Rodzina z dziećmi w wieku szkolnym.

              Rodzina jest najbardziej powszechnym środowiskiem życia człowieka. Zaspakaja potrzeby fizyczne i psychiczne swych członków, a szczególnie potrzebę miłości, bezpieczeństwa i przynależności. To w niej zdobywa się pierwsze i najsilniejsze doświadczenia, które rzutują na całe dalsze życie. Problematyka ta poruszana jest w wielu publikacjach, ale ze względu na niepokojące zjawisko negatywnego odbioru rodziny przez dzieci należy zadać pytanie o przyczynę takiego stanu. Coraz bardziej wzrasta liczba dzieci nie kochanych, pozbawionych ciepła i odtrąconych przez rodziców. Jednocześnie te same dzieci są coraz bardziej zadbane i dobrze ubrane. Odrzucenie więc występuje często w tzw. „dobrych domach”, wcale nie z marginesu społecznego.

Należałoby zatem przyjrzeć się dwóm kategoriom rodzin. Pierwsza z nich to rodziny funkcjonalne tzn. takie, które zaspakajają potrzeby emocjonalne swych członków, charakteryzują się silną więzią uczuciową i zdrowymi relacjami. Druga to rodziny dysfunkcjonalne tzn. takie, które na zewnątrz przedstawiają się harmonijnie, a wewnątrz ukrywają swoje problemy. Brak w tych rodzinach więzi, otwartości i porozumienia. Nie należy mylić rodziny dysfunkcjonalne z rodzinami patologicznymi, charakteryzują się różnym środowiskiem społecznym. Wyższy poziom intelektualny, materialny czy też wyższa pozycja rodziców nie zabezpieczają rodziny przed rozpadem, mogą tylko rzutować na sposób wyjścia z trudnych sytuacji.

              Rodzina jest miejscem, w którym wchodzi się w podstawowe związki z innymi ludźmi. Rozpoczyna się naukę o sobie samym na podstawie odbicia w oczach rodziców, uczy się bliskości emocjonalnej, tego, jakie uczucia są akceptowane i aprobowane w rodzinie, a jakie są zakazane.

Bazą do tego jest małżeństwo. Jakość stworzonej przez małżonków rodziny zależy od tego, jakimi są osobami. Każdy z nich wchodzi w nową rolę społeczną męża i żony, każdy wnosi inne przyzwyczajenia i wyobrażenia wyniesione z własnego domu rodzinnego.    W zdrowej relacji każdy jest pełnowartościową osobą, pomaga rozwijać się drugiej osobie. Jeżeli natomiast spotyka się dwoje ludzi, którzy są niedojrzali społecznie i psychicznie, są nieprzygotowani do życia rodzinnego, tworzy się iluzja małżeństwa. W chorych rodzinach ludzie nie mają do siebie zaufania. Kierują się zasadą: „ Nie  ufaj nikomu, to nigdy nie będziesz rozczarowany.

Można wyróżnić następujące cechy „chorej” rodziny:

-          zły dobór małżonków, brak silnej więzi uczuciowej, brak wspólnych celów i dążeń,

-          niedojrzałość społeczna i psychiczna rodziców, nieuświadamianie sobie podjętych zobowiązań i obowiązków, nieprzygotowanie do ich wypełniania,

-          nieumiejętność organizowania życia rodzinnego z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb domowników oraz rodziny jako całości,

-          uzależnienie jednego lub obojga   rodziców,

-          zaprzeczanie istnienia problemów i brak ich rozwiązywania.

Często zdarzają się kryzysy rodziny, które polegają na odgrywaniu ról, odcinaniu swojego prawdziwego „ja”, uzależnieniu od różnych rzeczy, nie tylko alkoholu, narkotyków, ale także od jedzenia, pracy, emocji. Uzależnienie członków rodziny jest najbardziej powszechną chorobą. Choć rodzice wyglądają dobrze, dzieci często odreagowują tworząc mechanizmy obronne takie jak tłumienie uczuć, zaprzeczanie tego co się zdarza, przemieszanie wściekłości na rzeczy lub innych ludzi, odłączanie własnych wartości aż do odrętwienia. Wraz z rozwojem dziecka rośnie odczuwany przez nie ból, poczucie znieważenia i poniżenia, czuje to nawet wtedy kiedy jest dorosłym człowiekiem. Tacy ludzie cierpią na zachwianie poczucia własnej wartości, jest im trudno zbudować obraz samego siebie. 

PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJOWE WIEKU SZKOLNEGO.

              W młodszym wieku szkolnym wyróżnia się dwie fazy rozwoju: okres 7-8 lat oraz 9-11 lat.

