O_patriotyzmie_i_nacjonalizmie_-_Nowak-Jezioranski_-_z_przypisami.pdf

„O patriotyzmie i nacjonalizmie” Jan Nowak-Jeziorański

www.maturazpolskiego.pl

1. Na jednym ze spotkań zadano mi niedawno pytanie, czy patriotyzm i nacjonalizm 1 są pojęciami prze-

ciwstawnymi. Pytanie warte zastanowienia, bo zarówno patriotyzm, jak i nacjonalizm stały się generato-

ram i 2 olbrzymich zasobów zbiorowej energii i woli działania, motywami zachowań i czynnikami wpływa-

jącymi na bieg historii i kształt świata.

2. Patriotyzm jest uczuciem. Nacjonalizm – światopoglądem. Patriotyzm jest uczuciem miłości do wspól-

noty duchowej i materialnej wszystkich pokoleń przeszłych, żyjących i przyszłych, miłości wspólnoty lu-

dzi osiadłych na tej samej ziemi, używających wspólnego języka, złączonych wspólną przeszłością, trady-

cją, obyczajem i kulturą.

3. Słowa „patriota” i „patriotyzm” budzą jakieś ciepło. Patriotyzm lokujemy na szczycie hierarchii warto-

ści doczesnych. Oznacza on gotowość do ofiary, wyrzeczeń, poświęceń, nie wyłączając ofiary z własnego

życia, a także, co najtrudniejsze, życia najbliższych – rodziców, małżonków, dzieci. Tak bywało na przy-

kład w latach okupacji niemieckiej. Człowiek poszukiwany przez gestap o 3 mógł uciec i schować się,

ale na miejscu pozostawała rodzina i płaciła albo więzieniem, zamknięciem w Oświęcimiu 4 lub innym

obozie, albo padała ofiarą masowych egzekucji. Łatwiej było narażać na śmierć siebie niż życie najbliż-

szych.

4. Temperatura patriotyzmu spada, gdy nie ma zagrożenia z zewnątrz, i podnosi się, gdy państwo i na-

ród znajdą się w niebezpieczeństwie. Na co dzień w warunkach normalności dominuje troska o rodzinę

i samego siebie. Jest to naturalne i ludzkie. Konstytucja amerykańska stanowi, że każdy obywatel ma

prawo do pościgu za osobistym szczęściem. Nie pozostaje to w żadnej sprzeczności ze służbą celom spo-

łecznym. Budując własne szczęście, budujemy siłę i pomyślność swego kraju.

5. Większość emigrantów, przeżywając nostalgię 5 za utraconym – czasem na zawsze – krajem ojczystym,

bardziej odczuwa potrzebę demonstrowania swoich uczuć patriotycznych aniżeli ludzie, którzy rzadko

opuszczają miejsce stałego zamieszkania. Jako emigrant, który nie mógł nawet marzyć, że zakończy ży-

cie we własnym kraju, znam dobrze uczucie nostalgii – tęsknoty za widokiem narożnej kamienicy, przy-

drożnego krzyża, uliczek i zakątków rodzinnego miasta, a przede wszystkim uczucie otaczającej zewsząd

atmosfery swojskości. Tego poczucia swojskości, którego nie można niczym zastąpić i którego zawsze bę-

dzie brakować na obczyźnie.

6. Polonia 6 i emigracja szukają bezwiednie środków zastępczych. Usiłują odnaleźć swojskość w polskich

kościołach, obrządkach i pieśniach religijnych, a także w organizowaniu pochodów i uroczystości z okazji

kolejnych świąt narodowych i rocznic. Jednak te pochody idą ulicami, na których bije w oczy obcość.

Nostalgię może zaspokoić emigrant, tylko odwiedzając Polskę.

7. Patriotyzm jest wysoką wartością moralną, bo uczucie przywiązania do własnego kraju nie idzie w pa-

rze z nienawiścią czy wrogością do innych. Patriotyzm mieści w sobie szacunek i sympatię wobec patrio-

tyzmu innych. W przeciwieństwie do nacjonalizmu patriotyzm nie jest konfliktogenny 7 . Wręcz przeciwnie

– towarzyszy mu często, choć nie zawsze, poczucie solidarności z ruchami patriotycznymi innych naro-

dowości.

8. Podsumowując, można skrótowo powiedzieć, że patriotyzm jest cnotą, nacjonalizm – grzechem.

Dla chrześcijan i wyznawców etyki chrześcijańskiej – grzechem przeciwko najważniejszemu ze wszyst-

kich przykazań – przykazaniu miłości bliźniego.

9. Słowa patria – ojczyzna i patriotyzm – istniały już w świecie starożytnym. Pojęcie nacjonalizmu weszło

w obieg w czasach Wiosny Ludów 8 , a więc w pierwszej połowie XIX stulecia, i nabrało posmaku pejora-

tywnego 9 pod wpływem doświadczeń wieku ubiegłego. W świetle doświadczeń i spostrzeżeń mego własne-

go, bardzo długiego życia mogę powiedzieć, że nacjonalizm jest matką nieszczęść, które ściąga tak-

że na własny naród. Dotyczy to także postępowania kolejnych rządów w okresie międzywojennym wobec

mniejszości narodowych.

1 nacjonalizm – postawa i ideologia uznająca interes własnego narodu za wartość najwyższą.

2 generator – o zjawiskach społecznych: przyczyna, siła pobudzająca.

3 gestapo – tajna policja polityczna w III Rzeszy; funkcjonariusze tej policji; główny organ śledczy w spra-

wach politycznych; jedno z najbardziej zbrodniczych ogniw okupacyjnego aparatu terroru.

4 Oświęcim – miasto powiatowe w województwie małopolskim, przy ujściu Soły do Wisły; 1940–45 najwięk-

szy niemiecki obóz koncentracyjny Auschwitz.

5 nostalgia – tęsknota, zwłaszcza za krajem ojczystym.

6 Polonia – Towarzystwo Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia”, (1955–89) siedziba w Warszawie; cel:

współpraca ze stowarzyszeniami polskimi za granicą, z placówkami kulturalnymi i oświatowych środowisk

polonijnych.

7 konfliktogenny , konfliktotwórczy – sprzyjający powstawaniu konfliktów.

8 Wiosna Ludów – określenie fali rewolucji w Europie 1848–49.

9 pejoratywny – mający ujemny odcień lub znaczenie; o sufiksach: nadający wyrazowi odcień ujemny.

1 z 4

„O patriotyzmie i nacjonalizmie” Jan Nowak-Jeziorański

www.maturazpolskiego.pl

10. Odbywałem służbę wojskową na Wołyniu 10 i w czasie ćwiczeń nocowałem w ukraińskich chałupach.

Ukraińcy na Wołyniu, w przeciwieństwie do Ukraińców ze Lwowa, mieli z początku bardzo słabe poczu-

cie tożsamości etnicznej 11 . Obudziło się ono, gdy rząd polski zaczął kolonizować Wołyń, sprowadzając

polskich osadników i obdarzając ich ziemią pochodzącą z parcelacji 12 majątków ziemskich. Miejscowi,

czyli Ukraińcy, nie mogli w praktyce korzystać z dobrodziejstwa reformy rolnej. Poczucie krzywdy i nieza-

spokojony głód ziemi obudziły dziki nacjonalizm, wyrosły z nienawiści do polskich rządów. Kto sieje

wiatr, ten zbierze burzę – głosi ludowe porzekadło. Nienawiść posiana przed wojną przyniosła ponury

owoc, jakim była bestialska rzeź ludności polskiej na Wołyniu. Nic nie usprawiedliwia zbrodni, ale nasu-

wa się myśl, czy może dzisiejsza rzeczywistość byłaby inna, gdyby Rzeczpospolita nadała autonomię 13

ziemiom wschodnim zamieszkanym w większości przez Ukraińców i Białorusinów. Choćby taką autono-

mię, z jakiej korzystała polska ludność Galicji 14 pod zaborem austriackim.

11. Nacjonalizm jest ideologią, która w oczach jego wyznawców uwalnia ich dążenia od hamulców natury

etycznej. Własny naród stoi ponad wszelkimi innymi wartościami. Jest celem nadrzędnym, któremu na-

leży podporządkować wszystko inne, a więc własne dążenia, ambicje i plany, interesy osobiste, partyku-

larne 15 i klasowe. Określenie interesu narodowego jako celu nadrzędnego uwalnia od norm etycznych

i moralnych w dążeniu do niego. Korzenie takiej orientacji tkwią w pojmowaniu postępu jako nieustan-

nej walki gatunków. Zwycięża w niej silniejszy, niszcząc słabszego. Dążąc do prymatu własnych intere-

sów kosztem innych, nacjonalizm stał się źródłem konfliktów prowadzących do wojen i tragedii ludzkich,

jak działo się wielokrotnie w czasach mego pokolenia. Wystarczy przypomnieć losy nacjonalizmu w naj-

bardziej zdeprawowanej 16 postaci, jaką był hitleryzm 17 w Niemczech i faszyzm 18 Mussoliniego 19 , a z przy-

kładów ostatnich – tragiczny koniec nacjonalizmu serbskiego i losy Miloszevicia 20 .

12. W Polsce przedwojennej nacjonalizm szedł w parze z antysemityzmem 21 . Polskie uprzedzenia wo-

bec mniejszości żydowskiej nigdy nie przybrały jednak zbrodniczej postaci masowej i systematycznie za-

planowanej eksterminacji 22 Żydów. Stawianie Polaków na równi z hitlerowskimi Niemcami, a zwłaszcza

oskarżenie o udział w zagładzie Żydów jest oszczerstwem, przed którym musimy się solidarnie bronić.

(…) Polski antysemityzm znajdował swoje ujście nie w zabijaniu, ale w pogardzie. Przykładem było „getto

10 Wołyń – kraina historyczna między górnym Bugiem, od 1919 zachodnia część Wołynia w II RP, od 1945

cały w ZSRR, od 1991 – Ukrainie.

11 etniczny – związany z przynależnością do jakiegoś narodu.

12 parcelacja – podział gruntów większych gospodarstw rolnych na mniejsze działki sprzedawane lub przeka-

zywane komuś w użytkowanie.

13 autonomia – prawo jakiejś zbiorowości do samodzielnego rozstrzygania swoich spraw wewnętrznych; sa-

modzielność i niezależność w decydowaniu o sobie.

14 Galicja – potoczna nazwa ziem dawnej Rzeczypospolitej pod zaborem austriackim 1772–1918.

15 partykularny – mający na względzie korzyść własnego środowiska, regionu itp., a nie ogółu.

16 zdeprawować – spowodować czyjąś deprawację; deprawacja – sprowadzenie kogoś z uczciwej drogi, szerze-

nie zgorszenia.

17 hitleryzm , nazizm , nacyzm – doktryna niemieckiej partii narodowosocjalistycznej (NSDAP).

18 faszyzm – ideologia skrajnie nacjonalistyczna i rasistowska; też: totalitarna forma rządów oparta na tej

ideologii.

19 Mussolini Benito – (1883–1945) polityk włoski, przywódca i ideolog faszyzmu; 1919 założyciel organizacji

kombatanckiej Fasci di combattimento , przekształconej 1921 w Narodową Partię Faszystowską; 1922 doko-

nał zamachu stanu (marsz na Rzym) i objął urząd premiera; posługując się represjami i terrorem, wyelimi-

nował opozycję i 1925 zaprowadził monopartyjną dyktaturę faszystowską; 1925 przyjął tytuł wodza (duce);

1929 unormował stosunki z Kościołem Katolickim (traktaty laterańskie); od 1936 budował sojusz z hitle-

rowskimi Niemcami; prowadził agresywną politykę zagraniczną (podbój Etiopii i Albanii); 1938 uczestnik

układu monachijskiego; 1940 włączył Włochy do II wojny światowej po stronie Niemiec; po lądowaniu

wojsk alianckich na Sycylii obalony VII 1943 przez Wielką Radę Faszystowską; uwolniony przez Niemców,

utworzył Włoską Republikę Socjalną; IV 1945 ujęty przez partyzantów włoskich i rozstrzelany.

20 Slobodan Miloszević – były prezydent Jugosławii odpowiadający w Hadze za zbrodnie przeciw ludzkości

zmarł na zawał serca (możliwe samobójstwo – ucieczka od sprawiedliwości); Jugosławia – w polityce zagra-

nicznej – udział w Małej Entencie i współpraca z Francją, w końcu lat 30. zbliżenie z Niemcami i Włochami;

autorytarne rządy nacjonalistów serbskich z prezydentem Miloszeviciem; od 1998 walki serbsko-albańskie

w Kosowie, z którego pod presją NATO (naloty) wojska serbskie wycofały się 1999.

21 antysemityzm – wrogość wobec Żydów jako grupy wyznaniowej lub etnicznej; teoria uzasadniająca taką

postawę.

22 eksterminacja – wyniszczenie lub masowa zagłada określonych grup ludności z powodów politycznych

lub religijnych.

2 z 4

„O patriotyzmie i nacjonalizmie” Jan Nowak-Jeziorański

www.maturazpolskiego.pl

ławkowe 23 ” narzucone studentom Żydom, których zmuszano do zajmowania osobnych miejsc.

13. O tym, jak straszne szkody może wyrządzić nacjonalizm swemu narodowi, przekonałem się, kie-

dy jako emisariusz 24 znalazłem się w Londynie. Zadaniem rządu polskiego i takich ludzi jak ja była obro-

na polskiego imienia i dobrego wizerunku naszej Ojczyzny w oczach Zachodu. W XIX wieku Polska uka-

zywała się światu jako naród szlachetny i odważny, który bohatersko walczy o niepodległość pod hasłem:

„Za Wolność Waszą i Naszą 25 ” , a więc o odzyskanie i zachowanie wolności nie tylko dla siebie,

ale i dla innych narodów, które o nią walczą. Ten wielki atut 26 , jakim były sympatia i poparcie dla pol-

skich aspiracji 27 , został zniszczony jeszcze w okresie międzywojennym przez oskarżenie o dyskrymina-

cję 28 mniejszości narodowych i antysemityzm. Wrogowie, a mieliśmy ich niemało, usiłowali przypiąć nam

etykietkę najbardziej antysemickiego narodu w Europie. Oczywiście była to nieprawda. Antysemityzm

objawił się nie tylko w Polsce, ale i w Niemczech, i w Europie Środkowowschodniej, a przede wszystkim

w Rosji. I nie był w Polsce zjawiskiem powszechnym. Znaczna część inteligencji zwalczała objawy antyse-

mityzmu.

14. Mówiąc o szkodach, jakie w przeszłości wyrządził dobremu imieniu Polski antysemityzm, idący w pa-

rze ze skrajnym nacjonalizmem, należy uznać, że jego przeciwstawieniem był patriotyzm – bezprzykładna

gotowość do największych ofiar i poświęceń, jaką Polacy okazali w ciągu dwóch stuleci walki o odzyska-

nie i zachowanie wolności. Nie ma na świecie innego narodu, który dążyłby do celu z takim uporem i od-

wagą. Moc polskiego patriotyzmu sprawiła, że Polska własnymi siłami, wbrew wszelkim ludzkim przewi-

dywaniom i wbrew okrutnym realiom, odzyskała wolność.

15. Moc polskiego patriotyzmu sprawiła, że ja, emigrant polityczny, mogę dziś zabierać głos na łamach

wolnej prasy i na falach wolnego polskiego radia 29 .

(Jan Nowak-Jeziorański, O patriotyzmie i nacjonalizmie , „Gazeta Wyborcza”, 10–11 XI 2003)

Artykuł za „Gościem Niedzielnym”, nr 43/2003

Zadania do tekstu:

1. Zdanie z 1. akapitu: „ Na jednym ze spotkań zadano mi niedawno pytanie, czy patriotyzm i nacjona-

lizm są pojęciami przeciwstawnymi. ” zawiera:

a) argument,

b) kontrargument,

c) tezę, którą potwierdza autor w artykule,

d) hipotezę, którą rozważa autor w artykule.

(0–1 p.)

2. W podanym zdaniu: „(…) patriotyzm, jak i nacjonalizm stały się generatorami olbrzymich zasobów

zbiorowej energii i woli działania (…).” podkreślony zwrot zastąp bliskoznacznym, tak by nie zmie-

23 getto – część miasta zamieszkana przez mniejszość narodową, rasową lub religijną; w czasie II wojny świa-

towej: przymusowo zamknięta dzielnica żydowska; odizolowana społeczność, rządząca się własnymi prawa-

mi, niechętna ludziom z zewnątrz; getto ławkowe – wydzielony obszar sali lekcyjnej, bądź wykładowej, for-

ma dyskryminacji stosowana wobec mniejszości narodowych.

24 emisariusz – tajny wysłannik polityczny.

25 „Za wolność naszą i waszą” – napis na sztandarze z manifestacji ku czci dekabrystów w Warszawie 25

stycznia 1831, którego autorstwo przypisuje się Joachimowi Lelewelowi. W pełnej wersji miało postać:

„W imię Boga za naszą i waszą wolność”. W trakcie powstania listopadowego wypisywano je na sztanda-

rach w języku polskim i rosyjskim, dwustronnie, ze znakiem czerwonego krzyża na białym tle. Miały poka-

zywać cel powstania, które skierowane było w zamierzeniu powstańców nie przeciwko Rosjanom a prze-

ciw carskiemu despotyzmowi; dekabryści – rosyjscy rewolucjoniści szlacheccy z 1. ćwierci XIX wieku; dzia-

łali w 3 organizacjach: Związek Południowy, Związek Północny i Stowarzyszenie Zjednoczonych Słowian;

zamierzali zwłaszcza zlikwidować samowładztwo carskie i poddaństwo chłopów; 1825 wzniecili powstanie

przeciwko Mikołajowi I Romanowowi.

26 atut – zaleta, możliwość lub argument, których umiejętne wykorzystanie może dać oczekiwany rezultat.

27 aspiracja – pragnienie realizacji ambitnych planów.

28 dyskryminacja – prześladowanie poszczególnych osób lub grup społecznych albo ograniczanie ich praw

ze względu na rasę, narodowość, wyznanie, płeć itp.

29 Radio Wolna Europa – (RWE) rozgłośnia radiowa w Monachium, założona w 1950; finansowana z budżetu

USA; audycje w językach: polskim oraz bułgarskim, czeskim, estońskim, łotewskim, rumuńskim, słowac-

kim, węgierskim; tematyka polityczna, gospodarcza i kulturalna; dyrektorem sekcji polskiej był między in-

nymi Jan Nowak-Jeziorański.

3 z 4

„O patriotyzmie i nacjonalizmie” Jan Nowak-Jeziorański

www.maturazpolskiego.pl

nić znaczenia zdania.

(0–1 p.)

3. Z akapitów 2. i 8. wypisz po dwie nazwy użyte przez autora dla określenia istoty patriotyzmu i na-

cjonalizmu.

a) patriotyzm – ……………………………………………………

b) nacjonalizm – ……………………………………………………

(0–1 p.)

4. Czego – zdaniem autora – najbardziej brakuje emigrantom na obczyźnie?

(0–1 p.)

5. Podaj dwa sformułowane przez autora uzasadnienia tezy, że nacjonalizm to grzech przeciwko przy-

kazaniu miłości bliźniego (akapit 11.).

(0–1 p.)

6. Podaj numer akapitu, w którym autor przedstawia rodowód tytułowych pojęć.

akapit numer ……………………………………………………

(0–1 p.)

7. Wymień pięć przykładów nacjonalizmu, do których w toku argumentacyjnym odwołuje się Jan No-

wak-Jeziorański.

(0–1–2 p.)

8. Jakie dwie funkcje w artykule spełniają przykłady zawierające odwołania do życiorysu autora.

(0–1–2 p.)

9. Zacytuj fragment zdania, wyrażający główną myśl akapitu 9.

(0–1 p.)

10. W akapicie 10. – w stosunku do akapitu 9. – autor:

a) podał przykład,

b) podjął nową myśl,

c) wprowadził kontrargument,

d) powtórzył myśl wyrażoną wcześniej.

(0–1 p.)

11. Wypisz cztery przykłady szkód, jakie wyrządził Polsce nacjonalizm (akapity: 10., 12., 13.).

(0–1 p.)

12. Jaką funkcję w tekście pełni cudzysłów w wyrażeniu „getto ławkowe”?

a) akcentuje ironię,

b) wyodrębnia cytat,

c) wyodrębnia nazwę własną,

d) oddaje przenośne znaczenie.

(0–1 p.)

13. Jakie funkcje pełnią akapity 8. i 15. w stosunku do wszystkich akapitów poprzedzających je?

a) akapit 8. – ……………………………………………………

b) akapit 15. – ……………………………………………………

(0–1–2 p.)

14. Jak na pytanie przywołane w akapicie 1. odpowiada Jan Nowak-Jeziorański?

(0–1 p.)

15. Ułóż notatkę biograficzną (w dowolnej formie) o Janie Nowaku-Jeziorańskim, zawierającą cztery in-

formacje podane w tekście.

(0–1–2 p.)

4 z 4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: