Czlowiek_i_jego_rzeczywistosc_-_Ingarden_-_z_przypisami.pdf

„Człowiek i jego rzeczywistość” Roman Ingarden

www.maturazpolskiego.pl

1. Byłem niegdyś na odczycie pewnego wybitnego biologa o stanowisku człowieka na ziemi. Jedną

z głównych tez 1 odczytu stanowiło twierdzenie, że człowiek zdołał opanować przyrodę w wyższej mie-

rze niż jakikolwiek gatunek zwierząt i że na tym właśnie polega jego wyjątkowe stanowisko

wśród istot żywych na ziemi. Nasunęło mi się wówczas pytanie, czy naprawdę ów wyższy stopień

opanowania przyrody przez człowieka, a tym samym jego stosunkowo większa niezależność od tego,

co się dzieje, odróżnia go w sposób istotny od zwierząt. Prawdą byłoby to może tylko wtedy, gdy-

by za podstawę tego przeciwstawienia należało wziąć pojęcie człowieka określonego jako homo fa-

ber 2 .

2. Człowiek tym się m.in. odróżnia od zwierząt, że nie tylko opanowuje przyrodę w granicach

bez porównania szerszych, niż to jest dostępne dla zwierząt, a nawet ją przekształca i przystosowuje

do swych potrzeb i wymogów, ale nadto – i w tym leży jego rys istotny – że wytwarza nową rzeczywi-

stość, quasi-rzeczywistość 3 .

3. Człowiek uprawia ziemię i hoduje rośliny, stawia domy, buduje drogi lub koleje, reguluje rzeki

itd. Robią to jednak na swój sposób niektóre zwierzęta – bobry, mrówki, termity 4 . Ale człowiek stwa-

rza nadto tego rodzaju przedmioty, jak dzieła sztuki, teorie naukowe, systemy metafizyczne 5 lub teo-

logiczne, języki (pisane), jako różne sposoby utrwalania i przekazywania innym tego, co raz zostało

pomyślane. Hodując więc i przekazując wiedzę o swej przeszłości i o przeszłości dzieł wytworzonych

przez przodków, wytwarza rzeczywistość historyczną, dzięki której życie (danego) pokolenia staje się

dalszym ciągiem procesów i wypadków historycznych już dokonanych.

4. Zapewne, ale wszystko to jest możliwe dopiero dzięki temu, że człowiek zdołał opanować przyrodę

i zwyciężyć zwierzęta, które mu zagrażały. Fakt ten co najmniej ułatwił człowiekowi jego wytwór-

czość w zaznaczonym kierunku. Czy mu ją w ogóle dopiero umożliwił, to już nie wydaje się ta-

kie pewne. Można bowiem zapytać, czy odwrotnie – opanowania przyrody i walki ze zwierzętami

nie umożliwił lub przynajmniej nie ułatwił fakt, że człowiek wytwarzał pewne przedmioty nie istnie-

jące przedtem na świecie. Wytworzenie narzędzi stało się w każdym razie momentem rozstrzygają-

cym. Narzędzia te pierwotnie były wprawdzie tylko pewnymi przez człowieka zastanymi rzeczami.

Użyte jednak do spełnienia pewnych czynności, stały się właśnie w tej funkcji czymś całkiem no-

wym, czego nie było przed człowiekiem w przyrodzie. Ale istotne jest to, że człowiek nie zadowolił się

wytwarzaniem narzędzi pożytecznych, lecz że już na poziomie okresów „przedhistorycznych” zaczął

wytwarzać różne przedmioty z czysto fizyczno-biologicznego punktu widzenia zgoła niepożyteczne,

a jednak potrzebne dla jego życia psychicznego, stanowiące nie tylko objaw wyładowania się pew-

nych jego sił duchowych, ale zarazem bogacące niezmiernie świat. Już na skałach jaskiń znajduje-

my pierwsze twory malarstwa, i to twory mówiące o żywych potrzebach artystycznych ich twórców.

5. Wyobraźmy sobie, że ze świata nagle znikły dzieła sztuki, teorie naukowe i filozoficzne, państwa,

instytucje publiczne i prywatne itd. i że nie moglibyśmy się w żaden sposób dowiedzieć o tym,

co było niegdyś. Czy to, co by pozostało, nie byłoby czymś uboższym i innym? I czy my sami

nie musielibyśmy się zmienić, żeby w tym zubożonym świecie móc żyć? Od dziś nie czytywalibyśmy

wierszy, nie chadzalibyśmy do teatru, nie słuchalibyśmy symfonii 6 . Od dziś nie prowadzilibyśmy

sporów o kierunki i wartości literackie, nie spędzalibyśmy dziesiątków nieraz lat życia na dokony-

1 teza – założenie, które ktoś zamierza udowodnić.

