienie „Hamleta”- to, co poza sceną nie należy do spektaklu, ale czy przygotowania należą do tego dzieła? Przygotowania przed spektaklem należą do dzieła sztuki, ale nie potrafimy tego dostrzec → podobnie jest z górą lodową: widzimy tylko ⅛ całej góry.
•korekta ucznia Beardsley’a: możemy oddzielić dzieło sztuki od tego, co nim nie jest, a później dokonać drugiego rozróżnienia: odróżnić to, co poddajemy ocenie od tego, czego jej nie poddajemy → jest to obrona koncepcji Beardsley’a.
Derida: co jest dziełem, a co parergonem?
• termin parergon Derida zapożyczył od Kanta; para (obok) + ergon (dzieło)
Mam jeden obraz, ale mogę go oglądać z dwóch różnych stron → na ile ważna jest dla nas warsztatowa strona sztuki?
Pojęcie postawy estetycznej należy do podstawowej kategorii nowożytnej estetyki. Jest ona pojęciem kluczowym i wskazuje na dwie rzeczy:
1. oznacza gotowość do określonych przeżyć
2. chodzi o stosunek do przedmiotu
Nie jest to postawa ani religijna, ani etyczna, badawcza, czy praktyczna. co ją więc wyróżnia?
Cechy postawy estetycznej:
- bezinteresowna kontemplacja i uwaga,
- skupiona uwaga,
- życie chwilą,
- dystans,
- zainteresowanie wyglądem,
- bezinteresowne upodobanie.
Niektórzy estetycy uważają, że nie ma jednej postawy estetycznej. Inni kwestionuja potrzebę definiowania postawy estetycznej.
Tatarkiewicz odróżnia postawę estetyczną, literacką (przeważa w niej intelekt, a nie zmysły, np. doświadczenia intelektualne, gdy czytamy powieść) i poetycką ( postawa marzycielska- poezja, poezja liryczna, muzyka)> W taki sposób, wprowadzając takie rozróżnienie, Tatarkiewicz rozwiązuje problem innych estetyków, np. Stolnitza (chodzi o ujęcie literatury).
WYKŁAD (27.03.2006 r.)
Estetyka jako filozofia sztuki.
• estetyzacja- słaba i mocna wersja; można wzmacniać postawę estet., dlatego cała rzeczywistość może podlegać estetyzacji.
1. G. Debord, „Społeczeństwo spektaklu”, lata 60’te
• społeczeństwo zamienia się w spektakl, jest to punkt centralny dla społeczeństwa → Goffman: „Człowiek w teatrze życia codziennego”
2. W. Welsch
• wprowadził pojęcie estetyzacji
• estetyzacja- zmiana, jaka dokonała się w naszej rzeczywistości; estetyzacji we współczesnym świecie może podlegać wszystko, np.
- człowiek jako członek jakieś subkultury (wygląd, ubiór), estetyzacji podlega też wnętrze człowieka (harmonia),
- miasta (starówki mają wyglądać ładnie, „nowo”, ale mają zachować też swojego starego ducha),
- ekonomia (nie ma produktu, który mógłby wejść na rynek bez reklamy; reklama odnosi się nie do samego produktu, ale do aury wokół niego, np. dotyczącej stylu życia, trendów)
- polityka (ubiór elementem wyposażenia polityka)
- ekologia (stylizacja naszego środowiska na naturalne, np. Puszcza Białowieska)
- puby.
Wg Welscha inżynieria genetyczna i chirurgia plastyczna to nieskończone pokłady estetyzacji.
Eugenika- dziedzina wiedzy, poprawianie ras ludzkich; wykorzystywana w Niemczech faszystowskich → pejoratywne skojarzenie. Dzisiaj eugenika istnieje w kontekście wolnego rynku. Operacje plastyczne stały się bardzo powszechne- w badaniach wyszło, że ok. 13% Niemców chce poddać się operacji plastycznej. Dużym czynnikiem tego, że operacje stały się coraz bardziej popularne jest to, że większość kobiet nie przyznaje się, że operacja się nie powiodła, nie ma dostępu do informacji na temat operacji, które się nie powiodły.
Mówimy tutaj o ludziach zamożnych, którzy mogą sobie wybrać styl życia. Przymierzają sobie różne style życia, a nie wybierają jeden na całe życie.
Schiller- koniec XIX w.
Art’s and Craft’s- ruch Sztuki i Rzemiosła, który chciał estetyzować całość
Bauhaus- estetyzacja przemysłu
Foucault- „Historia seksualności”. Grecy chcieli własnemu życiu nadać jakiś styl. Ci ludzie całkowitą estetyzację życia uważali za utopię.