              Właściwości rozwojowe pierwszej fazy (7-8 lat), to wzrost intensywności przeżyć społecznych dziecka; wzrost autorytetu nauczyciela, przewyższający nawet autorytet rodziców; wzrost rozwoju podstawowych funkcji intelektualnych: analizy i syntezy wzrokowej oraz słuchowej, co stanowi niezbędny warunek opanowania umiejętności czytania, pisania i liczenia.

              Właściwości rozwojowe drugiej fazy (9-11 lat), to wzbogacenie się mowy i zasobu słownictwa oraz wzrost sprawności posługiwania się  językiem ojczystym; opanowanie umiejętności czytania i pisania; wzrost aktywności i samodzielności myślenia; opanowanie operacji logicznych nie tylko na rzeczywistym, lecz także na wyobrażanym materiale; dziecko przestaje uznawać w sposób bezwarunkowy autorytet dorosłych, zwłaszcza rodziców, zdanie rówieśników w różnych sprawach zaczyna przeważać nad zdaniem dorosłych; tworzą się bardziej ścisłe grupy rówieśnicze, których normy i cele są silnie przez dzieci uzewnętrzniane.

·         ROZWÓJ FIZYCZNY.

              Wśród dzieci w młodszym wieku szkolnym występuje duże zróżnicowanie pod względem rozwoju i sprawności fizycznej. Dzieci w tym samym wieku różnią się wzrostem , ciężarem ciała, sprawnością i dojrzałością biologiczną.

              Prawidłowości fizycznego  rozwoju dzieci w wieku szkolnym:

1.      Rozwijają się bardziej mięśnie duże niż małe, 

2.      Utrzymuje się znaczna pobudliwość nerwowa, co sprawia, że dzieci wykonują wiele ruchów zbytecznych i szybkich,

3.      Twardnieją kości przegubów rąk , przez co wyraźnie zwiększa się zdolność dziecka do wykonywania różnych prac wymagających dokładności,

4.      Sprawność funkcjonowania zmysłów, zwłaszcza wzroku, jest już taka jak u człowieka dorosłego.

W młodszym wieku szkolnym wyraźnie uwidacznia się większa sprawność fizyczna chłopców niż dziewcząt.

·         AKTYWNOŚĆ DZIECKA

W młodszym wieku szkolnym główną sferą aktywności i podstawowym obowiązkiem dziecka staje się nauka szkolna, zabawa zaś schodzi jakby na drugi plan. Siedmiolatek, wstąpiwszy do szkoły powinien chodzić do niej na ogół z chęcią, bez obaw, zwłaszcza gdy jego rozwój intelektualny, nie odbiega od normy.

Drugą ważną formę aktywności stanowi zabawa, która wciąż jest potrzebna do jego prawidłowego rozwoju. Charakterystyczną cechą zabaw w wieku szkolnym jest oparcie ich na pewnych prawidłach i przepisach, które regulują działania bawiących się grup dziecięcych. Inną znamienną właściwością zabaw w tym wieku jest ich zespołowość i rywalizacyjny ich charakter. Organizacja działania w zabawie i rywalizacja zespołowa zgodna z zasadami gry wymagają od dziecka pewnego poziomu rozwoju poziomu społecznego, poczucia odpowiedzialności wobec kolegów, umiejętności kontroli i hamowania swoich reakcji, umiejętność podporządkowania własnych zachowań wymaganiom zespołu oraz rozumienia prawideł zabawy. Wszystkie te cechy są wskaźnikami psychofizycznego rozwoju dziecka.

              Inną sferę aktywności dziecięcej stanowi twórczość plastyczna. Rysunki dzieci szkolnych przestają być ekspresywne i nowatorskie, a stają się coraz lepszym, lecz stereotypowym odbiciem rzeczywistości. Opierają się w większym stopniu na pamięci niż wyobraźni. Dzieci bardziej myślą o tym co rysują niż przeżywają emocjonalnie sam proces rysowania.

·         ROZWÓJ UMYSŁOWY.

Na rozwój umysłowy dziecka szczególny wpływ wywiera doskonalenie się procesów spostrzegania, uwagi, pamięci, mowy oraz myślenia. W wieku szkolnym rozwija się nie tylko spostrzeganie, ale także spostrzegawczość dziecka, polegająca na dążeniu do zauważenia i wyodrębnienia szczegółów, które dotąd uchodziły uwagi. Dziecku coraz częściej zaczyna wystarczać słowny opis tego, co ma być celem jego spostrzeżeń i obserwacji. Stopniowo przestają być mu potrzebne ilustracje i popieranie każdego wyjaśnienia słownego pokazywaniem konkretu.