2 homo faber – (łac.) człowiek twórca; człowiek pierwotny tworzący narzędzia konieczne mu do przeżycia;

dosł. człowiek zręczny, rzemieślnik, majster.

3 quasi-rzeczywistość – (od quasi – jakby, na kształt) niby rzeczywistość, jak gdyby rzeczywistość.

4 termit – owad żyjący w krajach tropikalnych w bardzo licznych, dobrze zorganizowanych społeczeństwach.

5 metafizyka – nauka filozoficzna, której przedmiotem są podstawowe kwestie dotyczące istoty i przyczyny

bytu; rozważania o tym, co niepoznawalne, tajemnicze, niedostępne zmysłom i doświadczeniu.

6 symfonia – utwór muzyczny przeznaczony na orkiestrę; harmonijne zespolenie dźwięków, barw, zapachów

itp.

1 z 3

„Człowiek i jego rzeczywistość” Roman Ingarden

www.maturazpolskiego.pl

waniu żmudnych i subtelnych eksperymentów fizykalnych 7 lub innych, nie walczylibyśmy o tzw.

idee, nie czulibyśmy się w ogóle niczyimi potomkami ani spadkobiercami dóbr i ideałów minionych

pokoleń. Znikłyby one wszystkie z naszego widnokręgu, a wraz z nimi znikłoby to wszystko, co do-

bre, piękne, wzniosłe i prawdziwe.

6. I jakież inne – czy w ogóle ludzkie? – byłoby wówczas nasze życie. Może by nawet nam się dobrze

powodziło, może mielibyśmy wygodniejsze koleje i szybsze samoloty (choć to jest bardzo wątpliwe,

bo czy umielibyśmy i czy moglibyśmy jeszcze zrobić to wszystko, nie mając nauki i sztuki i tych

wszystkich „rzeczy”, które rzekomo mają wychodzić poza obręb świata realnego?), ale czy mogliby-

śmy wówczas żyć jak ludzie? Czy sama obfitość jadła, zmysłowej rozkoszy i wygody zdołałaby nas

na tyle przywiązać do życia, iżby się opłaciło nam znosić jego trudy, niebezpieczeństwa i cierpienia?

7. Wytworzone przez nas, ludzi, dziedziny sztuki, nauki, prawa, techniki, stworzona przez nas rze-

czywistość dziejowa taką wagę w życiu naszym posiada i tak na jego przebieg wpływa, że obcując

z tą quasi-rzeczywistością, sami pod jej wpływem zmieniamy się, nabieramy nowych cech charakte-

ru, upodobań lub wstrętów, namiętności i ukochań. Od dzieciństwa wrastamy w pewien zastany

przez nas świat wytworów ducha ludzkiego. Nim ten świat zaczniemy przetwarzać i dorzucać do nie-

go nowe dzieła, on nas otacza i wpływa na nas, modelując nasze ciało, nasze myśli, uczucia i pra-

gnienia. On sprawia, że jesteśmy dziedzicami minionych pokoleń, że nie jesteśmy samotni na świe-

cie, że mamy wspólny świat wytworów ducha, a przez to i my sami – ludzie z ludźmi – w mniejszym

lub większym stopniu zrastamy się w jeden jakby organizm ludzkości. A gdy z kolei sami stajemy

się twórcami lub współtwórcami nowych dzieł sztuki, praw, ideałów społecznych czy moralnych,

dziejów, maszyn i przyrządów, wszystko to – jakby we fali wstecznej – na nas samych oddziaływa.

Żyjemy przez to w innym świecie i my sami inni jesteśmy. Nie tylko dzieła nasze są naszymi potom-

kami, ale w pewnej mierze i my stajemy się jakby potomkami naszych dzieł i – raz je stworzywszy

i obcując z nimi – już nie umiemy tak żyć i być takimi, jakimi byliśmy, gdy ich jeszcze nie było.

Bo zmieniamy się cieleśnie i duchowo pod wpływem wytworzonego przez nas świata naszych dzieł.

Ludźmi jesteśmy przez to, że żyjemy w pewnym sensie ponad stan. Jesteśmy ludźmi przez to,

że przerastamy warunki biologiczne, w jakich znaleźliśmy się, i że na ich podłożu budujemy nowy,

odmienny świat.