Teraz całkowita estetyzacja życia się realizuje. Jest ona napędzana przez 3 wielkie siły:
1) rynek
2) media
3) moda
Czy sztuka powinna brać udział w estetyzacji czy się jej przeciwstawiać?
• 1961 r., tekst Duchampa- objętość wizualna, brak dobrego i złego gustu, wyłączenie się z procesu estetyzacji (anestezja) przy wyborze przedmiotów do jego prac.
Moda
„uartystycznianie rzeczywistości”, np. w duchu punkowym, który został przejęty przez modę, media i rynek. Od ruchu punkowego nastąpił przełom w modzie- już nie uniformizacja, ale hasło: „Bądź sobą”. Każdy jest poddany modzie, bo ma z bogatej oferty wybrać jakiś styl.
W modzie jest nieustanna cyrkulacja, gdyż wraca trend na coś, co było modne jakiś czas temu.
Estetyka jako filozofia sztuki (II podejście do estetyki)
• główny cel: sformułowanie definicji sztuki i oddzielenie on nie-sztuki.
• Hegel: oddzielenie sztuki właściwej od tego, co może być sztuką. Sztuka może służyć różnym celom, np. rozrywce, upiększaniu przedmiotów, przyjemności, ale wówczas jest to sztuka służebna. Nie jest ona warta refleksji filozoficznej. Przedmiotem filozofii sztuki ma być sztuka wolna, która sama sobie wyznacza cele i środki.
BRAK WYKŁADU Z 3. 04!
WYKŁAD ( 10.04.2006 r.)
Praktyka artystyczna, lata 60’te- zmieniła się sztuka, pojawiła się nowa generacja artystów, lepiej wyedukowanych.
• nowa refleksja nad sztuką → 1956 r., Morris Weitz, esej pt. „Rola teorii w estetyce”- po co nam definicja sztuki w estetyce? Bez definicji sztuki nie możemy rozumieć ani oceniać sztuki. Różne epoki definiowały sztukę, ale nie jest widoczny żaden postęp. Mówi on o takich terminach jak:
- formalizm (C. Bell)- sztuka jest formą; znacząca forma = sztuka
- emocjonalizm (Tołstoj)- sztuka = przekazywanie, zarażanie, działanie emocjami na innych.
- intuicjonizm (B. Croce)- sztuka jest intuicyjnym chwytaniem i wyrażaniem myśli ( to różni sztukę od myśli dyskursywnej)
- organicyzm (Bradley)- organiczna całość, która nie może być rozłożona na prostsze elementy.
Weitz mówi, że te 4 teorie nie spełniają standardów naukowych, żeby można je było nazwać teoriami czy definicjami. Definiują one sztukę przez reakcje na sztukę (cylkularność)- w oparciu o odbiór definiuje sztukę. Definicje te są niekompletne.
Sztuka to jakby odświeżenie komunikacji.
Wietz odwołuje się do „Dociekań filozoficznych” Wittgensteina → zanim zaczniemy definiować sztukę, to zapytajmy jakiego rodzaju pojęciem jest sztuka; trzeba zejść na inny poziom.
• co to jest gra? (Wittgenstein)- nie ma jednego pojęcia, które pasowałoby do wszystkich możliwych gier. Nie szukaj ogólnej definicji gry, ale przyglądaj się każdej grze z osobna.
Weitz: sztuka to pojęcie otwarte! Nigdy nie znajdziemy klasycznej definicji sztuki, ponieważ sztuka ciągle się zmienia.
Możemy zdefiniować tylko niektóre części sztuki, np. „powieść XX w.” (jest to już pojęcie zamknięte). Sztuka- przy jej definiowaniu nie unikniemy podejmowania decyzji.
• rodzinne podobieństwa
dzieło A dzieło B dzieło C
cecha x cecha x cecha x x x x
• decyzjonizm- nie jesteśmy w stanie uniknąć decyzji
malarstwo teatr
happening
1) albo happening przyciągniemy do teatru
2) albo powiemy, że należy do malarstwa
3) albo opowiemy się za tym, że nie jest ani tym, ani tym
Są to 3 różne decyzje + rodzinne podobieństwa.
Net art- czy to jest sztuka? np. taki internetowy, domowy Big Brother :)
M. Mandelbaum, 1963 r.
Wykorzystujemy rodzinne podobieństwa. Może tym, co łączy sztukę jest intencja, że to zostało zrobione jako sztuka?
A. Danto, 1964 r.
Wprowadził pojęcie świat sztuki ...
baszq