Z doskonaleniem się procesu spostrzegania ściśle związany jest rozwój uwagi. Rozwój uwagi, który dokonuje się głównie pod wpływem procesu nauczania szkolnego, polega na formowaniu się zasadniczych jej cech: zdolności do koncentracji, trwałości i przerzutności. Na rozwój uwagi dowolnej duży wpływ wywiera własna aktywność dziecka.

Pamięć stanowi jeden z ważniejszych czynników umożliwiających intelektualny rozwój dziecka. W wieku szkolnym dokonuje się doniosły przełom w rozwoju pamięci. Pamięć mechaniczna zaczyna przekształcać się w pamięć logiczną.  Dziecko coraz częściej uczy się logicznie np. tekstu.

Jednym z ważniejszych aspektów rozwoju umysłowego dziecka jest proces rozwoju mowy.  Mowa dziecka w okresie szkolnym dostępna jest naszej obserwacji w dwu postaciach: w formie mowy ustnej oraz w formie mowy pisanej. Ważnym wskaźnikiem rozwoju mowy jest zwiększanie się zasobu słownika dzieci, co wiąże się z rozwojem myślenia i zależy m.in. od ogólnej umysłowej sprawności i inteligencji dziecka.      

                W  wieku szkolnym dokonuje się także ważny skok w procesie myślenia. Otóż między 7 a 11 rokiem życia myślenie konkretno – wyobrażeniowe przekształca się w słowno – logiczne. Myślenie dziecka w początkowych latach nauki ukierunkowane jest głównie na zdobywanie wiedzy szkolnej. Stopniowo rozwija się proces opanowywania przez dziecko pojęć naukowych. Zasób pojęć i wyobrażeń dziecka nie tylko wciąż się powiększa, ale też stale się przekształca. W omawianym okresie dziecko powinno zacząć systematyzować pojęcia, znajdując dla każdego z nich określone pojęcia, znajdując dla każdego z nich określone miejsce w systemie posiadanych już przez siebie pojęć, ze względu na określony sposób powiązania danego pojęcia z innymi.

·         ROZWÓJ UCZUCIOWY.

              W wieku szkolnym wzbogaca się, rozszerza i pogłębia całe życie psychiczne dziecka. Bardzo wyraźnie uwidacznia się to w jego sferze uczuciowej. Po pierwsze, rozszerza się krąg zdarzeń i spraw wywołujących przeżycia emocjonalne dziecka, a po drugie, zmienia się i różnicuje charakter doznań emocjonalnych. Zmienia się burzliwy dotychczas sposób wyrażania uczuć, jak radość, wzruszenie, strach, złość itp. Choć epizodycznie one jeszcze wybuchają, to jednak dziecko szkolne już nie demonstruje swych uczuć w sposób pełny i nieskrępowany. Coraz trwalsze staja się przejawy i formy wyrażania przez dziecko emocji, wywoływanych już nie przez przypadkowe sytuacje i okoliczności. Staje się ono zdolne do przeżywania dłużej trwających uczuć , które powstają pod wpływem zdarzeń mających dla dziecka bardziej istotne znaczenie.

·         ROZWÓJ SPOŁECZNO – MORALNY

W wieku szkolnym zaczyna intensywnie rozwijać się świadomość społeczna dziecka. Kierunek tego rozwoju przebiega od wczesnodziecięcego egocentryzmu do nabywania społecznych pojęć i form obcowania z rówieśnikami, dostosowanego do grup, których dziecko jest członkiem. Ma ukształtowane przekonania i poglądy społeczno – moralne na sprawy bliskiego mu środowiska społecznego, np. konieczność pracy dla wspólnego dobra itp. Doznaje wewnętrznej satysfakcji z faktu działania na rzecz grupy i przestrzegania uznanych przez nią zasad współżycia, a także przeżywa przykrość i oburzenie wobec łamania tych norm lub narażania na szwank dobrego imienia zespołu. Dziecko umie już dostrzegać zjawiska społecznego w grupach sobie bliskich, rozwiązuje konflikty we własnej grupie, pełni role rodzinne i szkolne , potrafi przewidywać następstwa swoich czynów.

              Równolegle z rozwojem społecznym przebiega moralny rozwój dziecka. W omawianym przedziale wieku zmiany w tym zakresie dotyczą przede wszystkim sądów i ocen moralnych, postępowania moralnego oraz reakcji dziecka na własne zachowania moralne dziecka.    

STADIA ROZWOJU MORALNEGO WEDŁUG KOHLBERGA