Biomedycznepodstawy rozwoju wykład 21.11.2010
Badania przekrojowe – (…)
Badania długofalowe – umożliwiają poznanie indywidualnego toru rozwojowego np. tempa wzrastania (…)
Metody oceny rozwoju fizycznego dziecka:
· Ocena wzrastania
· Ocena proporcji ciała
· Ocena procesów dojrzewania
· Ocena dojrzewania płciowego
· Ocena dojrzewania szkieletowego – wieku kostnego
· Ocena wieku zębowego
Metody oceny rozwoju fizycznego
· Tabele norm, czyli biologiczne układy odniesienia
· Siatki (centylowe, standardowe) – wykresy w książeczkach zdrowia
· Wskaźniki proporcji
· Morfogramy
· Wskaźniki oceny składu ciała
· Biochemiczne wskaźniki rozwoju
Tabele norm – zestawienie średnich wartości różnych cech antropomentrycznych i zakres jej zmienności w odniesieniu do wieku płci. Ze względu na proces akceleracji konieczna jest aktualizacja norm co 10-20 lat.
Siatki (centylowe, standardowe) – graficzne przedstawienie proporcji badanej cechy i odniesienia jej do normy. Określamy tor rozwojowy badanej cechy przez nanoszenie na siatkę uzyskiwanych co kilka np. miesięcy, pomiarów cechy. Krzywe centylowe 3 i 97 określają dolną i górną granicę normy. W siatkach standardowych odpowiednio plus/minus 2 SD (odchylenia standardowego).
Wskaźniki proporcji – wyrażają najczęściej stosunek dwóch lub więcej cech morfologicznych względem siebie. Służą ocenie kształtowania proporcji ciała.
Profile rozwoju. Morfogramy. – graficzne wykresy wielu cech antropometrycznych normalizowanych do wartości średniej. Poprzeczna linia łącząca wyniki pomiarów wyznacza profil rozwoju dla danej płci i wieku dziecka. W sposób graficzny informuje o zależnościach między cechami morfologicznymi.
Pojęcie wieku rozwojowego
Wiek kalendarzowy (metrykalny, chronologiczny) – jest to czas mierzony liczbą dni, miesięcy, lat, jaki upłynął od urodzenia do momentu badania dziecka. Ponieważ dzieci w tym samym wieku kalendarzowym mogą znacznie ię różnić pod względem zaawansowania we wzrastaniu i dojrzewaniu, wprowadzono pojęcie wieku rozwojowego.
Wiek rozwojowy – jest miarą dojrzałości biologicznej organizmu. Wskazuje na stopień zaawansowania rozwoju niektórych cech lub funkcji organizmu.
Wiek biologiczny (rozwojowy)- to rzeczywiste zaawansowanie rozwoju kilku cech (wyrażonych w latach), na podstawie których przeprowadza się ocenę auksologiczną.
· Wiek wzrostowy i wagowy
· Wiek zębowy
· Wiek kostny
· Wiek cech płciowych
A także poziom dojrzałości psychicznej, społecznej itp.
Dokładność oceny wieku biologicznego jest wprost proporcjonalna do liczby stosowanych kryteriów jego oceny.
Wiek morfologiczny – określa się porównując uzyskany pomiar do zbliżonej wartości z tabel norm i odczytuje się odpowiadający im wiek (stosuje się u niemowląt).
Wiek zębowy – od 2-go półrocza życia na podstawie czasu wyrzynania się zębów
Wiek cech płciowych –ocenia się na podstawie rozwoju cech płciowych (w skali pięciostopniowej) i odnosi się do wieku metrykalnego. Różnica między dojrzewaniem kośćca a wiekiem metrykalnym nie przekraczająca 2 lat to granica normy.
Wiek kostny – ocena czasu pojawienia się wielkości jąder kostnienia w porównaniu do wieku kalendarzowego
Wskaźniki biologiczne – oparta na oznaczeniu wydalania hydroksyproliny i kreatyniny z moczem.
Norma auksologiczna
Musi uwzględniać:
· Etniczne i rasowe zróżnicowanie wzrostu
· Wpływy biogeograficzne (np. klimat, temperatura…)
· Uwarunkowanie genetyczne (rodzinne – np. niskorosłość, otyłość…)
· Czynniki społeczno – ekonomiczne rodziców (wykształcenie)
· Uwarunkowania kulturowe
· Związki emocjonalne w rodzinie
Ustalenie progu normy dla wszystkich jest niemożliwe.
Trudność w ocenie tzw. Pogranicza normy.
Trend sekularny – czyli tendencje przemian – wielowiekowe morfo funkcyjne zmiany nierewolucyjne organizmu człowieka np. wyrażające się zmianami proporcji ciała.
Akceleracja rozwoju – dostrzegana od ok. 150 lat – zjawisko przyspieszonego biologicznego rozwoju człowieka i osiąganie przez kolejne pokolenia większych wymiarów ciała.
Akceleracja rozwoju fizycznego
Akceleracja (przyspieszenie) rozwoju fizycznego – jest to proces międzypokoleniowych zmian polegający na:
· Powiększaniu się wysokości ciała osób dorosłych w następujących po sobie pokoleniach
· Powiększanie się wysokości ciała dzieci w każdym wieku u stosunku do rówieśników we wcześniejszym roczniku
· Wcześniejszym dojrzewaniu płciowym i szybszym tempie wzrastania, np. na początku XX wieku pojawienia się menarche (pierwsza miesiączka) wynosił 15 lat, obecnie jest to poniżej 13 lat (przyspieszenie ok. 0,3 roku na dekadę).
Przyczyny akceleracji
· Postęp cywilizacji technicznej
· Postęp urbanizacji
· Racjonalne żywienie
· Zwiększenie nasłonecznienia (Wit. D)
· Umiarkowana heterozji, czyli mieszanie się genów w wyniku migracji ludności
Dziecko chude – dziecko z niedożywieniem przekraczającym 15-20% powinno bezwzględnie trafić do lekarza.
Pomocne wskaźniki odżywiania.
Najczęstsze zaburzenia we wzrastaniu i dojrzewaniu
Otyłość (obesitas) – nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie – jest najczęstszym zaburzeniem rozwoju fizycznym. W zależności od wieku i płci dotyczy 5-15% dzieci młodzieży.
Dziecko otyłe – stan nadmiernego rozwoju tkanki tłuszczowej, przekraczający 20% przeciętnej masy ciała w odniesieniu do wysokości dziecka, nie tylko do jego wieku. W skrajnych przypadkach nadwaga może przekraczać nawet 50%.
W 90% przypadków przyczyną jest nadmiar spożywanych produktów.
Otyłość prosta (nadmiar tkanki tłuszczowej jest skutkiem zachwiania równowagi między podażą energii a jej wydatkowaniem przez organizm) i otyłość wtórna (towarzyszy ona różnym zaburzeniom i zespołom chorobowym; nadmiar masy ciała jest skutkiem uszkodzenia układów regulujących pobieranie i wydatkowanie energii).
Kryteria otyłości – pozycja masy ciała przekracza o co najmniej 2 pasma centylowe pozycję wysokości ciała. Wskaźnik Queteleta – BMI (Body Mass Index): masa ciała podzielona przez wzrost podniesiony do kwadratu.
Niskorosłość (hipostatura) – niedobór wysokości ciała. Rozpoznaje się u dzieci, których wysokość ciała zlokalizowana jest poniżej 10 centyla lub 1,5 odchylenia standardowego.
Wysokorosłość – wzrost przekraczający o około 20% średnią wartość dla wieku (zwykle >97 centyla)
migotka1313