8. Lecz zróbmy jeszcze krok jeden, rozstrzygający: To, co wartością nazywamy: dobro, piękno, praw-

dziwość, sprawiedliwość itd., to nie znajduje się w owej fizyko-biologicznej podbudowie naszego

ludzkiego świata, lecz występuje dopiero w owej przez nas wytworzonej i dla człowieka właściwej,

nadbudowanej rzeczywistości. Człowiek tę rzeczywistość wytwarza najwyższym swym wysiłkiem,

nieraz trudem i ofiarą całego swego życia, największym wykwitem swej genialności. Dopie-

ro przez to osiąga swe właściwe człowieczeństwo, swe o człowieczeństwie jego stanowiące posłannic-

two: staje się człowiekiem pośredniczącym pomiędzy tym, co jest tylko „przyrodą”, a tym, co on tyl-

ko w przybliżeniu, jakby w odblasku może przeczuwać w ujawnionych i ucieleśnionych przez siebie

wartościach.

9. Na skraju dwu światów: jednego, z którego wyrasta i który przerasta największym wysiłkiem swe-

go ducha, i drugiego, do którego się zbliża w najcenniejszych swych wytworach, stoi człowiek,

w żadnym z nich naprawdę nie będąc „w domu”. Chcąc się na skraju tym utrzymać, pętany

wciąż od nowa przez bezwład świata fizyko-biologicznego i ograniczany jego naturą w swych możli-

wościach, a zarazem czując jego niedostatek i jego nieodpowiedniość do ludzkiej swej istoty, wydo-

bywa człowiek z siebie moc twórczego życia i otacza się nową rzeczywistością. Ta rzeczywistość do-

piero odsłania mu perspektywy na zupełnie nowe wymiary bytu, ale w tym nowym, przeczuwanym

świecie znajduje moce równie mu obce jak świat, z którego pochodzi, i znacznie bardziej go przera-

7 fizykalny – dotyczący fizyki, fizyczny.

2 z 3

„Człowiek i jego rzeczywistość” Roman Ingarden

www.maturazpolskiego.pl

stające niż to wszystko, do czego on dorosnąć potrafi. W tym jego szczególna rola na świecie, a zara-

zem ostateczne źródło jego tragicznej, samotnej walki, jego wielu przegranych i jego nielicznych,

a prawie nigdy nie rozstrzygających zwycięstw.

Roman Ingarden, Książeczka o człowieku , Kraków 1972.

Zadania do tekstu:

1. Sformułuj inaczej pytanie, które nasunęło się Ingardenowi w związku z odczytem. (akapit 1.)

(0–1 p.)

2. Jakie 3 zdobycze (fakty) wyodrębniają człowieka ze świata przyrody? (akapit 4.)

(0–1–2–3 p.)

3. Co stałoby się ze światem i z człowiekiem, gdyby znikły „wytwory ludzkiej działalności”? Podaj

2 przypuszczenia. (akapity 5., 6.)

(0–1–2 p.)

4. Jakie znaczenia (3) ma dla nas wytworzona przez człowieka quasi-rzeczywistość? (akapit 7.)

(0–1–2–3 p.)

5. Wyjaśnij twierdzenia: „dzieła są naszymi potomkami” i my jesteśmy „potomkami naszych

dzieł”. (akapit 7.)

(0–1–2 p.)

6. Wyjaśnij zdanie: „Ludźmi jesteśmy przez to, że żyjemy w pewnym sensie ponad stan”. (aka-

pit 7.)

(0–1 p.)

7. Częścią której z wyróżnionych dwóch rzeczywistości jest etyka? (akapit 8.)

(0–1 p.)

8. Jaką inną wartość dorzuca autor do klasycznych trzech najwyższych wartości w akapicie 5.,

a jaką w akapicie 8.?

(0–1–2 p.)

9. Co jest posłannictwem człowieka? (akapit 8.)

(0–1 p.)

10. Ludzka egzystencja jest z co najmniej trzech powodów tragiczna. Jakich? (akapit 9.)

(0–1–2–3 p.)

11. Kończąca tekst refleksja jest optymistyczna czy pesymistyczna? Uzasadnij odpowiedź (odpo-

wiedzi).

(0–1–2 p.)

12. Sformułuj główną tezę całego tekstu, wypisz trzy uzasadniające ją argumenty oraz zredaguj

wniosek.

a) teza: …………………………………………………………

b) argumenty: …………………………………………………………

c) wniosek: …………………………………………………………

(0–1–2–3–4 p.)

13. Jakie dwa znaczenia ma hodowanie w akapicie 3.?

(0–1 p.)

14. W akapicie 5. znajdź i nazwij trzy różne środki językowe, służące wzmocnieniu perswazji (prze-

konywaniu).

(0–1–2 p.)

15. Kto z kim (czyli reprezentanci jakich kierunków naukowych) spiera się w tym tekście?

(0 lub 2 p.)

3 z 3

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: