Mięso czerwone - Info z książki.doc

2.2 TYPY I RASY TRZODY CHLEWNEJ

W pogłowiu trzody chlewnej w Polsce wyróżnia się trzy typy użytkowe [3]:

1)  mięsny,

2)  tłuszczowo-mięsny,

3)  słoninowy.

Rasy trzody chlewnej występujące w Polsce pokazano na rys. 2.4 (wklejka barwna).

■ Typ mięsny

Charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu i późnym dojrzewaniem. Sylwetka świń jest wydłużona, równoległoboczna, a u niektórych ras przechodzi w trapezowatą. Tułów jest bardzo długi, dość szeroki, z boków spłaszczony, szynka dobrze wypełniona i głęboka, nasada ogona wysoka, głowa w stosunku do tułowia mała i o profilu lekko wklęsłym, nogi średniej długości, dość cienkie, lecz mocne. Lo­chy odznaczają się dużą płodnością i plennością, dając 10-12 prosiąt w miocie. Do typu mięsnego zaliczono następujące rasy świń: wielką białą angielską, wielką bia­łą polską, duńską krajową uszlachetnioną, polską białą zwisłouchą, złotnicką bia­łą, duroc (czyt. diurok), hampshire (czyt. hamszajr), pietrain (czyt pietre). Poni­żej podano charakterystykę tych ras.

■ Wielka biała angielska (wba)

Świnie tej rasy mają białą skórę pokrytą białą szczeciną. Profil głowy mają lekko wklęsły, uszy duże, szeroko ustawione, stojące. Tułów jest długi, prostokątny o jednakowej szerokości i prawic równoległych do siebie liniach grzbietu oraz brzu­cha, długi grzbiet i wysoko osadzony ogon. Szynki są długie i szerokie, niskoscho-dzące. Nogi są mocne i dość długie. Masa wyrośniętych knurów wynosi 300-400 kg, a loch 250-100 kg. Wydajność rzeźna tuczników ubijanych o masie 90 kg wynosi powyżej 73%, przy ponad 51% zawartości mięsa w tuszy. Wielka biała angielska zajmuje czołowe miejsce wśród ras hodowanych na całym świecie i jest wykorzy­stywana do intensywnego krzyżowania wypierającego. Występuje w następujących krajach europejskich: Austria, Czechy, Słowacja, Finlandia, Francja, Niemcy, Pol­ska, Szwajcaria, Węgry, Rosja.

■ Wielka biała polska (wbp)

Świnie tej rasy są duże i długie, późno dojrzewające, u maszczenia białego; mają małe stojące uszy i średniej wielkości głowę o profilu prostym. Tułów ich jest dłu­gi i szeroki, klatka piersiowa średnio głęboka a szynki dobrze wykształcone i umię­śnione. Dorosłe lochy osiągają masę ciała powyżej 300 kg, a knury powyżej 350 kg. Odznaczają się dużą plennością (10-12 prosiąt w miocie) i zadowalającą odpornością. Średnia grubość słoniny wynosi ok. 2,4 cm, a powierzchnia „oka" polędwicy 40,5 cm-.

■ Duńska krajowa uszlachetniona (dku)

Świnie tej rasy są średniej wielkości, bardzo długie, o jednolitym białym umasz-czoniu. Pozostałe cechy charakterystyczne są następujące: lekka głowa i łopatka, długa klatka piersiowa, bardzo długi tułów, grzbiet i lędźwie oraz uda szerokie i dobrze wypełnione, szynka duża, szeroka - niskoschodząca, kończyny delikat­ne, uszy kształtu niejednolitego, niezbyt długie, pochylone ku przodowi.

Jest to rasa późno dojrzewająca, lecz szybko rosnąca, zdolna do wytworzenia dużej ilości mięsa. Do czasu osiągnięcia masy ciała 100 kg, przyrost mięśni przeważa nad przyrosłem tłuszczu. Tusze zawierają średnio 64,4% mięsa. Lochy odznaczają się dużą plennością; zwykle mają więcej niż 10 prosiąt w miocie. Rasa ta ma zasięg międzynaro­dowy i przyczynia się do powstania wielu nowych ras w różnych krajach.

■ Polska biała zwisłoucha (pbź)

Świnia duża i długa o lekkim przodzie i dobrze wysklepionej szynce. Tułów jej jest podobny do cygara ze względu na rozbudowaną tylną i lekką przednią partię ciała. Umaszczenie skóry jest białe, czasem z niewielkimi ciemnymi plamkami; skóra jest pokryta białą szczeciną. Uszy pochylone są ku przodowi. Rasa ta wykazuje dość dobre tempo wzrostu i ma dobre umięśnienie tuszy. Lochy odznaczają się dużą plennością - ponad 10 prosiąt w miocie. Obecnie świnie tej rasy używane są do krzyżowania towarowego z innymi rasami polskimi.

■ Złotnicka biała (zlb)

Osobniki tej rasy są duże, szybko rosną i późno dojrzewają. Plenność loch docho­dzi do 10 prosiąt w miocie. Średnia grubość słoniny wynosi 2,3 cm, a powierzch­nia „oka" polędwicy 32,9 cm-. Rasa ta ma nieliczne stada i jest wykorzystywana w krzyżowaniu towarowym do uzyskania loch mieszańców z rasą wbp.

■ Duroc

Świnie tej rasy mają umaszczenie czerwone z odcieniem od jasnozłotego do ciem­noczerwonego, zbliżonego do mahoniowego. Są to osobniki średniej wielkości o długim tułowiu, łukowatym grzbiecie, wysokich i mocnych nogach, małych i ob­wisłych uszach. Plenność loch wynosi średnio 9,5 prosiąt w miocie. Grubość" sło­niny wynosi średnio 2,1 cm, a powierzchnia „oka" polędwicy - 43,2 cm-. Jest do­skonałą rasą do krzyżowania towarowego.

■ Hampshire

Są to świnie średniej wielkości o czarnym u maszczeniu z charakterystycznym bia­łym pasem przechodzącym przez łopatki, przednie kończyny i brzuch. Głowa jest lekka, z długim, lekko wklęsłym ryjem. Uszy są krótkie i stojące. Tułów jest śred­niej wielkości, a grzbiet i szynka są dobrze umięśnione. Kończyny są krótkie, stro­mo ustawione. Plenność loch jest duża, bo 11,4-11,8 prosiąt w miocie. Odznaczają się dobrą wartością tuczną i rzeźną. Osobniki średnio wcześnie dojrzewają; wyka­zują dużą zdolność przystosowawczą, plenność i mają mięso dobrej jakości. Dlate­go też są używane do krzyżowania towarowego w USA oraz wielu krajach Europy, także w Polsce.

■ Pietrain

Są to świnie o umaszczeniu szarobiałym z nieregularnymi plamami czarnymi i ru­dymi, średniej wielkości. Pozostałe cechy charakterystyczne są następujące: śred-niodługi I ułów, szeroki i głęboki o wyjątkowo silnym umięśnieniu grzbietu, łopatki i szynki, (dlatego nazywa się je czteroszynkowymi), szeroki i ścięty zad, ogon ni­sko osadzony, szynki bardzo zaokrąglone, pękate, nogi krótkie, głowa mała, uszy krótkie, szerokie i ustawione poziomo. Masa ciała knurów dochodzi do 275 kg, a loch do 265 kg. Plenność loch wynosi średnio 9,8 prosiąt w miocie. Tusze zwie­rząt tej rasy odznaczają się bardzo dużym udziałem mięsa, lecz jest ono blade i wodniste. Rasa ta jest bardzo podatna na stres. Używana jest jako komponent ojcowski w wielu europejskich programach krzyżowania towarowego.

■ Typ tłuszczowo-mięsny

Charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu i wczesnym dojrzewaniem. Masa ciała dorosłych świń wynosi 150-200 kg, średnio 175 kg. Cechami charaktery­stycznymi są: wałeczkowata budowa ciała, tułów krótki i szeroki, klatka piersiowa beczkowate wy sklepiona, głowa dość mała i szeroka, ryj krótki o profilu wklęsłym lub silnie zadartym, kończyny krótkie. Plenność loch średnia, 8-10 prosiąt w mio­cie. Osobniki poddaje się ubojowi przy masie ciała ok. 100 kg. Tusze po uboju zawierają dość dużą ilość tłuszczu, a mięso ma wygląd marmurkowaty.

■ Puławska (pul)

Umaszczenie świń tej rasy jest łaciate, łaty są różnej wielkości, czarne lub rudawe, skóra pigmentowana, szara, o ciemniejszym lub jaśniejszym odcieniu, nawet pod białym włosem. Tułów jest zwięzły, głęboki i szeroki, grzbiet średniodługi lekko łukowaty, nogi śrcdniowysokie, dobrze ustawione, głowa średnioduża z szerokim, prostym i średniej wielkości ryjem. Uszy są średniej wielkości, stojące, lekko po­chylone ku przodowi. Szynki dość długie, szerokie, dobrze uwypuklone. Lochy tej rasy są bardzo plenne, średnio prawie dwanaście prosiąt w miocie. Masa ciała dorosłych loch wynosi 200-280 kg, a knurów 250-350 kg. Świnie tej rasy są uży­wane do krzyżowania towarowego z rasami białymi (wbp i pbz) jako komponent mateczny.

■  Typ słoninowy

Charakteryzuje się wolnym tempem wzrostu i późnym dojrzewaniem. Średnia masa ciała wynosi 150 kg. Pokrój świń tego typu odznacza się prymitywnością i słabym umięśnieniem. Dalsze cechy charakterystyczne to: długa, ordynarna, ciężka gło­wa, krótki i karpiowaty tułów, głęboka i płaska klatka piersiowa, duża łopatka, królka i płaska szynka, nogi długie i mocne, szczecina długa, gęsta i twarda. Typ ten cechuje duża odporność na złe warunki środowiskowe. Świnie nie odkładają tłuszczu międzymięśniowego, lecz w postaci słoniny i sadła. Po uboju tusze ich dostarczają mięsa dobrej jakości i dużych ilości tłuszczu.

■  Złotnicka pstra (zip)

Są to świnie średniej wielkości odznaczające się średnim tempem wzrostu i póź­nym dojrzewaniem. Masa dorosłych loch wynosi 200-240 kg, a knurów 240-280 kg. Ich cechy charakterystyczne są następujące: umaszczenie łaciate czarno-białe, uszy średniej wielkości pochylone ku przodowi, długi i prosty ryj, rozbudowany przód, słabo umięśnione grzbiet i szynki, nogi wysokie i grube, często o miękkiej pęcinie, szczecina gęściejsza i dłuższa niż u innych ras. Zaletą rasy zip jest duża zdolność przystosowania się do różnych warunków środowiskowych oraz dobra jakość mięsa i słoniny. Wadą natomiast jest: nadmierne otłuszczenie podskórne, niska plenność loch, tj. 9-10 prosiąt w miocie. Ze względu na mniejsze wymagania świń rasy złp niż innych ras oraz małą miesność tusz celowe jest krzyżowanie loch lej rasy z knurami ras pbz i wbp.

2.3 TYPY I RASY BYDŁA

W grupie zwierząt gospodarskich bydło zajmuje główne miejsce ze względu na znaczenie w zaspokajaniu potrzeb ludzi na białko zwierzęce (mleko, mięso), pro­dukcję obornika służącego do podtrzymywania żyzności gleby oraz ze względu na pozyskiwanie skór dla przemysłu garbarskiego. Główne typy użytkowe [4] ras bydła to

-   typ mięsny,

-   typ mleczny,

-   typ kombinowany mięsno-mleczny,

-   typ kombinowany mleczno-mięsny,

-   typ wszechstronnie użytkowy,

-   typ roboczy.

Rasy bydła występujące w Polsce pokazano na rys. 2.5 (wklejka barwna).

■  Typ mięsny

Bydło tego typu ma łagodny charakter i temperament. Należy z reguły do wcze­śnie dojrzewającego. U większości ras kościec jest lekki, gdyż głowy są małe, krót­kie nogi i szyje. Bardzo mocno umięśnione są partie zadu i przodu tułowia.

Sylwetka zwierząt oglądanych z boku ma kształt prostokątny, a od przodu -kształt cylindryczny. Masa ciała wynosi 450-1800 kg, a wydajność rzeźna waha się w granicach 60-70%. Spośród ras bydła typu użytkowego mięsnego należy wymienić:

-   aberdeen angus (czyt. aberdin angus),

-   hereford (czyt. hereford),

-   charolaise (czyt. szarolez),

-   limousin (czyt. limuzę).

■ Aberdeen angus

Jest to rasa wcześnie dojrzewająca, bezroga o umaszczeniu czarnym, ale i także jednomaścisto czerwonym. Masa ciała buhajów wynosi 800-900 kg, krów 500-700 kg, a ich wydajność rzeźna jest najwyższa spośród bydła ras mięsnych i wynosi 70%. Buhajki po urodzeniu ważą średnio 28 kg, cieliczki 26 kg.

■ Hereford

Rasa późno dojrzewająca o umaszczeniu czerwono-boczastym, z białą głową i bia­łą kiścią ogonową. Masa ciała buhajów wynosi 810-835 kg, a krów 540-650 kg. Buhaje dłużej opasane ważą do 1170 kg. Wydajność rzeźna tej rasy wynosi ok. 65%. Masa byczków po urodzeniu wynosi 36 kg, a cieliczek 33 kg.

■ Charolaise

Jest rasą wcześnie dojrzewającą o umaszczeniu słomkowym, beżowym do prawie białego. Masa ciała buhajów to 1100-1400 kg, krów 700-900 kg. Wydajność rzeź­na waha się w granicach 60-65%. Średnia masa nowo urodzonych cieląt wynosi 43,5 kg.

■  Limousine

To rasa wcześnie dojrzewająca o umaszczeniu jednolitym czerwono-brunalnym z jasną obwódką wokół śluzowicy i oczu. Masa ciała buhajów wynosi 1000-1300 kg, a krów 650-800 kg. Ich wydajność rzeźna wynosi ok. 65-67,5%. Buhajki po urodze­niu ważą średnio 39 kg, a cieliczki 36 kg.

Scharakteryzowane rasy bydła typu mięsnego mają zasięg między kontynental­ny - są hodowane w Europie i Ameryce Płn. (USA, Kanadzie). Wymienionych ras używa się do krzyżowania towarowego oraz hodowli wypierającej.

Krzyżowanie wypierające stosuje się w celu zbliżenia wartości niepożądanych cech rasy wypieranej do poziomu rasy wypierającej. Na przykład wypieranie od­mian bydła czarno-białego przy krzyżowaniu z bydłem holsztyn sko-fryzyjskim (hf).

Krzyżowanie przemienne polega na ciągłym krzyżowaniu mieszańców kilku ras kolejno i przemiennie z buhajami każdej rasy wyjściowej.

Kryzowanie twórcze to krzyżowanie kilku ras mięsnych w celu wytworzenia populacji syntetycznej, posiadającej cechy ras wyjściowych.

Krzyżowanie towarowe oparte jest na mieszańcach pochodzących z krzyżowa­nia krów ras mlecznych z buhajami mięsnymi.

Najlepszymi rasami buhajów do krzyżowania towarowego są charolaise, lhno-usine w warunkach intensywnego żywienia. W bardziej surowych warunkach utrzy­mania i ekstensywnym żywieniu korzystniejsze jest używanie ras; hereford i aberdeen angus do krzyżowania towarowego i hodowli wypierającej [2|, |4].

■  Typ mleczny

Rasy tego typu charakteryzują się suchą i kanciastą budową ciała, z wystającymi zewnętrznymi guzami biodrowymi i kulszowymi. Ścięgna i stawy są dobrze zary­sowane. Patrząc na sylwetkę osobników z góry (linia od głowy do końca boków ożebrowania), przypomina ona kształt trójkąta. Klatka piersiowa jest wąska i dłu­ga, wymiona duże z widocznymi żyłami mlecznymi o kształcie skrzynkowym lub kulistym sięgają ku tyłowi poza uda i ku przodowi poza linię prostopadłą od ze­wnętrznych guzów biodrowych do podłoża. Buhaje mają głęboką klatkę piersio­wą, przód jest bardziej rozbudowany niż zad. Skóra jest cienka, pokryta krótką sierścią. W tym typie użytkowym bydła na uwagę zasługują następujące rasy:

-   holsztyńsko-fryzyjska {hf),

-   Jersey (czyt. dżersej),

-   duńska czerwona.

■  Holsztyńsko-fryzyjska {hf)

Rasa ta reprezentuje jednostronnie mleczny kierunek użytkowania i jest zaliczana do bydła wcześnie dojrzewającego o u maszczeniu czarno-białym i czerwono-bia-łym. Dorosłe buhaje osiągają masę średnią 1050 kg, a krowy 680 kg. Buhajki po urodzeniu ważą 38-45 kg, cieliczki 35-40 kg. Genetycznie jest to rasa rogata. Wydajność mleka w okresie 305-dniowej laktacji wynosi średnio 5000-15000 kg o zawartości tłuszczu w mleku 3,65%. Buhaje rasy holsztyńsko-fryzyjsldej (hf) są używane do krzyżowania polepszającego wydajność mleka, budowę wymienia, zdolność wydojową i wymiary ciała.

To rasa także o jednostronnie mlecznej użytkowości. Jest to bydło rogate o umasz-czeniu jednolitym, jasnoczerwonym lub my szatyni. Bywają też osobniki łaciate. Buhaje osiągają masę ciała 500-700 kg, a krowy 350-450 kg. Cielęta po urodzeniu ważą średnio 25 kg. Średnia roczna wydajność krów wynosi 5500-6000 kg mleka o zawartości tłuszczu 5,2-6,5%. Wydajność rzeźna - ok. 51-52%.

■ Jersey

To rasa także o jednostronnie mlecznej użytkowości. Jest to bydło rogate o umasz-czeniu jednolitym, jasnoczerwonym lub my szatyni. Bywają też osobniki łaciate. Buhaje osiągają masę ciała 500-700 kg, a krowy 350-450 kg. Cielęta po urodzeniu ważą średnio 25 kg. Średnia roczna wydajność krów wynosi 5500-6000 kg mleka o zawartości tłuszczu 5,2-6,5%. Wydajność rzeźna - ok. 51-52%.

■ Duńska czerwona

Jest rasą wcześnie dojrzewającą o umaszczeniu czerwonym z odcieniami. Masa ciała buhajów wynosi 1000-1050 kg, a krów 600-675 kg. Buhajki po urodzeniu ważą 41 kg, a cieliczki 39 kg. Średnia wydajność mleka w okresie jednej laktacji wynosi 6000-8500 kg o zawartości tłuszczu 4,1-4,2%.

■ Typ kombinowany bydła o dwukierunkowej użytkowości jest reprezentowa­ny przez dwie podgrupy, tj. bydło o mięsno-mlecznym i mleczno-mięsnym kierun­ku użytkowania.

■ Typ mięsno-mleczny

Charakteryzuje się on przewagą cech mięsnych. W tym typie scharakteryzowane będą następujące rasy:

-   czarno-biała holenderska (cbh),

-   czerwono-biała holenderska (czbh),

-   czarno-biała (cb),

-   czerwono-biała (czb).

■ Czarno-biała holenderska (cbh)

Rasa ta nazywana jest także zachodnio-fryzyjską. Jest rasą wcześnie dojrzewa­jącą o umaszczeniu czarno-białym z odznakami białymi występującymi na gło­wic oraz na kończynach przednich od stawów napiąstkowych i tylnych ponad stawami skokowymi, a także na kiści ogonowej i wymieniu także białym. Masa ciała buhajów wynosi 900-1000 kg, a krów 550-650 kg. Buhajki po urodzeniu ważą 38-40 kg, a cieliczki średnio 35 kg. Wydajność rzeźna tej rasy wynosi 57-59%. Zawartość mięsa w tuszy opasów dochodzi do 61,7%, a tłuszczu do 13,7%, Krowy w okresie laktacji dają 5700-8500 kg mleka o zawartości tłuszczu 4,1-5,0%.

■ Czerwono-biała holenderska (czbh)

Rasa ta jest zaliczana do bydła wcześnie dojrzewającego. Buhaje ważą 900-1100 kg, a krowy 575-650 kg. Buhajki po urodzeniu ważą średnio 40 kg, a cieliczki 37 kg. Krowy tej rasy dają średnio ok. 5500 kg mleka o zawartości tłuszczu 4%. Bydło tej rasy ma dobre umięśnienie, szczególnie zadu. Wydajność rzeźna buhajków do...